پێنج كۆڵبەر لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان گیانیان لەدەستدا
خەڵك-بەشی هەواڵ ڕێكخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو ڕایدەگەیەنێت،…
زیاترتاگ: توركيا
وێنە.. وەزیری بەرگری توركیا گەیشتە هەولێر
خەڵك – ئارام سەردار ئەمڕۆ دووشەممە 18ی كانوونی دووەمی…
زیاترسەردێر
-
ئەمەی خوارەوە کۆمەڵێک ھەڵە تێگەیشتنە لە بارەی ڕێژەی چەوری لە خوێندا کە گرنگە بیزانیت: ھەڵە/ لەکاتی نەبوونی ھیچ نیشانەیەک پێویست ناکات پشکنینی ڕێژەی چەورییەکان لە خوێندا ئەنجام بدەیت! ڕاست/ کەڵەکە بوون و زیادبوونی ڕێژەی چەوری بە ھەموو جۆرەکانییەوە پرۆسەیەکی لەسەرخۆیە و ڕەنگە کەسەکە ھەست بە نیشانەیەکی جەستەیی دیار نەکات، بۆیە کۆمەڵەی دڵی ئەمریکی ڕایگەیاندووە کە باشترە لە نێوان تەمەنی ٩-١١ ساڵیدا جارێک پشکنین بکرێت، دواتر لە تەمەنی ١٧-٢١ ساڵی و دوای ٢٥ ساڵی بە گوێرەی باری تەندروستی کەسەکە و ئەگەر ھیچ کێشەیەکی نەبوو ئەوا دەکری تەنھا بۆ چاودێری، ٤ ساڵ جارێک پشکنین ئەنجام بدات. ھەڵە/ لە منداڵاندا ڕێژەی بەرزی چەوری نییە. ڕاست/ ھەندێ حاڵەت ھەیە کە لە منداڵییەوە دەستنیشاندەکرێ و ڕێژەی چەورییەکان لە لەشدا بەرزە (بۆماوەیی و کاریگەری جینەکان) و پێویستە چارەسەری پێویست بەکار بھێنرێ بۆیان. ھەڵە/تەنھا ئەوانەی قەڵەون، دەکرێ ڕێژەی چەورییان بەرز بێت. ڕاست/ بەرزیی ڕێژەی چەورییەکان تەنها تایبەت نییە بەوانەی لەگەڵ کێشی لەشیان زۆرە، دەکرێ قەڵەوی و کێشی زیادە ھۆکارێک بن بۆ زیاد بوون بەڵام دەبێ ئەوەشمان لە یاد بێ کە کێشی کەم مانای ئەوە نییە کەسەکە دڵنیابێت ڕێژەی چەوریی بەرز نییە. چونکە دەکرێ کەسەکە بە ھۆی بۆ ماوەییەوە ھەڵگری ئەو جینە بێت کە دەبێتە ھۆی بەرزیی ڕێژەی چەوری. ھەڵە/ بەرزیی کۆڵسترۆڵ و جۆرەکانی تری، تەنها لە ئەنجامی خواردنی ڕۆژانەوە دروست دەبێ. ڕاست/ خواردنی ناتەندروستانە پاڵنەرە بۆ بەرز بوونی ڕێژەی چەورییەکان، بەڵام تەنھا ھۆکاریش نییە، ئەوانەی بەهۆی لایەنی بۆماوەییەوە ھەڵگری ئەم نەخۆشییەن، لە هەموو بارێکدا ئەگەری هەیە چەورییان بەرز بێت. ھەڵە/ کاتێ کە دەرمانی دابەزێنەری چەوری بەکار دێنین، ئاساییە ھەموو جۆرە خواردنێک بخۆین. ڕاست/ دەرمان خواردن بەتەنھا کاریگەری نابێ ئەگەر شێوازی ژیان و ژەم و خواردنەکانیش گۆڕانکارییان تێدا نەکرێت. ئامادەکردنی: د. بەنان قاسم ڕەسوول پزیشکی پلەبەند سەرچاوە: مێدیار
-
كار لەسەر دروستكردنی ڤاكسینێكی نوێ دەكرێت. كۆمپانیای مۆدێرنای ئەمریكا ڕایدەگەیەنێت، ڤاكسینەكەی كاریگەری لەسەر ئەو دوو جۆرە ڤایرۆسە گۆڕاوەی كۆرۆنا كە لە بەریتانیا و باشووری ئەفریقا دەركەوتوون، هەیە. كۆمپانیای مۆدێرنا لە ڕاگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەداوە، شارەزایانی بواری نەخۆشییە گواستراوەكان پێیانوایە كە ڤاكسینەكەی مۆدێرنا مرۆڤ لە هەموو جۆرە ڤایرۆسە گۆڕاوەكانی كۆرۆنا دەپارێزێت. لە ڕاگەیەنراوەكەدا ئەوەش خراوەتەڕوو، ئێستا زانایانی كۆمپانیاكە كار لەسەر پەرەپێدانی ڤاكسینی تر دەكەن بۆ زیاتر پاراستنی مرۆڤ لە هەموو جۆرە گۆڕاوەكانی ڤایرۆسی كۆرۆنا. خەڵك – بەشی هەواڵ
-
تائێستا 10 هەزار داواكاری بۆ تاپۆكردنی خانووی زێدەڕۆ پێشكەش بە شارەوانییەكان كراون. بڕیارە یاسای ژمارە 3ی ساڵی 2019ی پەرلەمانی كوردستان بۆ تاپۆكردنی خانووی زێدەڕۆ ھەموار بكرێتەوە و سەرۆكی لیژنەی شارەوانییەكانیش لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت، وادەی پێشكەشكردنی داواكاری درێژ دەكرێتەوە و نرخی تاپۆكردنیش كەم دەكرێتەوە. لوقمان وەردی، سەرۆكی لیژنەی شارەوانییەكانی پەرلەمانی كوردستان، بە ماڵپەڕی فەڕمی پارتی ڕاگەیاندووە: "بە گوێرەی یاسای تاپۆكردنی خانووی زێدەڕۆ ماوەی پێشكەشكردنی داواكاری 120 ڕۆژ دیاری كراوە، بەڵام دوای پەسەندكردنی یاساكە لەلایەن پەرلەمانەوە ڤایرۆسی كۆرۆنا بڵاوبووەوە و حكومەت لە توانای نەبوو یاساكە وەك خۆی جێبەجێ بكات كە لەو ماوەیەدا 10 ھەزار داواكاری پێشكەش بە شارەوانییەكان كراون." سەرۆكی لیژنەی شارەوانییەكان دەشڵێت: "ئێستا خەریكی ھەمواركردنەوەی یاساكەین، لەگەڵ سەرۆكی شارەوانییەكانی كوردستان و بەشی یاسایی وەزارەت كۆبووینەتەوە و تێبینیی خۆیان ناردووە، بڕیارە لە هەفتەی داھاتوو كۆبوونەوەیەك لەسەر ئەو بابەتە بەڕێوەبچێت و تێیدا كار بۆ ھەمواركردنەوەی یاساكە دەكرێت". لوقمان وەردی ئاماژەی بۆ ئەوەش كرد: "چەند پێشنیارێك ئامادە كراون، لەوانە ماوەی پێشكەشكردنی داواكاری بۆ تاپۆكردن درێژ بكرێتەوە بۆ ساڵێك و ھەندێك پێشنیاریش ھەن بۆ شەش مانگ درێژ بكرێتەوە، ھەروەھا دەستكاریی نرخی تاپۆكردنیش دەكەین بە شێوەیەك دۆخی ئابووریی ھاووڵاتییان بەرچاو بگیرێت، بەتایبەتی لە ھەندێ ناوچەی دەرەوەی شارەكان وەك شارەدێ سنوورییەكان". خەڵك – بەشی هەواڵ
-
ئەو خێزانانەی لەخوارەوەی هێڵی هەژارین، یان ڕاستەوخۆ بڕی پارەكەیان پێدەدرێت یان بەشە خۆراكی مانگانە. وەزیری بازرگانی عیراق ئامادەكردنی ماددە خۆراكییەكانی نێو فۆڕمی خۆراكی بۆ هاووڵاتیان لەمساڵدا بەدابینكردنی پارەوە بەستەوە و دەڵێت: حكومەتی عیراق پارەیەكی باشی دابینكردووە بۆ ئەم مەبەستە. عەلا جبوری وەزیری بازرگانی عیراق بە ڕۆژنامەی سەباحی نیمچە فەڕمی ڕاگەیاند، ئەو كەموكوڕییەی ساڵی 2020 لە دابینكردنی ماددە خۆراكییەكانی فۆڕمی خۆراك هەبوو بەهۆی كەمی تەرخانكردنی پارەوە بو كە هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ دابەزینی نرخی نەوت و بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا. ڕوونیشیكردەوە، حكومەتی عیراق بڕە پارەیەكی باشی بۆ ئەمساڵی فۆڕمی خۆراك تەرخانكردووە و ئەنجومەنی نوێنەرانیش بەهەمان شێوە پاڵپشتی خۆی ڕاگەیاندووە بۆ دابینكردنی پارەی پێویست بۆ بەشە خۆراك. وەزیری بازرگانی عیراق ئاماژەی بەوەشداوە، بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزارەتی ئابووری لیژنەیەك بە سەرۆكایەتی وەزیری كار پێكهێنراوە بۆ باشكردنی فۆڕمی خۆراك و گەیاندنی بەشە خۆراك بۆ ئەو كەسانەی شایستەن و ئەو خێزانانەی لەخوارەوەی هێڵی هەژارین، كە یان ڕاستەوخۆ بڕی پارەكەیان پێدەدرێت یان بەشە خۆراكی مانگانە. خەڵك – بەشی هەواڵ
-
كۆبوونەوەكە لە بەغدا بەڕێوەدەچێت و تاووتوێی پشكی هەرێم لە بودجەی گشتی ساڵی 2021ی عیراق دەكرێت. كەمێك پێش ئێستا كۆبوونەوەی نێوان وەفدی هەرێمی كوردستان لەگەڵ لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لەسەر پشكی هەرێمی كوردستان لە بودجەی عیراق دەستیپێكرد. پێشتر د. ئەحمەد سەفار، بڕیاردەری لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق ڕایگەیاندبوو، بڕیاربوو دوێنێ كۆبوونەوەكە بكرێت، بەڵام بەهۆی نەگەیشتنی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆكی حكومەت و د. هەیسەم جبوری، سەرۆكی لیژنەی داراییش كە لەگەڵ سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران گەشتی كوەیتی كردبوو، كۆبوونەوەكە نەكرا و بۆ ئەمشەو دواخرا. خەڵك – بەشی هەواڵ
-
تەقینەوەكەی گۆڕەپانی تەیڕان لە بەغدا لیوا یەحیا ڕەسوڵ وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عیراق لەچاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا لە بارەی تەقینەوەكانی ڕۆژی پێنجەممەی ڕابردوو ڕایگەیاند: بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست هێزە ئەمنییەكان كەوتووە ئەو دوو خۆكوژەی لە گۆڕەپانی تەیەڕان لەبەغدا خۆیان تەقاندەوە عیراقی بوون. لیوا یەحیا ڕەسوڵ وتیشی: لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وێنەی خۆكوژێكی سعودی بڵاوكراوەتەوە كە گوایە لە عیراق خۆی تەقاندووەتەوە، بەڵام ئەوە ناڕاستە و ئەو خۆكوژە پێشتر لە سعودیە خۆی تەقاندووەتەوە. وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عیراق ئاماژەی بەوەشكرد، دەزگا هەواڵگرییەكان لە لێكۆڵینەوە دەكەن سەبارەت بە پیلانداڕێژەر و ئەو كەسانەی دوو خۆكوژەكەیان گەیاندۆتە ئەو ناوچەیە. وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عیراق ڕوونیشی كردەوە: ئەوەی ڕوویدا پێشێلكاری ئەمنی بوو و كەمتەرخەمی هەبووە و دانی پێدانراوە. جێی ئاماژەیە، ڕۆژی پێنجشەممە دوو تەقینەوەی خۆكوژی یەك لەدوای یەك لە گۆڕەپانی تەیەڕان لە بەغدا ڕوویاندا و بەهۆیەوە 32 كەس كوژراون و 110ی تر برینداربوون، دواتر داعش بەرپرسیاریەتی خۆی لە تەقینەوەكان ڕاگەیاند. خەڵك – بەشی هەواڵ
-
وێنەی كۆڤید 19ی گۆڕاو ناوەندێكی توێژینەوەی ڕوسیا یەكەم وێنەی كۆرۆنا گۆڕاوەكەی بەریتانیای بڵاوكردەوە. ناوەندی توێژینەوەی ڤیكتۆری ڕوسیا بڵاویكردەوە، ڤایرۆسەكە لە مانگی كان یەكەمی 2020 لە خوێنی تووشبوویەك وەرگیراوە و لەژێر مایكرۆسكۆپدا وێنەی گیراوە. لە 4ی كانوونی یەكەمی 2020 بەریتانیا جۆرێكی نوێی ڤایرۆسی كۆرۆنای ئاشكراكرا كە هەمان ڤایرۆسی كۆڤید-19یە بەڵام خۆی گۆڕیوە، لەوەشەوە ڤایرۆسەكە بە(كۆرۆنا گۆڕاوەكە) ناونرا. خەڵك – بەشی هەواڵ
-
سەرکۆ یونس* لەدوای حەوت ساڵ حکومەتی هەرێم،لەڕێگەی هەردوو وەزارەتی دارایی و پلاندانانەوە، لەهەوڵی ئەوەدایە بۆ ساڵی دارایی(2021) پرۆژەیاسای بودجە، ئامادە بکات. کۆتا پرۆژە یاسای بودجەی هەرێم،ساڵی(2013)بوو، بڕەکەی بەزیاتر لە (15) ترلیۆن دینار خەمڵێنرابوو، لەو ساڵە بەدواوە حکومەتی هەرێم، نەیتوانیوە خاوەنی بودجەی ساڵانە بێت. بــێ گومان ئەمەش بەهۆی چەندین کێشەوقەیرانی سیاسی و ئابوری ودارایی و شەڕی داعش، کۆتا قەیرانیش سەرهەڵدانی کۆرۆناڤایرۆسەوە بووە. هەرێم،جگەلە وەستان و ڕاگرتنی بەشەبودجەی وەبەرهێنان،لە خەرجی بەگەڕدا (المصروفات التشغیلیە) نەیتوانیوە بەتەواوی مووچەی مووچەخۆران دابین بکات،لەساڵی (2020)دا تەنها پێنج مووچەی دابەشکردووە، جگەلە لەیەک مانگ،چوار مووچەکەی تر بە لێبڕینەوە دابەشکراوە. بودجە،ئاوێنەی ڕەنگدانەوەی سیاسەتی دارایی هەر حکومەتێکە، لەماوەی ساڵێکدا، خەرجی وداهاتەکانی بەژمارە دیاری دەکرێن. قەبارەی بودجە، دەرخەری ئاستی پێشکەوتن وگەشەپێدانی ئابوری وڵاتە. بودجەی گشتی، ئامڕازێکە بەدەست حکومەتەوە، تالە ڕێگەیەوە ئامانجە، ئابوری و دارایی و سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان، بهێنێتە دی،بێ گومان لەژێر چاودێری پەرلەماندا. حکومەتی هەرێم،لەهەوڵدایە چ بەڕێکەوتن بێت لەگەڵ بەغدا، چ بەپشت بەستن بێت بەداهاتی نەوت وداهاتەکانی تری ناوخۆو خاڵەسنورییەکان و هاوکارییەکانی هاوپەیمانان و ئەگەر بتوانێت قەرز بکات، هەرچۆنێک بێت بۆ ئەم ساڵی دارایی خاوەنی بودجەی یاسایی خۆی بێت.هەرچەندە کارێکی هەروا ئاسان نی یە و ئاستەنگی زۆری لەبەردەمدایە. لەلایەکی ترەوە، بەرزبونەوەی نرخی نەوت،یارمەتیدەرێکی ڕاستەوخۆیە بۆ داهاتی هەرێم،هەرچەندە نرخی فرۆشتنی نەوتی هەرێم لەئاستی پێویستدا نی یە، داهاتی نەوتی فرۆشراوی هەرێم، بەڕێژەی کەمتر لە(30%)دەگەڕێتەوە خەزێنەی حکومەت،پێویستە چاکسازی لەم بوارە گرنگ و ستراتیژییەدا بکرێت. باشترین بــژاردە، بۆ بودجەی هەرێم،ڕێکەوتنە لەگەڵ بەغدا بەمەرجی دروست نەبوونی کێشە بۆ ئەوەی بتوانرێت هەرێم، خاوەنی پرۆژە یاسای بودجە بێت. . بودجەی گشتی عێراق، بۆ ساڵی دارایی(2021)ماوەی مانگێکە لەئەنجومەنی نوێنەرانە، تا ئێستا خوێندنەوەی دووەمی بۆ کراوە و بڕیارە لەمانگی شوباتدا پەسەند بکرێت و ببێت بەیاسا. لەم پڕۆژەدا، پشکی هەرێم بە(12.67%)ی کۆی بودجەی گشتی دانراوە ولەگەڵ بەشەبودجەی پەرەپێدانی هەرێم و پارێزگاکان.بەمەرجی ڕادەستکردنی(250)هەزار بەرمیل نەوت و نیوەی داهاتی ناوخۆ ودەروازە سنورییەبازرگانییەکان. وەفدی حکومی گەشتوەتە بەغدا، لەسەر پرسی بەشەبودجە ونەوتی هەرێم گفتوگۆ دەکەن. بڕیاریشە وەفدی سیاسی هەرێم، سەردانی بەغدا بکەن وکۆبونەوە و ڕێکەوتن لەگەڵ لایەنەسیاسییەکان بکرێت،تا لەپەرلەمانەوە ئاستەنگ وکێشەی بۆ دروست نەکرێت و پرۆژەکە چۆن هاتووە هەر بەوشێوەش ببێت بە یاسا. گومانی تێدا نی یە، لەهەر حاڵەتێکدا بێت،پرۆژەی بودجەی هەرێم پڕکەموکورتی یە،بەپێ ی پێوەرە زانستییەکان ئامادەناکرێت،چ لەڕووی کاتەوە بێت یان لەڕووی پێکهێنەرەکانی بودجەوە بێت، لە خەرجی و داهاتەکان. لەلایەکی ترەوە، بەمەبەستی ئامادەکردنی بودجە، حکومەت بەبڕیاروڕێنمایی دەستی کردوە بە سەپاندنی باجەکان و ڕێکخستنەوەیان،تالەم ڕێگەیەوە بتوانرێت باجەکان ببنە سەرچاوەیەکی سەرەکی داهاتەکان، لەناو بودجەی گشتیدا،کەبەداخەوە ماوەی زیاتر لە دوو دەیەیە، ئەم سەرچاوە سەرەکییەی داهاتەکان گرنگی پێ نەدراوە. هەروەها لەهەوڵی ئەوەدایە،داهاتی دەروازە سنورییەکان بەتەواوەتی کۆبکاتەوە. هەرچۆنێک بێت،ئەگەر توانرا هەرێم، خاوەنی بودجەی (2021) بێت ،ئەوا بودجەکە، سیفەتی کەمکردنەوە و سنوردارکردنی خەرجیەکان و زیادکردنی داهاتەکان لەخۆ دەگرێت،واتە بودجەیەکی تەقەشوفییە! ئەوەی گرنگ وجێ ی بایەخە بەلای مووچەخۆرانەوە،نەمانی لێبڕین و دابەشکردنی مانگانەیە، بەبێ دواکەوتن. *ئابووریناس
-
دوای نزیكەی دوو ساڵ بەسەر ڕووداوەكەدا كە تێیدا نزیكەی دووسەد كەس بونە قوربانی، تەرمێكی تری ڕووداوی بەلەمەكەی موسڵ دۆزرایەوە. ئەمڕۆ دوو شەممە، سەرچاوەیەكی ئەمنی بە میدیاكانی عیراقی ڕایگەیاند"دوای نزیكەی دوو ساڵ بەسەر ڕووداوەكەدا، پۆلیسی ڕووبارەكان لە پارێزگەی نەینەوا، تەرمێكی تری دۆزییەوە كە یەكێكە لە قوربانیانی ڕووداوی نقومبوونی بەلەمەكەی موسڵ". بە وتەی سەرچاوەكە"لەئێستادا تەرمەكان دەردەكەون بەهۆی دابەزینی ئاستی ئاوی ڕووباری دیجلە". دوێنێ یەك شەممە، پۆلیسی ڕووبارەكان لە نەینەوا، دۆزینەوەی پێنج تەرمی لە ژێر پردەكانی پێنج و چوار و یەكی موسڵ ڕاگەیاند كە قوربانی ڕووداوی بەلەمەكەی موسڵ بوون. سەرچاوەكان دەڵێن"تەرمەكان بە تەواوەتی لەبەریەك هەڵوەشاون، بەڵام چوارییان ناسراونەتەوە، بەو هۆیەی ناسنامەیان لە گیرفاندا بووە". دوای تێپەڕینی نزیكەی دوو ساڵ، تائێستاش دەیان كەس لە قوربانیانی ڕووداوی بەلەمەكەی موسڵ بێسەروشوێنن و نەدۆزراونەتەوە. خەڵك- بەشی هەواڵ
-
كەشناسێك وادەی تەواوبوونی تەوژمی سەرماوسۆڵەی ئەم وەرزە ئاشكرا دەكات كە لەم چەند ڕۆژەی دواییدا بەهێزترین تەوژمی بەخۆوەبینی و پلەی گەرمای بۆ ژێر سفری سەدی دابەزاند. سادق عەتیە، كەشناسی عیراقی، لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند:"تەوژمی سەرما كە لەماوەی ئەم چەند ڕۆژەدا گاریكەریی لەسەر وڵات دروستكرد كۆتایی هات، بەڵام تەوژمێكی تر لەگەڵ كۆتایی مانگی شوبات و دەستپێكردنی مانگی ئادار بەڕێوەیە، دوای ئەوەش دەكرێت بڵێین، تەوژمەكانی سەرمای زستان بەرەو تەواوبوون دەچن". بە وتەی عەتیە:"تەوژمەكانی سەرماوسۆڵە لە وەرزی زستاندا لە عیراق، لە ناوەڕاستی مانگی ئایاردا لە هەموو ساڵێكدا كۆتاییان دێت، مانگەكانی كانوونی یەكەم و كانوونی دووەمیش بە ساردترین مانگەكانی زستان دادەنرێن، مانگەكانی تر هەرچەندە ساردبن، بەڵام ساردییەكەیان لەو دوو مانگە كەمترە". كەشناسە عیراقییەكە پێشبینی دەكات:"بارانبارین لە وڵاتدا لەڕووی كەشوهەوا و ژینگەی وڵاتەوە، لە ناوەڕاستی ئایاری داهاتوو تەواو ببێت، بەڵام ڕەنگە ئەوەش درێژە بكێشێت یان كەمببێتەوە". خەڵك- بەشی هەواڵ
