پڕۆژەی هێلانە قەقنەس لەسلێمانی کرایەوە
خەڵک – بەشی هەواڵ ئەمڕۆ دوو شەممە پەردە لەسەر پڕۆژەی…
زیاترتاگ: ژینگە
گۆتێرێس: پێویستە لەوە زیاتر ژینگە پیس نەكرێت
سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان داواكارە وڵاتان پابەندبن…
زیاترسەردێر
-
خەڵك-ئارام سەردار وەزیری ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردنی هەرێم واژۆی لەسەر بانگهێشتی سێ كۆمپانیای بیانی كرد كە بواری هێڵی ئاسنینی كاردەكەن. دانا عەبدولكەریم، وەزیری ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردنی هەرێمی كوردستان لەكۆنفڕانسێكی ڕۆژنامەوانی ڕایگەیاند، ئەمڕۆ بانگێشتی كۆمپانیا جیهانییەكانی بواری هێڵی ئاسنینمان كرد بۆ جێبەجێكردنی ئەو ماستەرپلانەی هێڵی ئاسنین لە كوردستان كە پێش چەند ساڵێك دانراوە، ئەم پڕۆژەیەش كارئاسانی پێشكەوتن و بازرگانی و گەشەكردنی كشتوكاڵ و گشتیاری لێ دەكەوێتەوە. دەشڵێت، بوودجەی پێویست بۆ سەرەتای پڕۆژەكە تەرخانكراوە سەرۆكی حكومەتی هەرێم پشتیوانە تاوەكو لەم قۆناغەدا بەشێك لە پڕۆژەكە بكەوێتە جێبەجێكردن، كۆمپانیاكانیش ژاپۆنی، ئیسپانی و ئەڵمانین و پێشتر پڕۆژەكانیان بۆ ئەو بوارە خستووەتەڕوو. ئەوەشی خستەڕوو، پڕۆژەكە سێ قۆناغی سەرەكی و شەش ئاست لەخۆدەگرێت بەسێ قۆناغیش دەبێت قۆناغی یەكەم بە درێژایی ٦٢٠ كیلۆمەتر و لە قۆناغی دووەم ١٣٥ كیلۆمەتر و لە قۆناغی سێیەمیش ١٦٠ كیلۆمەتر دەبێت، وەك وەزارەتیش هەموو هەوڵێك دەدەین تاوەكو هەرێمی كوردستان بەرەو قۆناغەكانی گەشەكردن هەنگاو بنێت لە چەند ساڵی داهاتوودا پڕۆژەی هێڵی ئاسنین بەچاوی خۆمان ببینین، پێشبینیش دەكرێت تێچووی پڕۆژەكەش زیاتر لە یەك ملیار دۆلار خەرجییەكەی بێت .
-
خەڵک لەسەروەختی سەرهەڵدانی ڤایرۆسی کۆرۆنا هەندێک لە شارەزایانی بواری پزیشکی پێشنیاری بەکارهێنانی (ڤیتامین سی و زینک)یان کرد، بۆ بەدەستهێنانی پارێزبەندی دژ بە کۆرۆنا، بەڵام توێژینەوەکی نوێ ئاماژە بەوە دەدات کە ئەو دوو پێکهاتەیە پارێزبەندی دروست ناکەن. تاقیکردنەوەیەکی پزیشکی ئەم دواییەی ئەمریکا نیشانیدا کە نەخۆشانی کۆرۆنا، کە ژەمە زۆرەکانی زینک و ڤیتامین سییان وەرگرتووە، باشتربوونی بەرچاویان پیشان نەداوە. دکتۆر مێلیندا دێسای یەکێک لە بەشداربووانی ئەو توێژینەوەیە بە ئاژانسی ئانادۆڵوی ڕاگەیاندووە " چارەسەر لەگەڵ ژەمە زۆرەکانی زینک و ترشیی سکۆربیک ( ڤیتامین سی ) یان تێکەڵێک لە پاشکۆکان بە شێوەیەکی بەرچاو ماوەی نیشانەکانی ڤایرۆسی کۆرۆنای کەم نەکردووەتەوە بە بەراورد بە ئاستی ستانداردی چاودێری " . ئەم تاقیکردنەوە پزیشکییە، لەسەر 214 نەخۆشی ئەمریکایی، ئەنجامدراوە لەنێوان 27ی نیسان تا 14ی تشرینی یەکەمی 2020 . تاقیکردنەوەکە بۆ ئەوە بوو کە نیشانی بدات ئایا ڕێژەی زۆری زینک یان ڤیتامین سی دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی کاریگەری یان ماوەی نیشانەکانی ڤایرۆسەکە، بەراورد بە چاودێری ئاسایی نەخۆشانی کۆرۆنا. توێژینەوەکە نەخۆشەکانی بە هەڕەمەکی دابەش کردووە بۆ چوار گرووپ دوو گروپ بۆ وەرگرتنی 50 میلیگرام لە گۆلۆکۆناتی زینک، دیاریکراوە، هەروەها گروپێک ، 8000 میلیگرام ترشی ئەسکۆربیک، یان هەردوو پێکهاتەکەیان پێدراوەکیان، گروپی کۆتایش چاودێری ئاسایی کراون بۆ ماوەی 10 ڕۆژ . لەکۆتایدا توێژینەوەکە بەو ئەنجامە گەیشتووە کە " هیچ جیاوازییەکی بەرچاو لە دەرئەنجامە لاوەکییەکانی نێوان گروپەکانی چارەسەردا نییە " . ئەو پزیشکەی کە سەرپەرشتیاری توێژینەوەکەی کردووە وتیشی:"باشترین ئامۆژگاری بۆ دوور بوون لە ڤایرۆسەکە، هێشتنەوەی بۆشایی کۆمەڵایەتی، دەست شوشتن و بەستنی دەمامکە بەو شێوەیەی کە ڕێکخراوە تەندروستیە گشتییەکان و ناوەندی ئەمریکا بۆ کۆنتڕۆڵ و خۆپاراستن لە نەخۆشیەکان و ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی پێشنیاریان کردووە".
-
خەڵك چاوەڕێدەكرێت نزیكەی دوو ملیار و 500 هەزار لەسەرانسەری جیهاندا تا ساڵی 2050 تووشی كێشەی بیستن ببن، واتا لە هەر چوار كەسێك، یەك كەس تووشی كێشەی بیستن دەبێت بەپێی راپۆرتی رێكخراوی تەندروستی جیهانی كە ئەمڕۆ بڵاویكردەوە و داوای چارەسەری بە پەلە دەكات بۆ زیادكردنی چاودێری بۆ لەدەستنەدانی بیستن و چارەسەركردنی. رێكخراوی تەندروستی جیهانی لە راگەیەنراوێكدا روونیكردەوە نزیكەی 700 ملیۆن كەس پێویستیان بە ئەوەیە چارەسەری گوێیەكانیان بكرێت و خزمەتگوزاری دووبارە شیاندنەوەیان بۆ دابین بكرێـت. بەپێی راپۆرتی رێكخراوی تەندروستی جیهانی لە بارەی بیستنەوە، دەكرێت، خۆ لابدرێت لە 60%ی نەخۆشی و لەدەستدانی بیستنی منداڵان لە رێگای ڤاكسین و باشكردنی چاودێری دایكان و لەدایكبووانی نوێ و ئاشكراكردنی پێشوەختەی هەوكردنی گوێی ناوەڕاست و چارەسەركردنی. راپۆرتی تەندروستی جیهانی لەبارەی گەورەكانەوە رێنمیایی داوە بە پارێزگاری لە گوێییەكان و چاودێریكردنیان و خاوێنڕاگرتنیان. لای خۆیەوە تیدروس ئەدهانوم رایگەیاند لەدەستدانی بیستن كە توانای چارەسەری نەبێت دەبێتەهۆی دروستكردنی كاریگەرییەكی وێرانكەر لەسەر توانای خەڵك لە بەردەوامیدان بە خوێندن و بژێوی ژیان و باری دەروونی. داواشیكردووە پشكنین بكرێت لە ساتە ستراتیژییەكانی ژیاندا چونكە زۆرینەی نەخۆشییەكانی گوێ دەتوانرێت چارەسەر بكرێن.
-
خەڵك لەگەڵ كردنەوەی ناوەندەكانی خوێندن رۆژانە ئامارەكانی كۆرۆنا روو لە بەرزبوونەوە دەكەن، بەڵام لەگەڵ ئەوەی رێنمیاییەكانی خۆپارێزی لە ئەو ناوەندانە جێبەجێناكرێن و پێویستییەكانی خۆپارێزیش دابین نەكراوە، كەچی لە پێدانی ڤاكسینیش مامۆستایان و خوێندكاران بەدەر دەكرێن و ڤاكسین دەدرێتە هێزە ئەمنییەكان و كارمەندانی تەندروستی. ئەمڕۆ ڤاكسین گەیشتە عێراق و بەشی هەرێمی كوردستانیش دەنێردرێت. بە وتەی بەرپرسانی تەندروستی سەرەتا ڤاكسین دەدرێتە كارمەندانی تەندروستی و هێزە ئەمنییەكان و نەخۆشانی قورس و بە تەمەنەكان، بەڵام باس لە مامۆستایان و خوێندكاران نەكراوە، كە لە دوای بواری تەندروستی مەترسیدارترین شوێنی بڵاوبوونەوەی كۆرۆنان. دوێنێ هەڤاڵ ئەبووبەكر پارێزگاری سلێمانی ڕایگەیاند، ڤاكسین دەگاتە هەرێمی كوردستان كە بڕی 110 هەزار ژەمە و جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانیش دەڵێت پێشبینی دەكەین پشكی پارێزگای سلێمانی لە سەروو هەزار دانەبێت. هێرش سەید سەلیم جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی بە (خەڵك)ی ڕاگەیاند، ئەو ڤاكسینەی دوێنێ هاتووە بۆ هەرێمی كوردستان لە وڵاتی چینەوە دێت و هێشتا بڕەكەی بۆ پارێزگاكان دانەنراوە، بەڵام پێشبینی دەكەین لە سەروو هەزار دانەوە بێت بۆ پارێزگای سلێمانی، بەڵام كە دەڵێین هەزار واتە 500 كەس ڤاكسینەكە وەردەگرێت و دیار نییە كەی دەگاتە پارێزگاكە. سەبارەت بە شێوازی دابەشكردنی ڤاكسینەكە هێرش سەید سەلیم وتی: یەكەم كەس بۆ ئەو كارمەندە تەندروستیانە دەبێت كە لە كۆرۆنا كار دەكەن دواتر بەپێی تەمەن دابەش دەكرێت و ئەوانەی نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە، دواتر كەسانی تۆڕی كۆمەڵایەتی و كارمەندانی دەزگا ئەمنییەكان و بەندیخانەكان و ئەو كەسانەی نەخۆشی شێرپەنجەیان هەیە. ناوەندەكانی خوێندن بە شوێنێكی مەترسیدار دادەنرێن بۆ گواستنەوە و بڵاوبوونەوەی نەخۆشی كۆرۆنا بەهۆی قەرەباڵغی و جێبەجێنەكردنی رێنماییەكانی خۆپارێزی و نەبوونی كەرەستەی پێویستەوە. هاوكات لە قوتابخانە بنەڕەتییەكان مەترسییەكان زیاترە، بەهۆی ئەوەی قوتابییەكان تەمەنیان كەمە و توانای خۆپارێزییان نییە، بەتایبەت لەگەڵ بڵاوبوونەوەی كۆرۆنای گۆڕا و كە منداڵان زیاتر دەیگرن. سەرەتای وەرزی خوێندنی ئەمساڵ لە كاتی كرانەوەی دەرگای ناوەندەكانی خوێندن ئامارەكانی كۆرۆنا لە هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی مەترسیدار هەڵكشان، بۆیە بەناچاری خوێندن تا مانگی شوبات راگیرا. عادل حەسەن مامۆستای ناڕازی بە (خەڵك) ی ڕاگەیاند، كێشەی مامۆستایان تەنها مووچەیە و كۆ ناكرێتەوە لەوەرگرتنی ڤاكسین و چەند كێشەیەكی سادە، مووچەكە دابینبكەن، ڤاكسین بۆ خۆیان. وتیشی، حكومەت پێداویستییەكانی خۆپارێزی دابین نەكردووە و ئەوەی هەیە، بەشی چەند خوێندنگەیەكی كەم دەكات و جگە لەوە پێداویستییەكانی خوێندنیشی دابین نەكردووە بۆ ئەمساڵی خوێندن هیچ كتێبێكی چاپ نەكردووە. كێشەی گەورەی هەرێمی كوردستان دابین نەكردنی مووچەی فەرمانبەران و مامۆستایانەو ئەگەر ئەوە چارەسەر بكرێت سەرجە كێشەكانی دیكەش چارە دەكرێن.
-
خەڵک - وەرزش ئەستێرەی تۆپی پێی بەڕازیلی و یانەی پاریس سان جێرمانی فەڕەنسی، نەیمار دا سیلڤا، بەبۆنەی رۆژی لە دایکبوونی سەرۆکی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان، مەسرور بارزانی پەیامێکی ڤیدیۆیی بڵاوکردووەتەوە و تیایدا پیرۆزبایی رۆژی لەدایکبوون لە مەسرور بارزانی دەکات. نەیمار دا سیلڤا لە ڤیدیۆکەدا دەڵێت ''سڵاو مەسرور بارزانی، رۆژی لە دایکبوونت پیرۆز بێت و ھیوادارم رۆژێکی خۆشت ھەبێت، خودا بتپارێزێت''. سەرۆکی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان مەسرور بارزانی، لە دووی ئاداری ساڵی ١٩٦٩ لە گوندی دیلمان لە ناوچەی باڵەکایەتی لە دایک بووە و ئەمڕۆ لە تەمەنی ٥٢ ساڵییدایە. https://www.youtube.com/watch?v=wfhimy_cL-o&feature=emb_title مەسرور بارزانی لە کۆنگرەی ١٣ی پارتی دیموکراتی کوردستان کە لە ساڵی ٢٠١٠ بەڕێوەچوو، زۆرترین دەنگی بەشداربووانی کۆنگرەی بەدەستھێنا و بە ئەندامی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان ھەڵبژێردرا. مەسرور بارزانی خێزاندارە و خاوەن سێ کوڕ و کچێکە بەناوەکانی، یاسەمین، ئارین، بەرزین و ئاران. نەیمار دا سلێڤا لە ماوەی ٢٠١٣ تا ناوەڕاستی ٢٠١٧ بۆ یانەی بارسێلۆنای ئیسپانی یاریی کرد و توانی ١٠٥ گۆڵ بۆ یانەکە تۆماربکات و ١٠ نازناو بەدەست بھێنێت و لە ساڵی ٢٠١٧وە تا ئێستا لە یانەی پاریس سان جێرمانی فەڕەنسی لەیاریکردن بەردەوامە. سەرچاوە؛ ئانادۆڵو
-
سلێمانی ـ نزار جەزا ئاسایشی سلێمانی لەماوەی 48 کاتژمێردا توانی سێ باندی بازرگانیکردن بەماددەی هۆشبەر دەستگیربکات. پشتیوانی بەهادین بەڕێوەبەری بەشی ماددە هۆشبەرەکانی سلێمانی لەکۆنفڕانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، بەهاوکاری هەموو بەشەکانی ئاسایشی سلێمانی توانرا لەماوەی 48 کاتژمێردا سێ باند دەستگیربکەن، کە 23 کەسن. ئاماژەی بەوەشدا، ئەو باندانە چەندین جۆری ماددەی هۆشبەریان پێبوە و ئامێری جۆراوجۆریان بۆ کێشانی ماددە هۆشبەرەکان بەکارهێناوە. باسی لەئەوەشکرد، هەر لەو ماوەیەدا ژمارەیەک کەسیان دەستگیرکرد، کە ویستوویانە جگەرەی قاچاخ لەڕێگەی کوردستانەوە ببەنە دەرەوە. ئەوەشی خستەڕوو، ئەو کەسانەی دەستگیرکراون، کەسیان بەگومان نەبوون، بەڵکو لەکاتی تاوانەکەدا دەستگیرکراون. ئەوەشی باسکرد، هەندێک ماددەی سەرەتایی شلیان پێگرتوون، کە ماددەی خامن بۆ دروستکردنی ماددەی هۆشبەر. ڕوونیشیکردەوە، ئەم ماددە شلەیان ناردووە بۆ پشکنینی تاقیگەیی. ئەمە لەکاتێکدایە لەماوەی سێ مانگی ڕابردوودا 123 کەس لەلایەن ئاسایشی سلێمانییەوە دەستگیرکراون، کە بازرگانی بەماددەی هۆشبەر دەکەن یان بەکارهێنەرن.
-
خەڵك - یەحیا حبیب ئەمڕۆ سێشەممە، لە هەڵمەتێكدا لە بازگەی دەرەشیش بۆ دووڕێیانی هەورامان لە پارێزگای هەڵەبجە 4,500 نەمام كە لە لایەن پێشمەرگەیەكی دێرینی ناوچەی شارەزوور و هەورامان ئامادەكرابوو چێنران. نەمامەكان لە لایەن جەمیل هەورامی پێشمەرگەی دێرین و لێپرسراوی كۆمەڵەی باڵای پێشمەرگە دێرینەكان ئامادە كرابوون و لە هەڵمەتەكەدا پارێزگاری هەڵەبجە و بەڕێوەبەری گشتی كشتوكاڵی پارێزگاكە و ژمارەیەكی تر لە بەرپرسانی شارەكە بەشداربوون لە چاندنی نەمامەكان. جەمیل هەورامی بەهۆی ئەو خولیایەی هەیەتی بۆ ژینگە و سەوزایی لە ماوەی ڕابردوودا نزیكەی 30هەزار نەمامی تری لە سنوری پارێزگای هەڵەبجە و لە ئاستی هەرێمی كوردستانیش 150 هەزار نەمامی چاندووە.
-
خەڵک – وەرزش زێدانی ڕاهێنەری یانەی ریاڵ مەدریدی ئیسپانی، دوای یەکسان بوونی لەگەڵ یانەی ریاڵ سۆسیداد، ڕایگەیاند؛ هەموو تیمێک خاڵ بەفیڕۆ دەدات و دەشزانین دەبێت زۆرترین خاڵ بەدەست بێین، بێگومان کۆڵ نادەین. زیندین زێدان، ڕایگەیاند؛ یاری تیپەکەی لەگەڵ سۆسیداد و بەرامبەر بوونی بە ئەنجامی 1 - 1 هەلێک بوو لە دەست چوو، دەبێت بۆ گەڕانەوە بۆ پلەکانی پێشەوە کۆششی زیاتر بکەین و کۆڵ نادەین. وتیشی؛ ئێمە لە ئێستادا پشوویەک بە هزر و جەستەمان دەدەین و ئامادەکاری بۆڕووبەڕووبوونەوەی ئەتلەتیکۆ مەدریدی یەکەمی ریزبەندی دەکەین. زێدان وتی؛ بەرامبەر یانەی سۆسیداد، ئێمە بەباشی یاریمان کرد و 3-4 هەلمان بۆ ڕەخسا، بەڵام چانس یاوەرمان نەبوو، ئێمە شایستەی زیاتر بووین بەهۆی ئەو دەرفەتانەی کە دروستمان کردن ئێمە زاڵ بووین بەسەر یاریەکەدا، یاریش هەبووە بردوومانەتەوە، بەڵام شایەنی نەبووین "ئەمە تۆپی پێ یە". دوای پێنج یاری یەکسان بوونی یەک لەدوای یەک، هێشتا زێدان دەڵێت؛ ئەنجامەکە کاریگەری نابێت لەسەر ئامادەکارییەکان بۆ ڕووبەڕووبونەوەی ئەتلەتیکۆ کە بە 5 خاڵ لەپێش ڕیاڵ مەدریدەو ڕێگامان زۆر ماوە تا بگەینەوە بە لوتکەی خولی ئیسپانی.
-
خەڵك ئەمڕۆ كاروانی یەكەمی ڤاكسین گەیشتە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی بەغدا، كە پشكی هەرێمی كوردستانیشی تێدایە. بە وتەی بەرپرسانی تەندروستی سەرەتا ڤاكسین دەدرێتە كارمەندانی تەندروستی و هێزە ئەمنییەكان و نەخۆشانی قورس و بە تەمەنەكان، بەڵام باس لە مامۆستایان و خوێندكاران نەكراوە، كە لە دوای بواری تەندروستی مەترسیدارترین شوێنی بڵاوبوونەوەی كۆرۆنان. دوێنێ هەڤاڵ ئەبووبەكر پارێزگاری سلێمانی ڕایگەیاند، ڤاكسین دەگاتە هەرێمی كوردستان كە بڕی 110 هەزار ژەمە و جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانیش دەڵێت پێشبینی دەكەین پشكی پارێزگای سلێمانی لە سەروو هەزار دانەبێت. هێرش سەید سەلیم جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی بە (خەڵك)ی ڕاگەیاند، ئەو ڤاكسینەی دوێنێ هاتووە بۆ هەرێمی كوردستان لە وڵاتی چینەوە دێت و هێشتا بڕەكەی بۆ پارێزگاكان دانەنراوە، بەڵام پێشبینی دەكەین لە سەروو هەزار دانەوە بێت بۆ پارێزگای سلێمانی، بەڵام كە دەڵێین هەزار واتە 500 كەس ڤاكسینەكە وەردەگرێت و دیار نییە كەی دەگاتە پارێزگاكە. سەبارەت بە شێوازی دابەشكردنی ڤاكسینەكە هێرش سەید سەلیم وتی: یەكەم كەس بۆ ئەو كارمەندە تەندروستیانە دەبێت كە لە كۆرۆنا كار دەكەن دواتر بەپێی تەمەن دابەش دەكرێت و ئەوانەی نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە، دواتر كەسانی تۆڕی كۆمەڵایەتی و كارمەندانی دەزگا ئەمنییەكان و بەندیخانەكان و ئەو كەسانەی نەخۆشی شێرپەنجەیان هەیە. ئاماژەی بەوەشكرد، دۆخی كۆرۆنا لە پارێزگای سلێمانی باشترە بەراورد بە شوێنەكانی دیكەی هەرێمی كوردستان حاڵەتی پۆزەتیف هەر بوونی هەیەو بەردەوام توشبوو هەیە، بەڵام كەمتر پێویستیان بە مانەوە لە نەخۆشخانەكان هەیە. سەبارەت بە كۆرۆنای گۆڕاو لە پارێزگای سلێمانی وتی "تا ئێستا پشكنینەكان لە پارێزگای سلێمانی كۆرۆنای گۆڕاویان پشتڕاست نەكردووەتەوە، بەڵام بە دڵنیاییەوە حاڵەت هەیە". ئاماژەی بەوەشكرد، دۆخی نەخۆشخانەكان لە ئاستێكی باشدایەو تاك پارێزی گرنگترین شتەو پێویستە جێبەجێبكرێن بەتایبەتی لە ناوەندەكانی خوێندن و مامۆستاو خوێندكاران ماسك ببەستن و ماوەی كۆمەڵایەتی نێوانیان بپارێزن.
-
خەڵك بەڕێوەبەری جێبەجێكاری خزمەتگوزارییە خێراكانی رێكخراوی تەندروستی جیهانی مایك رایان رایگەیاند سەرەڕای كەمبوونەوەی ئامارەكانی كۆرۆنا لە هەندێك وڵات بەهۆی ڤاكسین و داخستنەوە، بەڵام جارێ زووە باس لە ئەوە بكرێت كە ئەمساڵ كۆرۆنا كۆتایی دێت. رایان لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا لە ژنێڤ راشگەیاند پێدانی ڤاكسین بۆ ئەو كەسانەی زۆرتر مەترسی توشبوونیان لەسەرە و كارمەندانی چاودێری تەندروستی كارئاسانی دەكات بۆ كەمكردنەوەی ترس و كارەسات و كەمكردنەوەی فشار لەسەر نەخۆشخانەكان و ڤایرۆسەكە لە ژێر كۆنترۆڵدا دەهێڵێتەوە. راشیگەیاند، ڤاكسین دانانی كاریگەری نییە لە سەر مەترسی مردن یان چاكبوونەوە، بەڵكو كاریگەرییە لەسەر بڵاوبوونەوە و گواستنەوە، ئەنجامی خێرای دەبێت لەسەر نەهێشتنی نەخۆشییەكە. ژمارەی توشبووانی كۆرۆنا بەرزبووەوە لە هەفتەی رابردوو بۆ یەكەمجار لە ماوەی دوو مانگدا لە 4 بۆ 6 ناوچەی ئەمریكا، ئەوروپا، باشوری خۆرهەڵاتی ئاسیا، خۆرهەڵاتی دەریای نێوەڕاست بەپێی رۆژنامەی گاردیان. بەڕێوەبەری گشتی رێكخراوی تەندروستی جیهانی تیدروس ئەدهانوم دەڵێت: ئەمە جێگای بێهیواییە، بەڵام كتوپڕ نییە، ئێمە هەوڵ دەدەین لە هۆكارەكانی گواستنەوەی تێبگەین. رونیشیكردەوە هۆكارەكانی بڵاوبوونەوە پەیوەندی هەیە بە سوككردنی رێكارەكانی روبەروبونەوەی كۆرۆنا، بەردەوامی دەركەوتنی نەوە و جۆری نوێی كۆرۆنا و پابەندنەبوونی خەڵك بە خۆپارێزی.