فەرمانگەی میدیا و زانیاری هەرێم بڵاویكردەوە، كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لە پاڵ سێكتەرەكانی دیكەدا، گرنگییەكی تەواو بە سێكتەری وەبەرهێنان دەدات.
د. محەمەد شوكری سەعید، سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان، بە پێگەی فەرمیی حكومەتی هەرێمی كوردستانی وت: دەستەكە ئاسانكارییەكی تەواو بۆ وەبەرهێنەران دەكات و ساڵی ڕابردووش ٨٩ مۆڵەتی وەبەرهێنانیان داوەتە وەبەرهێنەران و پلانیان هەیە بۆ ساڵانی داهاتوو ٣٠% بۆ ٥٠% ژمارەی وەبەرهێنان زیاد بكەن.
وەبەرهێنان لە ساڵی ٢٠٢٢، بەراورد بە ساڵانی ڕابردوو ڕێژەكەی چۆن بوو؟
ساڵی ۲٠۲۲، ساڵێكی باش بوو لە ڕووی وەبەرهێنانەوە و لەو ساڵەدا ۸۹ مۆڵەتی وەبەرهێنان دراوە؛ بەراورد بە ساڵی ۲٠۲۱ ژمارەی مۆڵەتەكان لە هەرێمی كوردستان ۱٥٪ زیادیان كردووە و ئەوەش هەنگاوێكی باشە و مانای زیادبوونی كاری ئەو پڕۆژانەیە كە كەرتی تایبەت لە هەرێمی كوردستان جێبەجێی دەكات و زەمینەسازیی ئێمەشە لەڕووی ئاسانكاریی وەبەرهێنەران بۆ جێبەجێكردنی پڕۆژەكان. لە هەمان كاتدا ٤۲۹ پڕۆژە لەهەموو هەرێمی كوردستان پەسەند كراون و لەساڵی ۲٠۲۳ مۆڵەتیان پێدەدرێت و بۆ خزمەتكردنی هەموو هاووڵاتییانی هەرێمی كوردستان دەبنە پڕۆژە.
لە ساڵی ٢٠٢٣، ئەگەری زیادبوونی ئەو پڕۆژانەی وەبەرهێنانیان تێدا دەكرێت لە سەدا چەندە؟
لە ساڵی ۲٠۲۳ تێكڕای پلانەكانی وەبەرهێنانمان گۆڕیوە، واتە پلانی وەبەرهێنانمان بەشبەش كردووە. یەكەمجار لەگەڵ دەستەی گەشتوگوزار نەخشەی وەبەرهێنانی تەواوی پڕۆژەكانی گەشتوگوزار دەخەینە دووتوێی نەخشەی وەبەرهێنانی گەشتیاری، ئەوەش بە هاوبەشی لەگەڵ دەستەی گەشتوگوزار دەكرێت. ئەمانە پڕۆژەی تەواون و بێ كێشەن، تەنیا وەبەرهێنەر لە ماوەیەكی زۆر كەمدا مۆڵەتی پێدەدرێت و لە ڕۆتینی فەرمانگەكانی حكومەت دەردەچێت.
لە سەروبەندی دروستكردنی نەخشەیەكی وەبەرهێنانی بچووككراویشین لە بواری كشتوكاڵ لەگەڵ وەزارەتی كشتوكاڵ و لە بواری پیشەسازی لەگەڵ وەزارەتی پیشەسازی، بێگومان هەنگاوەكان بۆ دروستكردنی ناوچە پیشەسازییەكان لە ۲٠۲۳ دەچەسپێن و دەستپێدەكرێن، كە ئێستا نزیكەی ۸ ناوچەی پیشەسازی ئامادەیە بۆ ئیشكردن، تا بتوانین لە ۲٠۲۳ كاریان لەسەر بكرێت. ئەمانەش هەموو وادەكات قەبارەی وەبەرهێنان بە بەراورد لەگەڵ ساڵانی ڕابردوو زیاتر بێت.
بەرنامەمان هەیە سنووری ۳٠% تا ٥٠٪ ئاستی وەبەرهێنان زیاد بكەین. بۆ ئەم مەبەستەش فەرمانگە و شوێنی ئیشكردنی نوێمان دروستكردووە، كادیری نوێی بۆ دامەزراوە، بۆ ئەوەی بتوانین ئەم قەبارەیە ساڵ بە ساڵ زیاتر بكەین و كەرتی تایبەت لە هەرێمی كوردستان ڕۆڵی دروستی خۆی لە ڕێڕەوی ئابووریدا ببینێت.
چەند وەبەرهێنەری بیانی هاتوونەتە كوردستان و چەند مۆڵەت هەن؟
لە ساڵی ۲٠٠٦ تا ساڵی ڕابردوو، ٤٥ مۆڵەتی وەبەرهێنانی بیانیمان هەیە. بەرنامە هەیە بۆ زیادكردنی ئەم ڕێژەیە، بۆیە بە یارمەتیی فەرمانگەی میدیا و زانیاری و حكومەتی هەرێمی كوردستان، بە ڕەزامەندیی سەرۆكی وەزیران، یەكەی ڕاكێشانی وەبەرهێنانی بیانی دامەزراوە. مەبەستی سەرەكی ئاراستەكردنی وەبەرهێنانە بەرەو هەرێمی كوردستان بۆ ئەو كۆمپانیا یان ئەو لایەنانەی ئارەزوو دەكەن لە ناوچەیەكی وەكوو هەرێمی كوردستان كار بكەن.
ئێمە بانگهێشتنامەیان بۆ دەنێرین بۆ ئەوەی دەرفەتی وەبەرهێنانی زیاتریان پێبدەین، ئەم مەبەستەش چەند كارمەندێك بۆ ئەم یەكەیەی كە دروست بووە دامەزراوە كارمەندی بەتوانا و باشن. هەروەها لۆگۆی هەرێمی كوردستان بەڕەزامەندی سەرۆك وەزیران كە لۆگۆی ئینڤێست كوردستانە، بۆیان دروست كراوە. بە هیواین لە ساڵی ۲٠۲۳ هەرێمی كوردستان ببێتە ناوچەی زێڕین بۆ وەبەرهێنان و پلانی ئەم یەكەیە بگاتە قۆناغێك نووسراو و داواكاری ئاراستەی زۆربەی هەرە زۆری كۆمپانیا و لایەن و ڕێكخراوە جیهانییەكان بكات، بۆ ئەوەی بێن لە هەرێمی كوردستان دەرفەتەكانی وەبەرهێنان ببینن و كاری تێدا بكەن.
كارتان لەسەر وەبەرهێنەرانی عێراقی كردووە؟
بەدڵنیاییەوە وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان دەرگاكانی كراوەیە بۆ وەبەرهێنەرانی ناوخۆیی، ئەوانەی لە هەرێمی كوردستانن و لە عێراقیشن دەتوانن لێرە كاربكەن. هەروەها بەرهەمهێنەرانی وڵاتانی دەوروبەر و شوێنە دوورەكانیش. بۆ دەرفەتەكانیش لە هەوڵی ئەوەداین ڕێكخستنی زیاتری بۆ بكەین، تاوەكوو لە ڕێگای سایتی تایبەت كە بە ناوی “ئینڤێست كوردستان” دەكرێتەوە، زۆر بە ڕوونی لە چەند نەخشەیەكی دیاریكراودا دەرفەتەكان لەوێ دیاری دەكرێن و هەر ناوچەیەك بەپێی گرنگیی خۆی پیشاندەدرێت. دەرفەتەكانیش بەم شێوەیە لەگەڵ فەرمانگە و لایەنە پەیوەندیدارەكانی دیكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاسان دەكەین، تاوەكوو بتوانین لە ماوەیەكی زۆر كەمدا مۆڵەتی وەبەرهێنانیان پێبدەین. بەرنامەمان هەیە لە سەرتاسەری هەرێمی كوردستان لە ۸ فەرمانگەی خۆمان یەكەی تایبەت بە ناوی (یەكەی خزمەتگوزاریی وەبەرهێنەران) بكەینەوە.
وا دەكەین هەموو فەرمانگە حكومییەكان لەناو یەكەیەكی تایبەت لەناو فەرمانگەی وەبەرهێنان بن، بۆ ئەوەی ڕێكارەكانی پێدانی مۆڵەت و چارەسەركردنی كێشەكانی وەبەرهێنان و بەدواداچوونی كێشەكانی وەبەرهێنان و كێشەی پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لەیەك شوێندا بكرێت و بڕیاری لێ بدرێت. هەروەها بە ئاسانی كارەكان بۆ كەرتی تایبەت لە هەرێمی كوردستان ڕایی بكرێت.
جگە لەو ئاسانكارییانەی كراون، لەڕووی شەفافییەتەوە چۆن كار لەسەر وەبەرهێنان دەكەن؟
لە كەرتی كشتوكاڵەوە دەستمانپێكردووە؛ سەرجەم داتاو زانیارییەكان لەسەر هەرێمی كوردستان لە دووتوێی چەند لاپەڕەیەكی دیاریكراو لە سایت دادەنرێت. ئەم زانیارییانەش بۆ ئەوەیە لەسەر بنەمای شەفافییەت بۆ وەبەرهێنەرانی ناوخۆ و دەرەكیی كوردستان، باشی و خراپیەكان لەڕووی وەبەرهێنانەوە بخرێنەڕوو.
دروستكردنی سایتی ئنڤێست كوردستانیش بۆ ئەوەیە بە ڕوونی لای خەڵك دیاربێت تا چەند كوردستان دەرفەتی وەبەرهێنانی تێدایە و چۆن دەتوانێت كارەكانی خۆی بكات. ئێمە هەوڵدەدەین لەگەڵ فەرمانگەی تەكنەلۆژیای زانیاریی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەم سایتە بەشێوەیەك دەوڵەمەند بكرێت كە خەڵك زۆر بە ئاسانی دەستی بگاتە زانیارییەكان و زۆر ڕوون بن و بتوانن بە ئاسانی كاری تێدا بكەن و زانیارییان لەسەر وەبەرهێنان دەستبكەوێت. بێگومان ئەوە تەنیا بۆ وەبەرهێنەران نییە، بەڵكوو بۆ هەموو خەڵكی هەرێمی كوردستان و دنیاش بەردەست دەبێت، بۆ ئەوەی بە زووترین كات و بە ئاسانترین شێوە دەستیان بگاتە ئەو زانیارییانەی لە دەستەی وەبەرهێنان و فەرمانگەكانی وەبەرهێنان هەن؛ بە مەبەستی وەبەرهێنان بێت یان بۆ مەبەستی بەدواداچوون و لێكۆڵینەوەی زانستی بێت.
تا چەند هەوڵتان داوە ئەو پڕۆژانەی كە وەستابوون دەستپێبكەنەوە و بەردەوام بن؟
كاتێك لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستبەكار بووین، ژمارەیەك پڕۆژە وەستابوون، بەتایبەتی پڕۆژەی یەكەكانی نیشتەجێبوون. بەشێكی زۆریان بەكارخراون و ئێستا وەبەرهێنەری نوێ دەستیان پێكردووەتەوە؛ بەشێكی بچووكی ماوە كە كێشەیان هەیە، لە داهاتوودا ئەمانەش بەهەمان شێوە چارەسەر دەكرێن. هەوڵ دەدەین ئەم بابەتە ببێتە پێشینەی بەرنامەكانمان لە ڕووی ئیشكردن و لە ڕووی چارەسەركردنی كێشەكانەوە. بێگومان 2-3 پڕۆژەی گەورە كێشەیان ماوە لە 11 پڕۆژە. ئەوانیش لەمساڵدا چارەسەر دەكرێن و وەبەرهێنەری نوێ تێیاندا دەستبەكار دەبن. لە كابینەی نۆیەم تا كۆتایی ۲٠۲۲، نزیكەی ۲٥٠ مۆڵەتی وەبەرهێنان دراوە، هەموو پڕۆژەكانیش دەستبەكار بوون و بەشێكیان بەرهەمیان هەیە و هیچ پڕۆژەیەكیش لەكار نەوەستاوە. ئەوەی گرنگە بەدواداچوون و سەرپەرشتیی پڕۆژەكانە؛ لە میانەی كابینەی نۆیەم پڕۆژەكان باشتر كار دەكەن و لە كاتی خۆیدا تەواو دەبن. پێداگریی ئێمەش ئەوەیە هەر پڕۆژەیەك لە كاتی یاسایی خۆی دەست پێبكات و كۆتایی پێبێت.
وەكو دەستەی وەبەرهێنان تا چەند هەوڵتان داوە وەبەرهێنەر بۆ پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان بێنن؟
پڕۆژەی خزمەتگوزاری لە تێكرای سێكتەرەكان، هاوتەریب لەگەڵ پڕۆژەكانی دیكە لە سێكتەرەكانی دیكەی ئابووری لە هەرێمی كوردستان كاری لەسەر دەكرێت. لە هەمووی گرنگتر بەستنەوەی شارەكانی هەرێمی كوردستانە بە هێڵی شەمەندەفەرەوە. لە ئێستادا چەند وەزارەتێكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كاری لەسەر دەكەن و بەهیواین بگەنە قۆناغی كۆتایی خوێندنەوە و دانانی نەخشە و دانانی پلانی كاركردن. بۆ ئەوەی ئێمەش لەگەڵ وەبەرهێنەران بتوانین ڕێكارەكانی پێدانی مۆڵەت و هەنگاوەكانی جێبەجێكردنی ئەم پڕۆژەیە جێبەجێ بكەین. هەروەها پڕۆژەی دیكەش هەن بۆ خزمەتكردنی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان، بۆنموونە لە سێكتەری بانك و ئاو و ئاوەڕۆ و غازی ماڵان، كۆمەڵێك پڕۆژەی تر هەیە ئیشی لەسەر دەكرێت؛ وەك بابەتی كشتوكاڵ و گەیاندنی ئاو بە زەویی كشتوكاڵی، ئەوانە هەمووی لە چوارچێوەی ئەو پڕۆژانەن كە حكومەتی هەرێمی كوردستان مەبەستییەتی گرنگیی زۆری پێ بدات و لە داهاتوودا كاری زیاتری لەسەر بكات.
هەندێك لە وەزارەتەكان هەوڵ دەدەن ڕێژەیەك لەو یەكانەی نیشتەجێبوون بۆ چین و توێژە تایبەتەكان دابین بكەن، ئێوە تا چەند هاوكاریانن؟
پڕۆسەی دروستكردنی ۲٠ هەزار یەكەی نیشتەجێبوون بە بڕیاری سەرۆكوەزیران تەنیا خۆی لەم ژمارەیە نابینێتەوە، بەڵكوو پڕۆسەیەكی بەردەوامی چەند ساڵی داهاتووە بۆ ئەوەی خەڵكی كەمدەرامەت و كرێنشین لە هەرێمی كوردستان سوودی لێ وەربگرن. تێكڕا لە هەرێمی كوردستان سەرووی ۲٠٠ هەزار یەكەی نیشتەجێبوون مۆڵەتی وەبەرهێنانیان وەرگرتووە، بەشێكی زۆری خەڵكی كەمداهات یان خەڵكی ئابووریی مامناوەند سوودیان لێی وەرگرتووە. بەڵام بەشێكی زۆریش سوودمەند نەبوون، بۆیە ئامانجی سەرۆكوەزیران ئەوەیە هەموو خەڵكی هەرێمی كوردستان سوودمەند بن لێیان. بۆیە ئەم دەستپێشخەرییەی سەرۆكوەزیران بۆ ئەم پڕۆژەیە بوو، ئێستاش لە قۆناغی جێبەجێكردندایە. لە هەندێك شاریش خەریكی جێبەجێكردنین. سەبارەت بە پێشنیاری وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەڵایەتی بۆ دابینكردنی یەكەی نیشتەجێبوون بۆ ئەوانەی تەمەنیان لە ۱۸ هەتا ۲٤ ساڵە و لە خانەی بێسەرپەرشتانن، بڕیارەكە لە ئەنجوومەنی وەزیران بۆ ئێمە هاتووە. ئێمەش هەموو هەوڵێك دەدەین بۆ ئەوەی ئەم بڕیارە بۆ ئەم توێژە دیاریكراوە جێبەجێ بكەین و پشتگیرییش دەكەین بۆ ئەوەی لە داهاتوودا پڕۆسەكە جێبەجێ بكرێت.
پڕۆسەی دروستكردنی شوقەكان لە كوێ دەستیپێكردووە؟
پڕۆسەی دروستكردنی شوقەكان لە زاخۆ دەستیپێكردووە و لە هەولێریش لە ماوەیەكی نزیك دەستپێدەكرێت. لە شارەكانی دیكەش بە هەمانشێوە خەریكی ڕێكاری وەرگرتنی زەوین و وەبەرهێنەران دەستنیشان كراون و دەستنیشان دەكرێن، بۆ ئەوەی بچن لەسەر پڕۆژەكان بەپێی ئەو ژمارەیەی بۆ ئەو پارێزگایە یان ئەو ئیدارە سەربەخۆیەی دانراوە جێبەجێ بكرێت .
مەودای دروستكردنی یەكەكانی نیشتەجێبوون چەندە؟
ماوەی كۆتاییهاتنی پڕۆژەكە وەكوو دانراوە دوو ساڵە. پێویستە لەم دوو ساڵە تەواوبكرێت و بدرێت بە خەڵك. بە یەك پێشەكی بە قستی دڕێژخایەن بۆ ماوەی ۱٥ ساڵ، بۆ هەر سێ توێژ دروست دەكرێت. لەپاڵ ئەوەشدا ۹ هەزار و ٤ یەكەی نیشتەجێبوونی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە هەن، لەلایەن ئەوان دابەشدەكرێت، پێویستە تەمویلی بكەین، بەشێكی زۆری بە ڕێژەی۳٠% تا ۹٠٪ ئیشیان لەسەر كراوە، ئەمانیش پێویستییان بە بودجەیە و لەگەڵ ئەم ۲٠ هەزار شوقەیەی تەواو دەكرێن سوودیان لێ دەبینرێت. ئامانج ئەوەیە بەشێكی زۆری هاووڵاتیان سوود لەم دوو پڕۆژەی شوقەیە وەربگرن و بەسەر ئەواندا دابەش بكرێن.
ئەو پڕۆژانەی كە كەموكوڕیی خزمەتگوزارییان تێدا هەبووە، چ ڕێكارێكتان بەرامبەریان گرتووەتەبەر؟
بۆ پڕۆژە نوێیەكان، پێویستە بەپێی ستاندارد قوتابخانە و هەموو خزمەتگوزارییەكیان تێدابێت. لە ماوەی ڕابردوودا لەگەڵ وەزارەتی پەروەردە چەندین قوتابخانە لەلایەن وەبەرهێنەرانەوە دروستكراون؛ ئەو پڕۆژانەی پێش قوتابخانەیان نەبووە لەسەریان سەپێنراوە دروستی بكەن، بەشێكیش خۆیان وەك خۆبەخش قوتابخانەیان دروست كردووە. لەمەودوا هەر پڕۆژەیەك دروستبكرێت، بە تایبەت لەو ۲٠ هەزار یەكەیە، هاوتەریب هەموو خزمەتگوزارییەكی لەگەڵ دروست دەكرێت كە گونجاو بێت بۆ ژیان و هەموو ئەو چالاكییە خزمەتگوزارییانەی بۆ ژیانی خەڵك پێویستن.
