بانۆ عوسمان عەزیز
بە پشت بەستن بەو زانست و زانیارییانەی لە سەردەمانی قوتابخانەکانی گریکی کۆندا ماوەتەوە، دەوترێ ئەسیناییەکان یەکەم خەڵک بوون کە ئامانجیان لە پەروەردە و فێرکردن ئامادەکردنی تاکەکان بوو بۆ ژیان لە کۆمەڵگەیەکی ئازاددا. وەک چۆن قوتابخانەکانیان دەبێتە جێی سەرنج کاتێ لەلایەن ڕۆمییەکانەوە داگیردەکرێن.
وەک هەمیشە، کاتێ دێتە سەر باسی گریکی کۆن، فەلسەفە و میتۆدی قوتابخانە پەروەردەییەکەی سوقرات دێتە سەر زمان؛ کە خزمەتێکی گەورەی بە ئامانج و بەها باڵاکانی پەروەردە و پێداگۆجی ڕۆژئاوایی کردووە. وتارەکانی وەک میراتێک تا ئەم ساتە شوێنپێی لەسەر سیستەمی هاوچەرخ جێهێشتووە.
لە دیدگای سوقراتەوە، پەروەردە تەنها بەدەستهێنانی زانست نییە، وەلێ کلیلی پێشکەوتنی هەر نەتەوەیەک و بەگەڕخستنی توانای ڕاستەقینەی تاکە. پرسیارکردن و بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانەیە.
هاوکات سەرنج خستنەسەر (مۆسیقا) لە دۆخی ئایدیالی خۆیدا لەلایەن سوقراتی فەلیەسوفەوە، وەک باشترین ئامڕاز بە مەبەستی ئیلهام وەرگرتن و خۆشویستنێکی ڕێکوپێک، لە تاکدا ئاماژەی پێدراوە.
لێرەدا، دەگەینە ئەو ئەنجامەی کە سوقرات بناغەداڕێژەری لۆژیکی فێرکردن و ئیتیکە ئەخلاقییەکانی شارستانییەتی کۆن بووە، هەر لەسەر ئەم بنەمایانەش بەردی بناغەی کلتەر و ژیانی مەدەنی لە یۆنان پێکهێنرا.
کەواتە، ئامانجی پەروەردە، لە مەودای نێوان ژیانی مرۆڤە سەرەتاییەکانەوە تا سەرهەڵدانی شۆڕشی پیشەسازیی و گەیشتن بە شارستانیەتی نوێ، گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی بەسەرداهاتووە، بە وێنە، لەگەڵ سەرهەڵدان و هاتنە کایەی شۆڕشی ڕێنسانس، کە ڕۆژگاری چێکردنی گۆڕانکاری گەورە و پەڕینەوە بوو لە سەدەکانی ناوەڕاستەوە بەرەو سەردەمی نوێ؛ چەمکی پەروەردە لەڕووی ناوەڕۆک و ئامانجەوە گۆڕانکاری بەسەردادێت.
ڕێنسانس سەردەمی ڕیفۆڕم، ڕاشیۆنالیزم، لۆژیک و بیری ئازادە، کە تیایدا پێشکەوتنی زانستی، داهێنان و فکر و ئایدۆلۆژیای ئازاد جێی شارستانییەتی کۆن و بنەما نەریتییە ئەخلاقییە باوەکان دەگرێتەوە.
هەنگاونان بوو لە کۆمەڵگایەکی مەشاعیی سەرەتاییەوە بەرەو کۆمەڵگای پیشەسازی و سەرمایەداری، وە هەنگاونان بەرەو کۆمەڵگایەکی سۆسیالیستی.
هاوکات، ڕیفۆرمێک بوو کە تیایدا؛ بناغەکانی ئابووری، سیاسی، زانستیی، هونەری و ژیارە پەروەردەییەکانی ئەوسای ڕۆژئاوای دووبارە داڕژاندەوە، بە جەختکردنە سەر عەقڵ و لێکۆڵینەوەی زانستی، وە بەدیهێنانی تاکێکی ئایدیاڵی ئازاد و ڕۆشنگەر.
سەرەنجام، هەر نەتەوەیەک لە هەر سەردەمێک، بەگوێرەی پێویستییەکانی ئەو سەردەمە چاوەڕوانی لەو تاکانە دەکات کە پێکهێنەری کۆمەڵگان.
هاوکات، بە ئاڕاستەکردنی تاکێکی هۆشیار و داهێنەر، وە بە بنەما گرتنی پڕۆسەی پەروەردە و فێرکردن لە گشت کایە و چین و توێژە جیاوازەکاندا، دەشێ بگەین بە سەقامگیرییەکی هەمیشەیی لە کۆمەڵگادا.
