توێژینەوەیەكی نوێ دەریخستووە ئەگەری هەیە نزیكەی لە٪70ی سەهۆڵبەندانەكانی جیهان تا كۆتایی ساڵی 2100 نەمێنن، بۆیە پێویستە مرۆڤایەتی بە هانای سەهۆڵبەندانەكانەوە بچێت.
كۆمەڵێك زانای جیهانی، پێشبینییەكانیان لەسەر بنەمای پێشهاتەكانی ئێستای گۆڕانی كەشوهەوا بووە، دەڵێن ئەگەری زۆر هەیە توانەوەی سەهۆڵبەندانەكان ڕابگیرێن ئەگەر گەرمبوونی هەسارەكە كەم بكرێتەوە.
توێژینەوەكە چوار ئەگەری بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی جیهانی لەبەرچاو گرتووە.
یەكێكیان بەرزبوونەوەی 1.5 پلەی سەدییە لە تێكڕای پلەی گەرمی جیهان.
بڵاوكراوەیەكی نێودەوڵەتی ساڵی 2015 كە ناوی ڕێككەوتنی پاریس بوو، سنوورێكی ئامانجدار بۆ گەرمبوونی درێژخایەنی دانا كە 1.5 پلەی سەدییە لە سەروو ئاستی پێش سەردەمی پیشەسازی.
ئامانجی ڕێككەوتنەكە سنوورداركردنی كاریگەرییە زیانبەخشەكانی گۆڕانی كەشوهەوا لەسەر زەویە كە 2، 3 و 4 پلەی سەدی لەبەرچاو گرتووە.
ڕیجین هۆك مامۆستای جیۆفیزیكە لە زانكۆی ئۆسلۆ و زانكۆی ئەلاسكا فێربانكس، ئەو هاوكارێكی نووسەری توێژینەوەكە بووە‌و بە ئاژانسی هەواڵی فەڕەنسیAFPی وتووە، “هەر پلەیەك زیادبوونێك توانەوەی زیاتر و لەدەستدانی زیاتر بەرهەم دەهێنێت”.
هۆك ئاماژەی بەوەشكردووە، ئەگەر بتوانرێت پلەی گەرمی زەوی كەم بكرێتەوە، ئەوا دەتوانرێت زیانەكانی سەهۆڵبەندان سنووردار بكرێت.
توێژینەوەكە دەریخستووە كە تەنانەت ئەگەر بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی جیهان سنووردار بكرێت بە 1.5 پلەی سەدی لە سەرووی ئاستی پێش پیشەسازییەوە، بە مەزەندەكردنی 49%ی سەهۆڵبەندانەكانی جیهان تا ساڵی 2100 نامێنن، ئەو بڕە لەدەستدانە نزیكەی لە٪ 26ی كۆی بارستەی سەهۆڵبەندانەكانی جیهان پێكدەهێنێت.
خەمڵاندنەكانی ئێستا دەریدەخەن كە ئەگەر گۆڕانی كەشوهەوا بەردەوام بە هەمان ئاراستەدا بڕوات، چاوەڕوانكراوە لە جیهان پلەی گەرما بە ڕێژەی 2.7ی سەدی بەرزبێتەوە.
توێژینەوەكە دەریخستووە كە ئەو بەرزبوونەوەیە دەبێتە هۆی ئەوەی نزیكەی هەموو سەهۆڵبەندانەكانی ئەوروپای ناوەڕاست، ڕۆژئاوای كەنەدا، كیشوەری ئەمریكا و نیوزلەندا تا ساڵی 2100 بتوێنەوە.
توێژەران پێشبینیان كردووە ئەگەر پلەی گەرمی جیهان بگاتە 4 پلەی سەدی، ئەوا سەهۆڵبەندە گەورەكانی وەك ئەوانەی لە ئەلاسكا زیاتر كاریگەرییان لەسەر دەبێت و لە٪83ی سەهۆڵبەندانەكان تا كۆتایی سەدە دەتوێتەوە.
زاناكان ئاماژەیان بەوە كردووە كە لەدەستدانی سەهۆڵبەندان كێشەی بەرزبوونەوەی ئاستی دەریاش خراپتر دەكات.
توێژینەوەكە دەریخستووە، گەرمبوونی پلەی یەك و نیو دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی تێكڕای ئاستی دەریا بە ڕێژەی 9 سانتیمەتر، 4 پلەی گەرمی دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی دەریا بە ئاستی 15 سانتیمەتر.
بەپێی ڕاپۆرتی دەنگی ئەمریكا، توێژەران دەڵێن، نەمانی سەهۆڵبەندان كاریگەری لەسەر سەرچاوە ئاوییەكانیش دەبێت، سەهۆڵبەندان ئاوی سازگار بۆ نزیكەی دوو ملیار كەس دابین دەكات.
پێشبینییەكانی توێژینەوەكە، لە ڕێگەی چاودێریكردنی قەبارەی هەر سەهۆڵبەندانێكەوە لە ماوەی چەندین ساڵدا گەیشتە ئەنجام. هەروەها توێژەران بۆ گەیشتن بە دۆزینەوە نوێیەكان، ھاوشێوەكردنی كۆمپیوتەریان بەكارھێناوە.
هۆك ئاماژەی بەوەشكردووە، لە ئێستادا ڕوون نییە كە ئایا خەمڵاندنەكانی توێژینەوەكە دێنە دی یان نا، پێشبینییە توندەكان بەو مانایە نییە كە زۆر درەنگ بووە بۆ كەمكردنەوەی لەدەستدانی سەهۆڵبەندان لەڕێگەی كردەوەی مرۆڤەوە.
هۆك داوای لە داڕێژەرانی سیاسەت لە سەرانسەری جیهان كرد لە ئێستاوە هەنگاو بنێن بۆ ڕێگریكردن لە ڕوودانی ئەو جۆرە لەدەستدانی سەهۆڵبەندانە.
زانایانی گەردوونناسی لەناو ئەو درەوشانەوەی ئەستێرانەدا كە لە سنوورەكانی دەرەوەی كاكێشانن، كۆمەڵێك ئەستێرەیان دۆزیوەتەوە كە لە زەویەوە دوورترن لە هەر ئەستێرەیەكی ناسراو لەناو گەلەئەستێرەی خۆماندا و نزیكەی نیوەی ڕێگاكەیە بۆ گەلەئەستێرەیەكی دراوسێ.
توێژەران دەڵێن، ئەم 208 ئەستێرەیە دەكەونە پەراوێزی دوورترین ناوچەكانی درەوشانەوەی كاكێشان، كە هەورێكی ئەستێرەیی لە شێوەیە گۆیە و پێكهاتەیەكی نەبینراوی نازانراو بەسەریدا زاڵە، پێی دەوترێت مادەی تاریك كە تەنها لەڕێگەی كاریگەریی كێشكردنیەوە خۆی دەناسێنێت. دوورترینیان 1.08 ملیۆن ساڵی ڕووناكی لە زەویەوە دوورە. ساڵی ڕووناكی ئەو مەودایەیە كە ڕووناكی لە ساڵێكدا دەبڕێت، 9.5 تریلیۆن كم.
ئەم ئەستێرانە كە بە بەكارهێنانی تەلەسكۆپی كەنەدا و فەرەنسا و هاوای لە شاخی ماونا كیا لە هاوایی بینراون، بەشێكن لە پۆلێك ئەستێرە كە پێی دەوترێت RR Lyrae كە بارستەیان تاڕادەیەك كەم و بە شێوەیەكی گشتی زۆری توخمەكانیان كەمە كە قورسترن لە هایدرۆجین و هیلیۆم. دوورترینیان وا دیارە بارستەی نزیكەی 70٪ ی بارستەی خۆری ئێمەیە. هیچ ئەستێرەیەكی تری كاكێشان بە دڵنیاییەوە لە دوورتر لەم ئەستێرانە پێوانە نەكراوە.
ئەو ئەستێرانەی كە لە پەراوێزی درەوشانەوەی گەلەئەستێرەكەدا جێگیربوون دەتوانرێت وەك ئەستێرەی وێڵ سەیر بكرێت، كە ڕەنگە لە گەلەئەستێرە بچووكەكانەوە سەرچاوەیان گرتبێت كە دواتر لەگەڵ كاكێشانی گەورەتردا بەریەككەوتوون.
یوتینگ فێنگ، خوێندكاری دكتۆرای گەردوونناسی زانكۆی كالیفۆرنیا لە سانتا كروز كە سەركردایەتی توێژینەوەكە دەكات، ئەم هەفتەیە لە كۆبوونەوەی كۆمەڵەی گەردونناسانی ئەمریكا لە سیاتڵ پێشكەشی كرد دەڵێت “لێكدانەوەی ئێمە سەبارەت بە سەرچاوەی ئەم ئەستێرە دوورانە ئەوەیە كە بە ئەگەرێكی زۆرەوە لە كۆمەڵەی گەلەئەستێرە بچووكەكانەوە و كۆمەڵە ئەستێرە هیشوویەكانەوە لەدایكبوون كە دواتر لەلایەن كاكیشانەوە هەڵڵوشراون – یان بە شێوەیەكی ڕاستتر، هەڵوەشێنراون”.
توێژینەوەكە، سەنگ دەخاتە سەر گەڕان بەدوای ژیانی لەدەرەوەی زەویدا لەسەر ئەو هەسارە بەردینانەی هاوشێوەی زەوی كە لە شوێنێكدا كە پێی دەوترێت “ناوچەی جێگیربوون” بە دەوری ئەستێرەكاندا دەسوڕێنەوە. زیاتر لە پێنج هەزار هەسارە لە دەرەوەی كۆمەڵەی خۆرەكەمان كە پێیان دەوترێت هەسارە دەرەكییەكان، پێشتر دۆزراونەتەوە.
وەزارەتی ناوخۆی ئەمریكا لە بڵاوكراوەیەكدا ڕایگەیاندووە، وەزارەتی ناوخۆی ئەمریكا چاكسازی لە ڕێساكانی خۆیدا دەكات بۆ پەرەپێدانی دامەزراوەكانی وزەی با لە دەرەوەی كەنارئاوكانی كیشوەری وڵاتەكەدا بۆ ئەوەی یارمەتی بدات بۆ گەیشتن بە ئامانجە گرنگەكانی كەشوهەوا.
دێب هالاند، وەزیری ناوخۆی ئەمریكا لە بڵاوكراوەیەكدا ڕایگەیاند، “نوێكردنەوەی ئەم ڕێسایانە دەبێتە هۆی ئاسانكاری بۆ پەرەپێدانی سەلامەت و كارامەی سەرچاوەكانی وزەی بای دەریایی، دڵنیایی دەداتە گەشەپێدەران و یارمەتیدەر دەبێت بۆ دڵنیابوون لە گەڕانەوەی دادپەروەرانە بۆ باجدەرانی ئەمریكا”.
چاكسازییەكان چەند ڕۆژێك دوای ئەوە دێت كە وەزارەتەكە ناوی ئەلیزابێس كلاین، پارێزەر لە بەڕێوبەرایەتی ئۆباما و كلینتۆن، بۆ سەرۆكایەتی نووسینگە دەستنیشانكرا بۆ بەڕێوەبردنی وزەی زەریای هێمن (BOEM) كە سەرپەرشتی پەرەپێدانی نەوت و گاز و بای دەریایی دەكات.
وەك بەشێك لە بەرنامەی وزەی خاوێنی دەریایی، كۆمپانیای BOEM لە دوو ساڵی ڕابردوودا دوو پڕۆژەی یەكەمی بازرگانی بای دەریای لە ئەمریكا پەسەند كردووە، سێ گرێبەستی زیادكردنی ئەنجامداوە لەنێویاندا یەكەم فرۆشتن لە كەناراوەكانی كالیفۆرنیا، و لێكۆڵینەوەی لە فراوانكردنی بای دەریایی كردووە بۆ ناوچەكانی دیكەی وەك كەنداوی مەكسیك.
