ڕووداوی ڤایرۆسی Jerusalem “قودس کە بە هەینی 13” ناسراوە، لە ساڵی 1988 دا چالاک کرا و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین هێرشەکانی ڤایرۆسی کۆمپیوتەر.
هێرشەکە لە 13ـی کانوونی دووەمی 1988 دەستیپێکرد، کۆمپیوتەرەکانی لە بەریتانیا کردە ئامانج و زیانی بە سەدان کۆمپیوتەر گەیاند و دۆخێکی پر ترس و دڵەڕاوکێی لەو کاتەدا دروستکرد بەهۆی نەبوونی ئەزموونی ڤایرۆسەکانی ئەم جۆرە و ڕێگاکانی خۆپاراستن لێیان .
لەو کاتەدا کەم بەکارهێنەری کۆمپیوتەر و ئینتەرنێت باوەڕیان بە بوونی ڤایرۆسی کۆمپیوتەر هەبوو کە دەتوانێت زیان بگەیەنێت، بەرنامەی دژەڤایرۆسەکان بە هیچ شێوەیەک بوونیان نەبووە و کۆمپیوتەرەکان بێ بەرگری بوون لە بەرامبەر ئەم هەڕەشە نوێیە.
ڤایرۆسی ڕۆژی هەینی 13 یەکەمین ڤایرۆسی لەم جۆرە بوو لەو کاتەدا، بەڵام هێشتا کۆی گشتی زیانەکانی بە 96 ملیۆن دۆلار مەزەندە دەکرێت.
ڤایرۆسی “هەینی 13″ لەلایەن خوێندکارانی زانکۆی عیبری قودس لە ساڵی 1987 ئامادەکرا، و بۆ یەکەمجار لە ڕۆژی هەینی 13ـی ئایاری 1988 چالاککرا، و وەک”بۆمبێکی لۆژیکی” بوو لەو ڕۆژەدا.
ئەم ڤایرۆسە نهێنییە بەردەوام بوو لە بڵاوبوونەوە و دروستکردنی کێشە بۆ کۆمپیوتەرەکان بەتایبەت لە ساڵانی 1988 و 1989دا و لە ڕۆژانی هەینی کە هاوتایە لەگەڵ 13ـی هەر مانگێکدا چالاک دەبوو.
ئەم ڤایرۆسە کۆمپیوتەرییە، کاتێک چالاک دەبێت، هەر بەرنامەیەک کە بەکارهێنەر لەسەر ئامێرە تووشبووەکە لەو ڕۆژە دیاریکراوەدا بەڕێوەی دەبات، دەسڕێتەوە و چەندین جار فایلەکانی EXE تووش دەکاتەوە تاوەکو زۆر گەورە دەبن بۆ ئەوەی بیرگەی ئامێرەکە مامەڵەی لەگەڵدا بکات.
ڕۆژی هەینی هێرشی 13ـی ڤایرۆسی لە ڕێگەی فلۆپی دیسکەوە ئەنجامدرا، کە لەو کاتەدا بە شێوەیەکی باو بەکاردەهێنران.
ڤایرۆسەکە دوای دزەکردنی کۆمپیوتەرەکە دەچێتە ناو میمۆری کۆمپیوتەرەکەوە و 2 کیلۆبایت داگیردەکات، دواتر لە ڕۆژی هەینی واتە 13ـی هەر مانگێکدا چالاک دەبێت و فایلەکانی کۆمپیوتەرەکە لەناو دەبات و دەبێتە هۆی تێکچوونی.
دوای 30 خولەک لە دزەکردنی ڤایرۆسەکە بۆ ناو ئامێرەکە، ڤایرۆسی هەینی 13، 5هێندە جار کۆمپیوتەر خاو دەکاتەوە و ئەمەش لای بەکارهێنەران هەست پێدەکرێت.
ئەوانەی بەرپرسن لە پرۆگرامکردنی ئەم ڤایرۆسە زیانبەخشە، کە بۆ یەکەمجار لە ئیسرائیل لە ساڵی 1987 دەرکەوت، تا ئێستا ئاشکرا نەکراون، و بە سەلامەتی ماونەتەوە.
ئەم کەسانە ئەگەر ناسنامەکانیان ئاشکرا بکرایە زیندانی و غەرامە دەکران.
ئەم هێرشە بۆ سەر ئەو کۆمپیوتەرانەی کە ڤایرۆسێکی زیانبەخشیان هەیە، بووە هۆی پەرەپێدانی بەرنامەکانی دژە ڤایرۆس، ئەمەش وایکرد کارکردن لەسەر کۆمپیوتەر و گەڕان بە ئینتەرنێتدا پارێزراوتر بێت، هەروەها هۆشیاری بەکارهێنەرانی بۆ ئاسایشی ئەلیکترۆنی زیادکرد.
ئامارەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە تێکڕای تێچووی پێشێلکردنی داتاکان لە ساڵی 20244دا نزیکەی 5 ملیۆن دۆلار دەبێت، کە بەرزترین تێکڕایە کە تا ئێستا تۆمارکراوە.
هێرشی فیشینگ باوترین جۆری هێرشی ئەلیکترۆنییە، کە لەسەدا 39.6ـی هەموو هەڕەشەکانی ئیمەیڵ پێکدەهێنێت.
شتە نوێیە مەترسیدارەکە ئەوەیە کە زۆربەی شارەزایانی ئاسایشی ئەلیکترۆنی پێیان وایە هێرشە ئەلیکترۆنییەکانی لەم جۆرە بە بەکارهێنانی زیرەکی دەستکرد لە داهاتوودا ئاڵۆزتر و ئاڵۆزتر دەبن، ئەمەش مەترسییەکانیان زیاتر دەکات.
