23 ساڵ لەمەوبەر و لە ڕۆژێکی پر جوڵە بە ئیش و کار ئەمریکا گورزێکی کوشندە و تراژیدی بەرکەوت، و مەترسیدارترین ڕووداوی مێژوویی و نیشتیمانی لە مێژووی خۆیدا بەخۆیەوە بینی.
ئەو ڕۆژە ئەمریکا شۆککرا و لە هەمانکاتدا بەبریندارییەوە هەستایەوە و گۆرانکاری گەورەی لە ناوخۆ و سیاسەتی دەرەوە و پاراستنی سەلامەتی وڵات و هەواڵگریدا کرد، ئەو ڕووداوە وایکرد بۆ یەکەمجار لەدوای دەیان ساڵ ئاسایشی فڕۆکەخانەکان تا ئاستێکی زۆر تووند تر بکرێت و لێپرسینەوە و بەدواداچوون بۆ هەموو ئەمریکییەک بکرێت.
ئەو ڕۆژە بوش-ی کوڕ گورزە گەورەکەی قاعیدەی بەرکەوت و وایکرد بڕیاری لەناوبردنی ئەو ڕێکخراوە تیرۆرستییە و هاوکاری بدات.
11 سێپتەمبەر چی ڕوویدا؟
لە بەرەبەیانی 11ی ئەیلولی 2001 (11ی سێپتەمبەر)، دەنگی ئاگادارکردنەوە بۆ سەرنشینانی دوو فڕۆکە لێدەدرێت، دوو فڕۆكەی نەفەرهەڵگر لە جۆری بۆینگ 757 لە گەشتێكیاندا لە نێوان بۆستن و لۆس ئەنجلۆسی ئەمەریكا رفێندران و دەستیان بەسەرداگیرا، سەرەتا هیچ گومانێک بۆ کارێکی تیرۆرستی نەبوو تا دواتر خۆیانكێشا بە هەردوو تاوەری بازرگانی جیهانی و هەردوو تاوەرەكەیان تەقاندەوە، هاوکات هێشتا شۆکی ئەو ڕووداوە نەگەیشتبووە هەموو ئەمریکا، هەواڵ هات کە فڕۆکەی سێهەم لە ئاسماندا ڕفێندراوە و بەرەو باڵەخانەی پنتاگۆن دەچێت، دوای نزیکەی 20 خولەک فڕۆکەی سێهەم خۆی کێشا بە باڵەخانەی ناوەندی پنتاگۆن.
ئەم پلانە بە 19 تیرۆریستی سەر بەرێكخراوی ئەلقاعیدە جێبەجێکرا، لە پاش دەستبەسەراگرتنی چوار فڕۆكە لە چەند كاتێكی نزیك یەكدا، سێ هێرشی خۆكۆژییان بەفڕۆكە‌كانەوە كردە سەر سێ شوێنی سەرەكی ئەمەریكا، بەڵام فڕۆکەی چوارەم لەلایەن سەرنشینانەوە ڕێگری لێکرا ئامانجەکەی بپێکێت و خۆیان خستە خوارەوە.
ئەو 19 تیرۆریستە، 15 یان هەڵگری رەگەزنامەی سعودی و 2 یان ئیماراتی و یەكێكیان میسری و دواهەمیان لوبنانی بوون. ئەمەش بووە هۆی گیانلەدەستدانی دوو هەزار و ٩٩7 كەس و هەزارانی دیكەش برینداربوون، لەكاتی خۆیدا واشنتۆن رێكخراوی قاعیدەی بە ئەنجامدانی ئەو كارە تۆمەتباركرد و دواتریش بەهەمان بیانوو هێرشیكردە سەر ئەفغانستان.
دوای 11سێپتەمبەر چی گۆڕا؟
بەر لە ٢٣ ساڵ ئەمریکا مەترسیدارترین رووداو و تراجیدیای نیشتیمانیی بەخۆوە بینی، رووداوێک کە ئیدارەی کۆشکی سپی ناچار کرد سەر لەنوێ سیستمی جیهانیی دابڕێژێتەوە و جەنگێکى گەورە و هەمەلایەن رابگەیەنێت، کە پێى دەوترێت جەنگى دژ بە تیرۆر.
ئەم ڕووداوانە سەرلەبەری تێڕوانینی ئەمریکای بەڕووی ناوخۆ و جیهان گۆڕی، بەتایبەت بەرامبەر ئیسلام و ئیسلامییەکان، و تەنانەت جیهانی ئیسلامی بەگشتی.
ئەوەی 11ی سێپتەمبەر جێیهێشت لە ناوخۆی ئەمەریكا، جگە لە كوژران و برینداربوونی ژمارەیەكی زۆر لە خەڵك و كەسایەتی و دیپلۆماتكار، وایكرد گومان لەهەر كەسێكی موسوڵمان بكرێت كە گەشت بۆ ئەمەریكا دەكات لەو وڵاتانەی كە لە تیرۆرەوە گلاون، هەروەها لەڕووی دارایی و ئابورییەوە ناردن و حەواڵەكردنی پارە ئاستەنگی بۆ دروستبوو، ناردنی پارە بەشێوەیەك قورس کرا، تەنیا لە رێگەی بانكەكانەوە رێگە دەدرێت پارەی زۆر و ژمارەی قەبە بنێرێت، جگە لەوەی فەرمانبەری بانكەكە داوای زانیاری لەسەر سەرچاوەی پارەكە دەكەن، بانكەكەزانیارییەكان رەوانەی ئێف بی ئای دەكات بۆ لێكۆڵینەوە و ئاگاداركرانەوە لەچۆنیەتی خەرجكردنی پارەكە.
جگە لەوانە گرتنەبەری رێوشوێنی توند بەرامبەر ئەو كەسانەی هەڵگری بڕوانامەی ئەمەریكا نین لەنێو فڕۆكە‌خانەكاندا، لەلایەنی ئابووریشەوە بووە هۆی لەدەستدانی 143 هەزار پلەی وەزیفی و دوو ملیار و 800 ملیۆن دۆلاری كرێی ئەو كەسانەی كاریان دەكرد لە نیویۆرك، لە ماوەی سێ مانگی یەكەمی دوای رووداوەكە، هەروەها گەوەرترین زیان لەماوەی ئەو چەند رۆژە بەر هێلێ ئاسمانی ئەمەریكا كەوت كە بووە هۆی له كاركەوتنی 60%ی هێڵی كاركردنی فەرمانبەران.
لەرووی تەندروستیشەوە بەهۆی ئەو تەپوتۆزەی كه ناوچەكەی گرتەوە لەو رۆژەدا، 10 هەزار كەس تا ساڵی 2018، دەستنیشانكراون كە تووشی شێرپەنجەی سییەكان بوون.
هەرچەندە 23 ساڵ بەسەر 11 ی سێپتێمبەردا تێپەڕ دەبێت، بەڵام هێشتا لێکەوتەکانی ئەو ڕووداوە بەسەر عێراقەوە بەردەوامی هەیە، بەتایبەت دروستبوونی حکومەتی ئێستا عێراق یەکێکە لە لێکەوتەکانی 11 ی سێپتێمبەر.
