پ. د. سەعید علی محمد
مامۆستا (ئیسماعیل سوسەیی) مامۆستایەكی ئایینی شاری هەولێرە و ساڵی 2019 دەوترێ بە تۆمەتی تیرۆر دەستگیر كراوە و سزای 12 ساڵی بەسەردا سەپێنرا بوو، ئەم مامۆستا ئاینیە لە دوو ڕۆژی ڕابردوودا دوای بەسەربردنی 5 ساڵ زیندانی بە (فەرمانێكی هەرێمی) سەرۆكی هەرێم ئازاد كرا… ئازادكردنی ئەم مامۆستا ئاینیە (كە من ئاگاداری تۆمەتەكانی و وردەكارییەكانی دۆسیەی زیندانی كردنەكەی نیم و لەنزیكیشەوە نایناسم)، هەروەها دڵخۆشكردنی خێزان و منداڵ و كەس و كارەكەی جێی دەستخۆشییە و خۆی لەخۆیدا هەستێكی مرۆڤانەیە و هەنگاوێكی ئەرێنیە و ڕێگا ڕاستەكەیە بەرەو ئاشتکردنەوەی کۆمەڵگا كە دەبوو زووتر بگیرایەتە بەرو جێبەجێ بكرایە!
بێگومان دەستگیركردن و ڕاوەدوونان و زیندانیكردنی مامۆستای ئایینی ، یان بانگخوازی ئیسلامیی ، یان كەسایەتی ئەكادیمیی ، یان میدیاكارو ڕۆژنامەنووس ، یان هەر كەسێكی تری ڕووناكبیرو نووسەرو قەڵەم بەدەست ، هەمیشە ئەو مشتومڕو جەدەلە دەهێنێتە كایەوە كە ئایا پەیوەندی دەسەڵات لەگەڵ نوخبەدا – ئایا نوخبەی ئەكادیمیی بێ یان نوخبەی ئاینیی یان نوخبەی ئیعلامیی – دەبێ چۆن بێ؟! ئایا نوخبە دەبێ ڕۆڵێكی گرنگ و كاریگەرو زیندوو ببینێ لە دروستكردنی بڕیارو خوێندنەوەی بارودۆخ و ئاڕاستەكردنی دەسەڵات بۆ ڕێگا ڕاستەكە ؟ یان پێویستە نوخبە تەنها ماستاوچی بێت و شەوو ڕۆژ و سەری زمان و بنی زمانی وەسف و مەدح و سەنای دەسەڵات بێت و، بە شان و باڵی بڕیارەكانیدا بدات و، گۆڕانی بە باڵای سیاسەتەكانی دا بڵێت. ئەگەرچی بڕیارو سیاسەتەكانیشی چەوت و ناڕاست بن و لە بەرژەوەندی میللەت و كۆمەڵگەشدا نەبن!
ئەوەی من دەمەێ لەم نووسینەدا بیخەمەڕوو لەبارەی ئازادكردنی مامۆستا سوسەیی و كۆی پەیوەندی نێوان دەسەڵات و نوخبەی ڕووناكبیریی كۆمەڵگە ئەم چەند سەرنجەی خوارەوەیە :
یەكەم / ڕووداوی زیندانی كردنی مامۆستا ئیسماعیل سوسەیی و ئازادكردنی یەكەم ڕووداو و دوا ڕووداویش نابێت لەم وڵاتەداو لە وڵاتانی تریشدا ، چونكە ئێمە لەم وڵاتانەی ناوچەکەدا ڕۆژانە بینەرو بیسەری دەیان حاڵەت و چیرۆكی دەستگیركردن و بەندكردن و ئەشكەنجە و ئازاردان و پاكتاوكردنی لاشەیی کەسانی بیریارو سیاسیی و زانای ئایینی و بانگخوازی ئیسلامیی و میدیاكارو ڕۆژنامەنووس و چەندین مرۆڤی تری بێ تاوان دەبین كە چەندان تۆمەتی جۆراوجۆریان بۆ دادەتاشرێ و، چەندین ساڵی دوورودرێژ تەمەنیان لە زیندانەكاندا دەسووتێنرێ و خێزان و ماڵ و منداڵیان بێ ناز دەكرێ ، هەندێك لەوانە هەندێ جار لە وڵاتە دیکتاتۆرەکاندا بەبێ دادگایی كردن و یەكلایی كردنەوەی دۆسیەكانیان و لەژێر ئەشكەنجە و ئازاردا بەبێ ئاگاداری ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و خاچی سووری نێودەوڵەتیی گیان لەدەست دەدەن و دوور لە چاوی كامێراكان تەسلیم بەخێزان و كەس و كارەكانیان دەكرێنەوە.
دووەم / پەیوەندی نێوان دەسەڵات و نوخبە لەوڵاتی ئێمە و وڵاتانی تریشدا بەتایبەت لەو كاتەوەی ڕۆڵی ڕۆژنامە و گۆڤارو ڕادیۆو دواتریش كەناڵە ئاسمانیەكان و تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان زۆرترو فراوانتر بووە ، هەروەها ئەوكاتەی مامۆستای ئایینی و بانگخوازی ئیسلامیی و میدیاكارو كەسانی قەڵەم بەدەست كاریگەرییان لەسەر كۆمەڵگە و تاكەكان دروست كردبێت هەمیشە پەیوەندیەكی خراپ و ساردو سڕ بووە ، بەو مانایەی هەركات تۆی نوخبە هەوڵی ڕازیكردنی دەسەڵات بدەیت ئەوا تۆ یەكێك دەبی لەوکەسانەی مژدەی بەهەشتیان پێدراوە ، بەپێچەوانەوە ئەگەر تۆ پابەندی ڕاستگۆیی و پیشەیی بوون و خزمەتكردنی گشتی بیت و ڕاستییەكان بۆ ڕای گشتی بخەیتەڕوو ئەوا تۆ بویتەتە شەیتان و دوژمنی ئاسمان و زەوی و ئەوەی خوا پێی ناخۆش بێ بەسەرتا دەهێنرێ و بەسەرتا دەسەپێنرێ.
سێهەم / دەبێ بزانین سیاسەتی دەستگیركردن و ڕاوەدوونان و زیندانیكردنی زاناو بیرمەندو بانگخوازو ئەكادیمیی و ڕۆژنامەنووس و كەسایەتی سیاسیی و مرۆڤە كاریگەرەكانی نێو كۆمەڵگە سیاسەتێكی فیرعەونانەی شكستخواردووە و ئەو دەوڵەت و دەسەڵاتدارانە پیادەی دەكەن كە هەمیشە لە ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆی دەربڕینی ڕای ئازاد و ڕەخنەگرتن دەترسن و توانای ئەوەیان نیە بەرگریی لە سیاسەتەكان و بڕیارەكانیان بكەن ، مەعلومە فەرمانڕەوای دڵسۆز و دەسەڵاتی لێزان و سەركەوتوو ئەوەیە دەرفەت بۆ هەمووان دەڕەخسێنێ ئەفكارەكانی خۆیان بخەنەڕوو بۆ ئەوەی باشترین و بەهێزترین پڕۆژە و بیرۆكەی دەست كەوێت بە چاوپۆشی لەوەی سەرچاوەكەی لەهەر كوێوە بێت ، چونكە گرنگ خودی خاوەن بیرۆكەكە نیە ، بەڵكو گرنگ قیمەت و قورسایی و سەنگی بیرۆكە و پڕۆژەكەیە كە دەچێتە خانەی بەرژەوەندی وڵات و كۆمەڵگاوە.
دەكرێ دەسەڵات گوێ لە ڕاوبۆچوونە جیاوازەكان و تەرحەكانیان و ڕەخنەكانیان بگرێ و وەك وێستگەیەك و بازاڕێكی ئازادی ئەفكارەكان مشتومڕو نیقاشیان لەسەر بكات و سوود و كەڵكیان لێ وەربگرێ ، بەمەش كەشێكی گشتی ئارام و چاك و كاریگەر دێتە كایەوە كە لەبەرژەوەندی دەسەڵات و كۆمەڵگاشدا دەشكێتەوە.
چوارەم / دەبێ ئەوەمان لا ڕوون بێ سەركوت كردن و بەندكردن و قەدەغەكردنی ئازادییەكان هەڵەكان و كەموكورتییەكان و سیاسەتە سەقەتەكانی دەسەڵات چارەسەر ناكات ، ئەم سیاسەتە جگە لە توڕەیی و چەوساندنەوە و توندوتیژیی زیاترو كەڵەكەبوونی ناڕەزایەتییەكان و ڕق بوونەوەی زیاتر لە دەسەڵات هیچ دەستكەوتێكی تر بەدوای خۆیدا ناهێنێ ، گرتنەبەری ئەم سیاسەتە هەژاریی و برسێتی و نەهامەتی و كێشە كەڵەكەبووەكان و ئازارەكانی خەڵك چارەسەر ناكات ، ڕای جیاوازی بەرانبەر ئەگەر لاوازیش بێت و لەگەڵ كەشی ڕۆشنبیریی و فیكریی و سیاسیی و كۆمەڵایەتیشدا ڕێك و گونجاو نەبێت دەكرێ پشتگوێ بخرێ و كاری پێ نەكرێ ، خۆ ئەگەر بەرهەمدارو سوودبەخشیش بوو ئەوا دەبێت دەسەڵات و بڕیار بەدەستەكان پشتیوانی لێ بكەن و بەخششی بكەن ئەرچی خاوەنەكانیشیان شوێنكەوتەی دەسەڵات و حیزب و سیاسەتی گشتیش نەبن.
پێنجەم / نەبوونی ئازادیی و دیموكراسییەتی ڕاستەقینە و پێشێل كردنی مافەكانی مرۆڤ و پەیڕەوكردنی سیاسەتی تۆقاندن و خۆسەپاندن هۆكاری سەرەكین بۆ ئەوەی كەسایەتی ئەكادیمی ، مەلاو بانگخواز، نووسەرو ڕووناكبیر، ڕۆژنامەنووس و میدیاكار، كەسایەتی سیاسیی و حیزبیی لەم وڵات و كۆمەڵگادا هەست بە ئارامیی نەكەن و، هەست بە ترس و لەرزو نامۆیی و پەراوێزخستن بكەن ، یان بیر لەوە بكەنەوە كۆچ بكەن و وڵات بەجێبهێڵن بە ئامانجی ئەوەی ئازادانە بیربكەنەوە و داهێنان بكەن كە ئەمەش لە كۆتاییدا مردنێكی سست و لەسەرخۆی نوخبەكەی كۆمەڵگەیە.
كۆمەڵگەیەكیش ئەمە حاڵ و بارودۆخی نوخبەكەی بێت كۆمەڵگەیەكی بێ ڕۆح و مردوو دەبێت ، چونكە نوخبەیەك نەتوانێ یان نەوێرێ ڕاستییەكان بڵێ ، نەتوانێ ڕەخنە بگرێ ، نەتوانێ ڕێنمونیی و ئامۆژگاری دەسەڵات بكات ، نەتوانێ كۆمەڵگە و تاكەكان هۆشیار بكاتەوە ، نەتوانێ خاڵە لاوازەكان دەستنیشان بكات و چارەسەرەكان پێشكەش بكات شایەنی ئەوە نیە بە نوخبە تەوسیف و ناوزەد بكرێ ، ئەمەش لە کۆتاییدا هەڵتەکاندنی تۆوی دیموکراسییەت و ئازادییە لە بنەڕەتەوە ، چونكە وەك دەوترێ دیموكراسییەت لەسەر بنەمای گفتوگۆ و ڕاگۆڕینەوە و جیاوازیی ڕاوبۆچوونەكان وەستاوە.
شەشەم / لەبیرمان نەچێ نوخبەی سیاسیی و ئیسلامیی و ئیعلامیی و ئەو کارەکتەرانەی کاریگەرییان لەسەر ڕای گشتی و کۆمەڵگە هەیە ، دەبێ بەخۆیاندا بچنەوەو پەندو ئامۆژگاریی لەڕووداوەکانی ڕابردوو وەربگرن و هەڵە کوشندەکان دووبارە نەکەنەوە و ، لەئەداکردن و گەیاندنی پەیامی سیاسیی یان ئایینی یان ئیعلامیی خۆیاندا زیرەکانەو عەقڵانیانەو واقیعیانە مامەڵە بکەن و خوێندنەوەی ورد و قوڵ بۆ بارودۆخ و دیمەنە سیاسیە گشتیەکە بکەن و ، بەرنامە و ئامادەسازیی بۆ گشت لەمپەرو ئەگەرە پێشبینی کراوەکان بکەن .
هەڵەیەکی گەورەیە وا تێبگەین هەڵگرتنی دروشمی بریقەداری بێ کردەوەو گەرم کردنی مەکینەی ئیعلامیی دژ بە دەسەڵات وحکومەت و، دووبارەکردنەوە و سەد بارەکردنەوەی چەندین دەستەواژەو قسەی سواو و وتاری ئایینی عاتیفی لە بۆنە جیاجیاکاندا ، هەروەها بەکارهێنانی زمانی موهاتەرات و ناشیرین کردنی حیزبەکان و دەسەڵات و بەرپرسەکانیان ، ئەم ریتمە لە گوتاری سیاسیی ئایینی ئیعلامیی گۆرانکاریی و چاکسازیی دەهێنێتە کایەوە !
زەرورە توڕەیی جەماوەرو باری دەروونیی شێواوو ناجێگیری خەڵک بۆ خۆدەرخستن و مەرامی حیزبیی تایبەت و ڕازی کردنی ئەم لاو ئەولا نەقۆزرێتەوە ، ئەوانەی خۆیان بە دڵسۆزو خەمخۆری ئایین و نیشتیمان و خەڵک و داهاتووی ئەم وڵاتە دەزانن دەبێ بەرپرسانەو هەستیارانە بجوڵێنەوە و ، نەبنە کەرەستەیەک بۆ ناشیرین کردنی ئەم میللەت و نیشتمانەو لەکەدار کردنی مێژووەکەیی و سیما جوانەکانی و ، بەدێوەزمەکردنی ڕەمزە نیشتیمانی و خەباتگێڕو کەڵە پیاوە گەورەکانی ! کەبەڕاستی ئەمە جگە لەوەی هەست نەکردنە بە بەرپرسیارێتی لاوازی هۆشیاریی سیاسیی و ئایینی دەگەیەنێ و ، کارەساتیش بەدوای خۆیدا دەهێنێ بۆ خۆیان و کۆمەڵگەو بەرنامە و پەیامە سیاسییە ئایینیە چاکسازییەکەشیان.
