ئه‌بوبه‌كر عه‌لی
هەروەك هەموو ئاگادرین، لەچەند رۆژی رابردوودا، ئەو کار و کاردەوانەی، لە لێدوانێ نەشیاو و ناڕاستی کەسێتیەکی سەربازیی یەزیدیی، دەربارەی ئیسلام و پێغەمبەر(دخ) کەوتەوە، کەپێش هەرکەسێك، دژبە بەرژەوەندی یەزیدییەکان خۆیان بوو، نیگەرانی زۆری لەناوەندە دینییە ئیسلامییەکەدا لێکەتەوە، تەنانەت هەندێك مەترسی ئەوەشیان دەردەبڕی لەحاڵەتی درێژەکێشانیدا، بەرەنجامی نەخوازراوی دژ بە هەرێمی کوردستان و ئیسلامییەکانیش لێبکەوێتەوەو بەشێوەیەکی خراپ بەکاربهێنرێت، بەحوکمی ئەوەی ئەم ڕووداوانە رەهەندی سیاسیان هەیە گەرلەسەرەتاشەوە نەیانبێت بۆیان درووست دەکرێت. بەشێ لە کاردانەوەکانی ناوەندە دینی و ئیسلامییەکە بەرامبەر ئەو لێدوانە، (کە ئەگەر تەوقیتەکە نەبووایەو تیشکی نەخرایەتە سەر وەك هەندێ نوسینی تری هاوکاتی ناوەندە عەلمانییە توندرەوە کوردییەکە دژ بە ئیسلام، کە دەیانجار لەو لێدوانە خراپتر بوو، دەچووە تەنەکەی مێژوویەکی لەبیرکراوەو زۆربەی خەڵکی هەر هەستیان پێنەدەکرد)، سنوورە شەرعی و ئەخلاقییە ئیسلامییەکانیان بەزاندو سەریکێشا بۆ پەلاماردانی کۆی یەزیدییەکەیان و ئایینەکەیان، کە ئەوەش پێش هەرشتێك بە پێوەرە ئیسلامییەکە کارێکی هەڵەو بێپاساوە. لەکاتێکدا پارێزگاریکردن لەو بەهاو پێوەروسنوورانە بۆهەر موسوڵمانێك ئەرك ولێپرسراوێتیە، چونکە ئیسلام ئاینێکی مەزنە، لەسەر ئاستی جیهاندا قسەی هەیەو ململانێ دەکات ودژایەتیش دەکرێت، شارستانێتی ئیسلامیش لەمێژوودا، فرەڕەنگییە ئایینی و کەلتوری و مەزهەبیەکانی لەخۆدا جێگەکردۆتەوە.
هەر بۆیە، دەبێت موسوڵمانانیش گەورەو فراوان بیر بکەنەوە، لەئاستی پەیامی عەدالەتخوازانەی ئاینەکەیاندا بن. هەرشتەو قەوارەی خۆی پێبدەن، لە هەڵویست دەربرینەکانیاندا سنوورە ئیسلامی و ئەخلاقی و دەستوورییەکان نەبەزێنن و پەیامە بنەڕەتیەکەی خۆیان و ئیسلامیان بیرنەچێتەوە کە هیدایەت و پەخشکردنەوەی میهرەبانییە،نەك تۆڵەکردنەوەو داخی دڵ ڕشتن بەتایبەتیش بەرامبەر کەمینە بێدیفاعەکان و ئەوانەی چەکیان لە دژت بەرز نەکردۆتەوەو خەمی ئەوەیانە موسوڵمانان ناهەقیان بەرامبەر نەکەن. جگە لەمە دۆخەکەش لێماندەخوازێت، هەموومان بەچاوی پەندلێوەرگرتنەوە سەیری ئەم ڕووداوە بکەین، لەمیانەی ئەویشەوە پەی بە بەشێ لەولاوازی وکەم و کورتی و کەلێنانە وهۆکارەکانیان بەرین، دەبنە هۆی ئەم جۆرە رووداوو گرژیانە، بۆئەوەی ڕێگا لە دووبارە بوونەوەیان بگرین، هەوڵی سڕینەوەی ئاسەوارەکانیان بدەین و لە ئەگەری دووبارە بوونەوەشیاندا، بەهەر هۆکارێکی ناوەکی یاخوود دەرەکی بێت، بەو شل و شێواوییەی ئەم جارە مامەڵەیان لەگەڵدا نەکەین، بەڵکو لایەنە پەیوەندیدارەکان و نوخبەکان زووتر بێنە سەرخەت ورێ لەتەشەنەکردنی بگرن. گرنگیشە لەپێشەوە هەندێ بنەماو چوارچێوەو پێوەر لای هەموومان روونبێت، بۆئەوەی لەرووانگەیانەوە بیر بکەینەوەو مامەڵەبکەین وبەدووای چارەسەردا بگەرێین، . لێرەشەوە بۆ هەمان مەبەست وتەواوکەری وتارەکەی چەند رۆژی رابردووم دەربارەی هەمان پرس، هەروەها لەپێناوی کۆتایهێنان بەکاردانەوەکان، داخستنی هەموو دەرگایەکی فیتنەو ئاژاوەو توندرەوی لەهەرلایەکەوە بێت، پارێزگاریکردن لە بنەمای ئیسلامی ونیشتیمانییەکانی پێکەوە ژیانی ئاشتیخوازو دادپەروەرانە، کەرامەتی خوداپێداوی مرۆڤەکان، هەرئاین ومەزهەب وناسنامەیەکی نەتەوەیی وفیکری و رەگەزیان هەبێت، بەپێویستم زانی ئەم پەیامە ئاراستەی هەمووان و بەتایبەتیش و ناوەندە دینی وئیسلامیەکەی کوردستان بکەم و سەرنجیان بۆلای ئەم خاڵانەی خوارەوە رابکێشم:
یەکەم/ لە ڕوانگەی ئیسلام و دەستوور و یاسا کارپێکراوەکانیشەوە، پەیوەندی نێوان موسوڵمانان و خاوەن ئاینەکانی تر لەسەر بناغەی، ڕێزی دوولایەنە، ئاشتی، دادپەوری دامەزراوە. لێرەشەوە رێگەپێدراو نییە هیچ کەس سووکایەتی بە ئایین و بیروباوەری ئەویتر بکات، رق وکینە بڵاو بکاتەوەو بنەما ئەخلاقی و قانوونییەکان لەمامەڵەکردن لەگەڵ یەکتردا ڕەچاو نەکات. لە قورئاندا پەیوەندی موسوڵمان بەوانی ترەوە، لەسەر بناغەی (بر)واتە کۆچاکەو (قسگ) واته دادپەروەری و بەرابەری داڕێژراوە .بەمەش هەر گووفتار و ڕەفتارێك لە سێبەری ئەم دوو بەها قورئانیەدا جێگەی نەبێتەوە، بێ سێ و دووکردن نائیسلامییە.
خوای گەورە بۆ باوەردارانی روونکردۆتەوە کە مادام بەرامبەرەکان لەسۆنگەی ئاینییەوە لەگەڵتان ناجەنگن و چەك دژتان بەرزناکەنەوە، هەروەها لەماڵ وحاڵی خۆتان دەرتان ناکەن و ئاوارەو دەربەدەرتان ناکەن ، پێویستە مامەلە وپەیوەندیتان لەگەڵیان لەسەربناغەی ئەوپەری چاکەو دادپەروەری بێت، بەپشت بەستن بەم ئایەتەش، هەرئەوەندە بەس نییە خاوەن ئاینەکانی تر لە کۆمەڵگە موسوڵمانەکاندا لە ئاین و سەروماڵی خۆیان دڵنیابن و دەستدرێژیان نەکرێتە سەر، بەڵکو دەبێت هەست بە دادپەروەری و مامەڵەی ئەخلاقیانە لەگەڵ خۆیاندا بکەن، بەواتایەکیتر بەچاکە و دادپەروەری مامەڵەکردن بەگوێرەی ئایەتەکە بۆ ئەوان ماف و بۆ موسوڵمانان ئەرك.
هەروەك ڕوونیشە لە کوردستاندا، موسوڵمانان خۆیان لە 90٪ زیاتری کۆمەڵگە پێکدەهێنن، لەبەردەم هەرەشەی کوشتن و دەربەدەرکردنی ئاینیدا نین لەلایەن پێکهاتە ئاینییەکاترو لەوانەش یەزیدییەکان،بەڵکو بەپێچەوانەوە،، لەم جۆرە حاڵەتانەدا، لەسۆنگەی کەمینەیی وهەست بەلاوازییەوە، ئەوان لەئەگەرێکی لەو جۆرە دەترسن، بەو جۆرەی کە لە هەندێ کەمپی ئاوارە یەزیدییەکاندا دەیبینین کەبۆ جووامێری موسوڵمان و ئیسلامخواز نابێت قبووڵکراو بێت بەحوکمی ئەوەی خوڵقاندنی دۆخێك خەڵکێکی هەژارو ئاوارەو بێدیفاع لێت بترسێ هیچ شەهامەت وجوامێری وئازایەتیەکی تیانییە. یازایەتی ئەوەیە جەنگاوەرە فەلەستینییەکانی غەززەو حەماس بەرامبەر یەکێ لەهەرە سووپا پێشکەوتووەکانی جیهان دەیکەن. دەستووریش لەپاڵ ئەوەی ئیسلامی بە ئاینی فەرمی وڵات دەستنیشانکردووە، مافی ئازادی ئاین وبیروباوەرو پەرستنی بۆ سەرجەم پەیرەوکارانی ئاینەکانیتر دەستبەرکردووە، بەسیفەتی هاووڵاتی وئەندامی کۆمەڵگەی سیاسیش،هەمووان بەدەر لەناسنامەی ئاینییان، خاوەن ئەرك ومافی وەك یەکن ولەبەردەم یاسادا یەکسانن. لێرەشەوە مافی ئازادی ئاین وعەقیدەو پارێزگاریکردن لە ماف وکەرامەتی پەیرەوانی ئاینەکانیتر، خێرێك نییە پێیان بکرێت، بەڵکو ئەرکێکی ئیسلامی و شەرعی و دەستوورییە،مافێکی رەسەنە خوداو دەستووریش پێیبەخشیون، بۆ موسوڵمانانیش هاوشێوەی پەیرەوکارانی ئاینەکانی تریش ئەوەراستە کە باوەربوون بە ئازادی ئاین وبیروباوەر وەك مافێکی پیرۆز، لەگەڵ سووکایەتیکردن بەبیروباوەرو دروشم و کەلتوروشێوەژیانی شووێنەکەوتووانی ئاینی بەرامبەر، دژبەیەکن وناگونجێت، بوونی یەکێکیان یەکسانە بەنەبوونی ئەویتر.
دووەم/ بەهیچ پێوەرێکی شەرعی وقانونی وئەخلاقی راست وڕێگە پێدراونییە، هەڵوێست و تاوان وهەڵەی تاکەکەس، بگشتێنرێت و بکرێتە هەڵوێستی کۆی شوێنکەوتووانی ئاین ومەزهەبێكی دیاریکراوو هەموویان وئاین ومەزهەبەکەی پێ تاوانبار بکرێت.
قورئان بە ڕوونی جەختی لەسەر بنەمای تاکەکەسیبوونی لێپرسراوێتی و سزا کردۆتەوە و دەفەرمووێت (ولا تزر وازره وزر اخری). یەکێ لە بنەما یاساییە هاوچەرخە کارپێکراوەکانیش تاکەکەسیبوونی لێپرسراوێتی یاسایی و سزایە. واتە کەس ئۆباڵی تاوانی کەسیتر لەئەستۆ ناگرێت، نەریتی سزادانی بەکۆمەڵ و دەستەجەمعی، بەپاساوی رەفتاری چەند کەسێك یاخوود گرووپێکی جڤاك، بەوجۆرەی لەسەدەی رابردوودا دژ بەکورد کراو ئێستاش دژ بە فەلەستینییەکان بەوپەری وەحشییەتەوە ئەنجام دەدرێت، کارو پێشەی رژێمە ستەمکارو نادادپەر وسەرکوتکەرەکانە. لێرەشەوە هەموو پەلاماردانێکی کۆی یەزیدییەکان وئاین وبیروباوەرو کەسێتیان، لەسۆنگەی بێڕێزی یەکێکیان بەرامبەر ئیسلام وموسوڵمانان، هاوشێوەی لێدوانە نالێپرسراوەکەی کەسێتیە یەزیدییەکە، بێ هیچ دوو دڵییەك دەچێتە دەرەوەی بازنەی شەرعیبوون وقانونیبوون وتەنانەت ئەخلاقیشەوە، هیچ جیاوازییەکیشی نییە لەگەڵ رەفتاری لایەنگرانی ئیسلام فۆبیاو پەلاماردانی ئیسلام و پیرۆزییەکانی وکۆی موسوڵمانان لەسۆنگەی کارنامەی گرووپێکی خوێناوی وەکو داعش یاخوود لێدوان رەفتاری هەندێ موسوڵمانی خواروخێچ وتوندرەوو کەم عەقڵ لێرەو لەوێ، یاسایەکی ئەخلاقیی زێڕینی جیهانیش هەیە کە ئاینی ئێمەشدا جەختی لێکراوەتەوە و دەڵێت (ئەوەی بۆ خۆت پێت خۆشە بۆ بەرامبەرەکەشت پێت خۆشبێت وبەپێچەوانەشەوە) موسوڵمانان کە لەم روەوەخۆیان قوربانی ناداپەروەریەکی جیهانین، نابێت ڕێگا بەخۆیان بدەن بەهەمان جۆروپێوەر مامەڵە لەگەڵ شوێنکەوتووانی هیچ گرووپ وپێکهاتەیەکی دینی و فەرهەنگی دەەروەی خۆیاندا بکەن وبجووڵێنەوە بەتایبەتیش کەمینەکان کە تاوانەکە ناشیرینتر دەکات.
بەتایبەتیش کاتێك دەزگا ئاینی وفەرهەنگییەکانی گرووپێکی دیاریکراوی ئاینی روونکردنەوە دەدات، تۆمەتباریش یاداوای لێبوردن دەکات یاخوود خۆی بەهەڵە دەخاتەوەو ڕێزی خۆی بۆ ئیسلام وموسوڵمانان دووپات دەکاتەوە یاخوود مەسەلەکە دەچێتە گۆرەپانی دادگاوە.
سێهەم/ ئەزموونی پێکەوەژیانی ئایینی بۆ ئێمەی موسوڵمانانی کوردوگەلی کوردستان، نەك هەر تازەو نامۆ نیە، بەڵکو ڕەگ و ڕیشەیەکی قووڵی لە مێژووی کوردستاندا هەیە. کە پێویستەهەموومان شانازی پێوە بکەین و بەکردەوەش جێی شانازییە.
ئەوەش هەروا لەخۆڕا ناڵێین، رۆژگارێك کەئەوروپییەکان خەریکی جەنگی 30 ساڵەی ئاینی نێوان خۆیان بوون وملیۆنەها کەس لەونێوەندەدا بوون بەقوربانی دڵرەقی و خوێنڕێژی ودەمارگیری ئاینیی کوێرانە، دروشمیان ئەوەبوو دانیشتوانی وڵاتێك بخوازن یاخود نا، دەبێت لەسەر ئاینی پاشاکەیان بن! لە دێیەکی دوورە دەستی کوردستاندا، موسوڵمان وجوولەکەو مەسیحی پێکەوە ژیاون، تەنانەت ئێستاشی لەگەڵداببێت، تاکو ئێستا کۆمەڵگەی ئێمە لەگەڵ هەموو کەم وکورتیەکانیدا، بە یەکێ لەمەڵبەندە جووانەکانی پێکەوە ژیانی ئاینی لەقەڵەم دەدرێت، بۆنموونە، بەگوێرەی راپۆرتێکی یەك دووساڵ لەمەو پێش، لەدوو ووڵاتی ئەوروپی وەکو سویدو ئەڵمانیادا، لە یەکێکیاندا 950 ولەئەویتریاندا زیاتر لە (2000) دەستدرێژی بۆسەر مزگەوت و دامەزراوەو چالاکییە ئیسلامییەکان وموسوڵمان تۆمارکرا بوو، لەکاتێکدا بەحوکمی بەهائیسلامی وکوردەوارییەکانمان، بەدەگمەن گوێبیستی ئەوە دەبین لەکوردستاندا موسوڵمانێك دەستدرێژی بۆسەر پەرستگایەکی یەزیدی وکاکەیی یاخودمەسیحی کردبێت. زانا و پێشەواو گەورەکانمان لە دیرۆکی کوردستاندا، لە سیاقە مێژووییەکەی خۆیاندا، نموونەیەکی پرشنگدارو جوان و شارستانی و ئەخلاقییان لەم ڕووەوە پێشکەش بەئێمەو ناوچەکەو جیهانی ئیسلامی و تەنانەت مرۆڤایەتیش کردووە، ئەمەی دوواییشیان بەروونی لە ژییاننامەی سەڵاحەدینی ئەیوبیدا رەنگیداوەتەوە، کە بەوتەی مێژوونووسێکی کوردیەزیدییەکان بەشێکی سووپاکەیان پێکهێناوە، هەروەها لێبوردەیی وئەخلاقە باڵاکەشی لە گەڵ دوژمنەکانیدا لە کاتی جەنگەکانی خاچپەرستی ورزگارکردنی قودسدا، ناوبانگێکی جیهانی بۆ پەیداکرد، هەرزوو بازنەی ئیسلامی تێپەراندوو کردی بە ڕەمزێکی ئەخلاقیی مرۆڤایەتیی درەوشاوە. پارێزگاریکردن لەم میراتە بەنرخە و پەرەیپێدانی و قووڵکردنەوەی بەو جۆرەی کۆمەڵگەیەکی مافخووازی هاوچەرخ وپرۆسەی گەلسازی و عەدالەتسالاری ئیسلامی سەردەم دەیخوازێت، ئەرکی یەکەبەیەکەی موسوڵمانان و ناوەندە دینی وئیسلامی وفیکری وسیاسی وجەماوەرییەکەی وڵاتەکەمانە، نابێت بهێڵین هەندێ شێوازو بیرکردنەوەی نامۆو دوور لەم رۆحە مێژووییە ئیسلامییە پاکە بەپێوەرەکانی سەردەمی خۆی، ئەم تێگەیشتن و ئەزموونە بشێوێنێت، بەوەش سەقامگیریی مێژوویی ئاینیمان تێکبدات. کە ڕووداوەکەی ئەمجارەو قەوارەو جۆری بەشێ لەکاردانەوەکان زەنگێکی مەترسیدارو هووشیارکەرەوە بوو.
چوارەم/ پەنابردنە بەر دادگا لەم جۆرە کەیسانەدا، متمانە پێکردنی و بەجێهێشتنی کەیسەکان بۆی، بۆ ئەوەی قسەی کۆتایی خۆی تێدا بکات، هەنگاوێکە بەرەو پێشەوەو جێگەی دڵخۆشییە، بەڵام لەوە ئیسلامی تر و شارستانی تر و پێشکەوتووتر ئەوەیە، بەتایبەتیش لەلایەن ناوەندە دینی و ئیسلامییەکەوە، ئەم جۆرە رووداوانە وەك دەرفەت سەیر بکرێن بەئامانجی، ڕاستکردنەوەی بۆچوونەکان و کردنەوەی دەرگای گفتوگۆ و نیشاندا نی بنەما ئیسلامییەکانی تایبەت بە ئازادی ئاینی وپێکەوە ژیان و ئەخلاقسالاری و پاراستنی ماف و کەرامەتی ئەوانی تر و بێبەری بوونی موسوڵمانان لە نموونە خوێناوی وهێزە نائەخلاقییەکان کەبەناوی ئیسلام و شەریعەتەکەیەوە کارەسات دەخوڵقێنن.
پێنجەم/ بەبرشتانە داواکارین، ناوەندە دینییەکەی کوردستان، زانایان، پارتە ئیسلامییەکان، بیرمەندە و ئەکادیمە ئیسلامییە پەیوەندیدارەکان لەم بوارەدا ونوخبەکان لەسەر ئاستی ئایین و پێکهاتە جیاوازەکان، لە دۆخێکی لەم جۆرەدا، بەئەرکی دینی و زانستی و نیشتیمانی خۆیان هەڵسن و بەگیانێکی لێپرسراوی بەرزەوە، ببنەهۆکاری خێرو چاکەو ڕێ لەپەرەسەندنی کاروکاردانەوەو گرژی وپەلاماردانە ماددی ومەعنەو یەکان بۆسەریەکتر بگرن. بەرچاوروونی بە جەماوەر و دینداری ئاسایی بدەن و دەرگای فیتنەو ئاژاوە دابخەن و لە وتنی ئەوەی حەقیقەت و پێویستە سڵ نەکەنەوە گەرچی باجیشیان دابێت.
شەشەم / وەبیر هەمووان دێنینەوە کە ئێمە بە جیاوازی ناسنامەی ئایینی و مەز هەبی و نەتەوەییەوە شتێک پێکدە هێنین بە ناوی گەلی کوردستان، لە ئێستا و دوا ڕۆژیشدا بمانەوێت ونەمانەوێت هاوچارە نووسین، بۆیە دەبێت هەر بەو گیانەشەوە مامەڵە لەگەڵ یەکتردا بکەین و ڕێگا بە هیچ دوژمنێکی دەرەکی و توندرەویی وخەمساردەیەکی ناوخۆ یی نەدەین لە ڕێی ورووژاندنی جیاوازییە ئاینی و گرووپییەکانەوەو گۆڕینیان بە ناکۆکی و کێشمەکێش و گەورەکردنیان، زەبری ستراتیژیمان لێ بدەن و ئامانجەکانیان بێننە دی، بەتایبەتیش کەکۆمەڵگەی ئێمە لەسۆنگەی ناکۆکی ودووبەرەکیەکی دەیان ساڵەوو تەشەنەکردنی گەندەڵی وحەرامخۆری نالێپرسراوانەوە، بەدەست جۆرەها کێشەوە دەناڵێنێت، ئەوەش وادەکات ئیزافەبوونی هەرکێشەیەکیتر بەتایبەتیش کە هەستیاری ئاینی تێکەڵ بێت، هێندەی تر دۆخەکە بەرەو دارووخان ونائومێدی دەبات و بەکارەساتیش کۆتایی دێت.
لەکۆتایدا، سەرەرای هەموو ئەم ڕووداوە نەخوازراوانە، دوای خوا متمانەم بە گیانی لێپرسراوێتی ناوەندە دینی و ئیسلامییەکەی کوردستان و تایپی دینداری کوردەواری و هووشیاری خەڵکە بەپەرۆشەکەی کۆمەڵگە هەیە، پارێزگاری لە میراتی دینی و فەرهەنگی کوردستان بکەن و گەشەی پێبدەن. ئەم ڕووداوانەش ببن بە بەشێك لە ڕابردوو، بەڵام هووشیارترمان بکەنەوە، لەپێناو ئایندەیەکی جوانتر و میهرەبانتر بۆ گەل و وڵاتەکەمان و پێکهاتەکانی کوردستان بەگشتی.
خوای گەورە کۆمەك و یارمەتیدەرمان بێت.
