- چیای ئەندێز بە یەکێک لە درێژترین زنجیرە چیاكانی سەر زەوی دادەنرێت، دەکەوێتە ئەمەریکای باشوور درێژییەكەی دەگاتە حەوت هەزار کیلۆمەتر، و درێژدەبێتەوە بۆ ناو زەوییەکانی ئەرجەنتین، ڤەنزوێلا، ئیکوادۆر، کۆڵۆمبیا، بۆلیڤیا، پیرۆ، هەروەها ئەم زنجیرە چیایە کۆمەڵێک گڕکانی زیندوو لەخۆدەگرێت هەروەها بە کەشوهەوای جۆراوجۆر و ڕووباری سەهۆڵی تایبەتمەندن، و لوتکەی چیای ئاکۆنکاگوا لە ئەرجەنتین بە بەرزترین لوتکەی دادەنرێت. بەرزییەکەی دەگاتە ٦٩٦٢ مەتر
2. چیای ڕۆکی دەکەوێتە کیشوەری ئەمریکای باکوور، بە تایبەتی لە بەشی باکووری ڕۆژئاوای، و دابەشکراوە بەسەر چوار گروپی سەرەکیدا: شاخی ڕۆکی کەنەدا، شاخی ڕۆکی باکوور کە دەکەوێتە شاری مۆنتانای ئەمریکا، و بەشەکانی باکووری ڕۆژهەڵاتی ویلایەتی… ئایداهۆ. شاخەکانی ڕۆكی ناوەند دەکەوێتە ویلایەتی وایۆمینگ لە ویلایەتی یوتا و باشووری ڕۆژهەڵاتی ویلایەتی ئایداهۆ. شاخەکانی ڕۆکی باشوور بە تایبەت لە هەردوو ویلایەتی نیو مەکسیکۆ و کۆلۆرادۆ. بانی کۆلۆرادۆ کە دەکەوێتە ویلایەتی یوتا، هەروەها کۆلۆرادۆ و ئەریزۆنا و نیو مەکسیکۆ بە هەمان شێوە.
3. چیای ئەتڵەس دەکەوێتە سەر کیشوەری ئەفریقا بە تایبەتی لە باکووری خۆرئاوای وڵاتەکەیدا، ڕووبەرەکەی زیاتر لە دوو هەزار کیلۆمەتر درێژ دەبێتەوە، لە چوارچێوەی سێ وڵاتی ئەفریقادا کە بریتین لە مەغریب و تونس و جەزائیر، لوتکەی چیای توبقال بە بەرزترین لوتکەی شاخی ئەتڵەس دادەنرێت, بەرزییەکەی دەگاتە ٤١٦٥ مەتر، هەروەها سرکە و زینک و مەنگەنیز و زیو و مسی تێدایە.
4. هیمالایا دەکەوێتە سەر کیشوەری ئاسیا، و کۆمەڵە شاخێکی گەورە لەخۆدەگرێت کە ژمارەیان زیاتر لە پەنجا شاخ، لەوانە لوتكەی ئێڤرێست کە بەرزترین خاڵە لەسەر ئەم زەوییە، هیمالایا درێژدەبێتەوە بەجۆرێک لوتکەیان لە چوارچێوەی پێنج وڵاتدا بەرز دەبێتەوە، کە بریتین لە: چین و هیندستان.، نیپاڵ، هەروەها پاکستان و بوتان. بەشی یەکەمی ناوی (هێما) بە واتای: بەفر دێت، لە کاتێکدا بەشی دووەمی (لەیا) بە واتای: ماڵ دێت.
جوانترین ٤ زنجیرە چیای جیهان
زنجیرە چیاکانی جیهان زۆرن، و تەنها باسی ٤ جوانترین زنجیرە چیای جیهان دەکەین
- بەرزاییەکانی ئەلب ژاپۆن کە دوورگەی هۆنشو لە باکوورەوە بۆ باشوور دەبڕن، بەهۆی چەندین سەنتەری خلیسکان و 3000 لوتکەی شاخی بەهێزەوە جیا دەکرێنەوە.
2. زنجیرە چیای دۆلۆمیت، کە بەشێکە لە چیای ئەلب لە ئیتاڵیا، کە نزیکەی 8 وڵاتی ئەوروپی لە فەرەنساوە دەبڕێت بۆ ئیتاڵیا، بە ئەڵمانیا و سویسرادا تێدەپەڕێت، کە هاوکات شوێنی خلیسکێنەی جوانی هەیە.
3. چیای ئەتڵەسی ناوەڕاست، کە بە 3 وڵاتی مەغریبدا تێدەپەڕێت کە بریتین لە مەغریب و جەزائیر و تونس، بەرزترین لوتکە لە زنجیرەی ئەتڵەسی بەرز لە مەغریب هەیە کە بریتیە لە چیای توبکال بەرزییەکەی 4150 مەترە، کە گەشتیاران سەردانی دەکەن بۆ خلیسکان لە هاوینەهەواری ئۆکایمێدن.
4. چیای ئەندێس کە بە یەکێک لە گەورەترین زنجیرە چیاکانی جیهان دادەنرێت و لە فوتزۆپلاوە تا باشووری ئەرجەنتین درێژدەبێتەوە، درێژی گەورەترین لوتکەی زنجیرەکە نزیکەی 7 هەزار مەتر دەبێت.
وەرگیراوە لە
جوگرافیا پۆست
