ڕێبوار سیوەیلی
(هەر چەند یا درێژە ژی، لێ هەر بخوینە)
یەکەم، تكایە قەرز بە دەستكەوت لەقەڵەم مەدەن، كەمێك واقیعیی بن و دەستهەڵگرن لە كردنی هەموو شتێك بە بابەتی ڕاگەیاندن. حوكوومەتداری جیابكەنەوە لە كەفوكووڵی ئیعلامی، سیاسەتی واقیعیانە سیاسەتێكی پەروەردەییانەشە: خەڵك ئامادە دەكەیت واقیعیانە بڕوانێتە دۆخەكان و تەنگانەكان و قەیرانەكان، نەك قەیران و تەنگانەكانیان بیر بەریتەوە بە فرۆشتنەوەی قەرزێك بە دەستكەوت.
دووەم، قەرز زنجیرێكە دەیكەیتە ملی خۆت و هەركات ماوەكەی بەسەر چوو دەبێت بیدەیتەوە، دەنا بۆت دەبێتە قەنارە، سیاسەتێكی واقیعییانە پێمان دەڵێت شتەكان وەكخۆی باس بكە، وەكخۆی بیانخەرە ڕوو، وەكخۆی خەڵكی خۆتی بۆ ئامادە بكە تا لە تەنگانەكاندا لێت تێبگات و لێت هەڵنەگەڕێتەوە.
سێیەم، ئەم قەرزە، قەرزە، دەستكەوت نییە و خەڵك لەم ڕاستییە باش تێدەگات، كاتێك قەرز دەكەیتە دەستكەوت، بۆشاییەك بۆ گومان و بەتاڵاییەك بۆ نادڵنیایی و شەپۆلێك لە دڵەڕاوكێ بۆ هاووڵاتیان دێنیتە ئاراوە، كە پشێوی گەورەی لیدەكەوێتەوە. واقیعییترین قسە حوكوومەت لەمبارەیەوە بیكات ئەمەیە “خەڵكینە ئەمە مووچە نییە و قەرزە، بۆیە دەست پێوەبگرە و داهاتوو ڕوون نییە. چونكە لە دانەوەی ئەم قەرزەدا دەبێت تۆش وەك هاووڵاتیی بەشدار بیت”.
پێویستە خەڵك تێبگەیەنرێت، كە لەسەرەتای تەنگانەكەوە تا كۆتاییەكەی بەشداری قەیرانەكەن.
چوارەم، سەرەتای بەشداری پێكردنی خەڵك و پشكی خەڵك بە دانەوەی ئەم قەرزە بەوە دەستپێدەكات ئەم هەموو باج و خەراج و پارەسەندنە لەخەڵك كەم بكرێتەوە، مووچەیەكی بە قەرز مەدەرێ و دنیایەك باجی بخەیتە سەر و قوورساییەكی بۆ دروستبكەیت، كە پێی هەڵنەسووڕێت.
ئێمە لە سەردەمی عوسمانییەكاندا ناژین تاكو وڵات بكەینە باج و خەراج و خەڵك بكەینە كرێگرتەی حوكوومەت، مووچەدان بەبێ كەمكردنەوەی قوورسایی لەسەر خەڵك، بە بێ سنووردانان بۆ بازاڕی پیرۆزی ئازاد، بە بێ مەچەك گرتنی سەرمایەدارییەتی چاوچنۆك، چ سوودێكی هەیە؟ تۆ دەبێت لە سەرەتاوە تا كۆتایی پشتگیری خەڵكی خۆت بیت، نەك مووچەی بە قەرز لەسەر حساب بكەیت و سبەی یەخەی بگریتەوە و بەرەڵلای بكەیت بۆ چاوچنۆكی بازاڕی ئازاد.
پێنجەم، چ سوودێكی هەیە تۆ مووچە بدەیتە من و كەچی بەرەڵڵام بكەیت بۆ ئەوەی چاوچنۆكەكانی دنیای بازاڕی ئازاد چۆن و چیم لێدەكەن، ئازاد بن و تۆش داكۆكیم لێنەكەیت، مووچەخۆرانی تۆ سەرووكاریان لەگەڵ ئەو دنیا دڕندەیەدا هەیە كە ناوی سەرمایەدارییەتی مشەخۆری بێ كولتوورە.
تۆ مووچەم دەدەیتێ و كەچی ئەم چاوچنۆكانەم تێبەردەدەیت تا بمڕووتێننەوە و هیچ بەرگرییشم لێناكەیت بۆ سنوورداركردنی ڕووتاندنەوەیەی ئەمانە كە وەك چەتەی مۆدێرن و پڕۆفێشناڵ بەسەرم دێنن، مووچەدان بەبێ ئاسانكاری و كەمكردنەوەی باج و لێخۆشبوون و سنووردانان بۆ چەتەكانی بازاڕی ئازاد، هیچ سوودێكی نابێت، جگە لەوەی سترێس و شڵەژانێكی دیكەی دەروونیی و گیرفانی بۆ خەڵك دروستبكەیت. حوكمڕانیی باش ئەوە نییە مووچە بە خەڵك بدەیت و لە نیوەی ڕێگە جیی بهێڵیت بۆ دڕندەكانی بازاڕ.
ئێوە بەم كارەتان خەڵكتان كردۆتە بارمتە و ژیانتان بۆ یەكبەیەكی هاووڵاتیان كردۆتە قەفەس، تیگەیشتنێكی ورد لە خەڵك ئەوەیە بزانیت بە نەدانی دوو مانگی مووچە، خەڵكت ناچاركردووە بە قەرزكردن و دواكەوتنی قەرزەكانی.
ئێستەش كە مووچەی دەدەیتێ دەبێت قەرزەكانی لێ بداتەوە و مایەپووچ بمێنێتەوە و ئەمەش گوشارێكە بۆ سەریان، بیرت نەچێتەوە كە لەو دوو مانگەدا خەڵك بووە بەداوی دەیان كێشەوە لە بێ پارەییان، نەشتەرگەرییەكەی دواخستووە، كرێی خوێندنی منداڵەكانی نەداوە و دەیان كێشەی دیكە؟ ئێستە كە مووچەی دەدەیتێ، بە واتای ئەوە نییە ئەم كێشانەیت بۆ چارەسەركردبێت.
شەشەم، من نازانم خەڵك دەڵێن چی، بەڵام بۆ خۆم یەك زەڕڕە بڕواناكەم پارە نەبێت، تەنانەت لە نەناردنی قەرزی بەغداشدا كە مووچەی كردۆتە بەهانە بۆ بەستنەوەی هەرێم بەخۆیەوە و زۆریش سەركەوتوو بووە: چونكە توانی سیاسەتی ئێمە لە سیاسەتی بەرگریی لە كێشەیەكی نەتەوەییەوە بگۆڕیت بۆ سواڵی قەرز و مووچە.
بەمەش توانیی هەر بەخۆمان خەونە گەورەكانمان پووچەڵ بكاتەوە! من دەیڵیمەوە: بڕواناكەم پارەمان نەبێت، چونكە باش دەزانم هەر ئەم حوكوومەتە چەندە پارە بۆ كەشخەیی و وەنەوشەكڕین بۆ دائیرە و وەزارەتەكانی خۆی سەرف دەكات. پێدەچێت پارە بۆ هەموو شتێك هەبێت، تەنیا بۆ مووچە نەبێت.
حەوتەم، یەك تكام لە ڕێزدار سەرۆكی حوكوومەت هەیە: كاتێك شاندی ئێمە دەچێت مەرج نییە شاندەكەت لەوانە پێكهاتبن، كە خۆیان لە حوكوومەتدان، گرنگە ئەوانەی دەكرێنە شاند، نەك هەر زمانی عەرەبی باش بزانن، بەڵكو زمانی دیپلۆماسی، قانوونییش بزانن و هەستێكی قووڵی نەتەوەییان هەبێت، شەرمیان لە عەرەب شكابێت و متمانەیان بە خۆیان هەبێت و هاروماربن.
شاند دەبێت سام و شكۆی هەبێت، پێویستە گوزارش بكات لە شكۆی كێشەكەت، لە شاندكردنی خەڵكانێكی بێ ئەزموون و زمان نەزان دوور بكەوەرەوە، قات و بۆینباخ و عەتری گرانبەها و هاتنە بەردەم كامێراكان، سەركەوتنی شاند دەستەبەرناكات.
بە بڕوای من دەبێت ئەندامانی ئەو شاندە لە حوكوومەت و لە ئۆپۆزیسیۆنیش بن و ئەوەش دەرفەتێكی باشە بۆ ئەوەی حوكوومەت فەزایەك دروستبكات تا هەمووان وەك یەك ئەرك و بەرپرسیارێتی خۆیان جێبەجێ بكەن، ئۆپۆزیسۆنی ئێمە خەڵكی دڵسۆز و خەمخۆر و شارەزایان زۆر تێدایە، هەر بەو مەنتیقەی كە كێشەكانی ئێمە لەگەڵ بەغدا پێویستییان بە یەكگرتوویی هەیە، پێویستە شاندەكانیشمان كوردستانی و یەكگرتووانە بن.
شاندەكان بوارێكی باشن بۆ دروستكردنی كەشێكی هاوبەش كە هەمووان هەستبكەن ڕۆڵی نیشتمانی خۆیانیان هەیە، داخستنی دەرگا لەسەر لایەنە جیاوازەكان دەرفەتی پەرچەكردار و هەستی پەراوێزخستن دروستدەكات و ئەوەش بۆی هەیە لە شوێنی ناخۆشەوە سەر دەربهێنێت، ئێمە كوردین و هیچمان تا هەمیشە و تاسەر دوژمن و نەیاری یەكتر نین.
لە كۆبوونەوەكەتدا لەگەڵ فراكسیۆنە كوردستانییەكانی بەغدا، ئەوە ڕوون بوو كە ئەوانیش لەگەڵ چارەسەری كێشە چارەنووسسازەكاندان و دڵسۆزیشن چونكە یەك سەرچاوەی چەوساندنەوە هەیە، دەكرێ هەریەكە لەوانەش ئەندامی شاند و جێی متمانەی حوكوومەت بن، بەبێ كۆتاییهێنان بەم دیوار دروستكردنە نێوان ئۆپۆزیسیۆن و دەسەڵات، هیچ كێشەیەكی ئێمە كۆتایی پێنایەت. ئەمەش وانەیەكە، گەر مرۆڤ بیەوێت زۆر شتی لێوە فێر دەبێت.
