دوای تێپەڕبوونی 125 ساڵ بەسەر دەرچوونی یەکەم ڕۆژنامەی کوردی، سەرەڕای بوونی زیاتر لە 1600 میدیا، بەڵام بەشێک لە ڕۆژنامەنووسان گلەیی ئەوە دەکەن، کە میدیای کوردی لە ڕووی چەندایەتییەوە پێش کەوتووە نەک چۆنایەتی.
کاروان ئەنوەر، سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای ڕۆژنامەنووسانی کوردستان بە (دەنگی ئەمەریکا)ی ڕاگەیاند” لە ڕووی چەندایەتیەوە پێشکەوتنی گەورە هەیە، بەڵام لە ڕووی چۆنایەتیەوە نەخێر پێشکەوتن نەبووە.
وتیشی: جگە لە هەندێک کەناڵی فەرمی نەبێت، ئەوانی تر بوونەتە مایەی سەرئێشە بۆ میدیا و دادگاکان و هەم بۆ ئەو لایەنانەی بەرپرسن و دەسەڵاتی دادوەری. ”
دوای 32 ساڵ لە ڕاپەڕین چی لە دۆخی میدیای کوردی هات؟
لە دوای ڕاپەڕینەکەی ساڵی 1991ی هەرێمی کوردستان چەند میدیایەکی کەمی کوردی هەبوو، کە تەنها ئۆرگانی فەرمی بەرەی کوردستانی و حزبە کوردییەکانی ئەو سەردەمە بوون، بەشێک لە ڕۆژنامەنووسان پێییان وایە دەسەڵاتی کوردی لە ماوەی دەسەڵاتیدا نەیتوانیووە خزمەت بە بواری ڕۆژنامەگەری کوردی بکات.
ڕۆژنامەنووس سلێمان عەبدوڵا یونس دەڵێت، لە دوای زیاتر لە 30 ساڵ بەداخەوە چیدی دەسەڵاتێك نییە مایەی هیوا بێت، دەسەڵاتێك نییە ئامرازی خزمەتكردن و بەدیهێنانی خەونە نیشتمانییە پیرۆزەكان بێت، ئێستا دەسەڵاتێكە بێباك و بێدەربەست هەرگیز لە ئاستی چاوەڕوانییەكانی گەلێكی قوربانیدەری مەزن نییە.
بەڵام ڕۆژنامەنووس هێمن ساڵح بۆچونی جیاوازی هەیە و پێی وایە دۆخی ڕۆژنامەگەری لە ماوەی دەسەڵاتی كوردیدا گۆڕانكاری بەرچاوی بەخۆوە بینیووە.
لەو ڕووەوە هێمن ساڵح بە دەنگی ئەمەریكای ڕاگەیاند، ئەگەر بەراورد بە پێش ئەو 30 ساڵە بكەین بێگومان دەسەڵاتی سیاسی كوردستان جیاوازی زۆری لەگەڵ دەسەڵاتی ڕژێمی سەدامدا هەبووە، ئەو كات تەنیا میدیایەك بووە كە شوناسی لە ڕای دەسەڵاتێك كردووە كە سەدامی دیكتاتۆر بووە، بەڵام ئێستا دەیان و سەدان كەناڵ هەن و جگە لە حزبە دەسەڵاتدارەكان ئەوە هەموو هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانیش خاوەنی كەناڵ و میدیایی خۆیانن.
وتیشی كەوابێت گۆڕانكارییەكی جەوهەری بەدیهاتووە بەراورد بە 30 ساڵ بەر لە ئەمڕۆ، بەڵام ڕەنگە بۆ ئەمڕۆ ئەوەی ئێستا هەیە لە ئاستی داوا و تموحی خەڵكی بە گشتی نەبێت، چونكە لە ڕاستیدا تاوەكو ئێستا ئێمە میدیایی نیشتمانی و سەربەخۆمان نییە، بەڵكو هەموو میدیاكان یان ئی دەسەڵاتن یان ئی ئۆپۆزسیۆنن، میدیایەك نییە نیشتمانیانە كۆمەڵگا ئاڕاستە بكات و سەربەخۆ بێت لەو ئاڕاستەكردنە.
ژمارەی ڕۆژنامەنووس و میدیاكان:
یەكەم ڕۆژنامە و ڕاگەیاندنی كوردی لە 22ی مانگی چواری ساڵی 1898 لە لایەن(میقداد مەدحەت) بەدرخانەوە لە قاهیرە بە زمانی كوردی دەرچوو.
بە پێی وتەی كاروان ئەنوەر سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای ڕۆژنامەنوسانی كوردستان، لە ئێستادا لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە 1600 میدیا(بە بینراو و بیستراو و نووسراو و دیجیتاڵ میدیا)ی مۆڵەتدار هەیە، ئەمە سەرەڕای ئەوەی 8500 كەسیش وەك ڕۆژنامەنووس ئەندامی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستانن، جگە لەوانەی ئەندامی سەندیكا نین.
كاروان ئەنوەر ئەوەشی بە دەنگی ئەمەریكا وت: جگە لەو 1600 میدیا مۆڵەتپێدراوە، بە هەزاران میدیای تر هەن كە پەخش و بڵاوكراوەیان هەیە لە سۆشیاڵ میدیا و دەزگاكان كە ئێمە ناومان ناون، میدیای سێبەر، یان بندیوار.
سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی هەرێمی كوردستان ئەوەشی وت، ئەگەر ژمارەی ڕۆژنامەنووسانی كوردستان بە ژمارەی ڕۆژنامەنووسانی ئەڵمانیا بكەین، دەبینین ژمارەی ڕۆژنامەنووسانی ئەڵمانیا زۆر زیاتر نییە بەبەراورد بە هەرێمی كوردستان، بەڵام ژمارەی ئەندامانی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان بە بەراورد بە وڵاتێكی وەك ئوردەن زیاترە، لە كاتێكدا ژمارەی دانیشتوانی ئوردەن چەندین ملیۆن كەسه.
ئەمە لە كاتێكدایە كە لە سەردەمی پێش ڕاپەڕین جگە لە ڕادیۆ كوردییەكانی شاخ، تەلەفزیۆنی كوردی كەركوك و ڕۆژنامەی هاوكاری هەبوون.
ڕۆژنامەنووس سلێمان عەبدوڵا دەڵێت قاتوقڕی میدیایی گۆڕیووە بە پاشاگەردانی ، زۆروبۆری نیعمەت نییە، بەڵكو یەكێكی دیكەیە لە نەهامەتییەكانی دنیای میدیایی ئێمە.
هەروەها ڕۆژنامەنوس هێمن ساڵح ئەوە ناشارێتەوە كە ئەویش نیگەرانەلە زۆری ژمارەی ڕاگەیاندن و ڕاگەیاننكار.
هێمن ساڵح دەڵێت: لە ڕاستیدا منیش نیگەرانم لەو دۆخە زۆری و بۆری و فەوزا میدیاییە كە لەبری میدیا لە هەرێمی كوردستان ببێتە هۆكار بۆ ئاڕاستە و پەروەردەكردنی كۆمەڵگا بە شێوەیەكی ئەرێنی، زۆر جار ئاڕاستەی كۆمەڵگای كردووە بۆ كاری خراپ و تێكبەردانی كۆمەڵایەتی و سیاسی.
هێمن ئاماژەی بەوەش كرد كە دەبوایە میدیا و سۆشیال میدیا لە پرسی زۆر تاوانی كۆمەڵایەتی ڕۆڵی ئەرێنیان هەبوایە، بەڵام بەداخەوە زۆرێك لە میدیاكان ڕێك ئاڕاستەی كۆمەڵگایان كردووە بۆ تاوان و خۆكوشتن و دووبارەكردنەوەی تاوان و شەڕكردن لەسەر شكانەوەی ئۆتۆمبێل و ئەو حاڵەتانەی كە پێشتر لە كۆمەڵگا تەنیا حاڵەت بوون، ئێستا وا میدیا و سۆشیال میدیای بێ پرەنسیپ و دایك و باوك، وەهایان لێ كردوون ببنە دیاردە، لەبری كار بۆ چارەسەركردنی بكەن، ناخۆشتریان كردووە.
نەبوونی فلتەر:
بۆ زۆرێك لە چاودێرانی میدیا و خودی ڕۆژنامەنووسانیش ئێستا فلتەری تەواو نییە بۆ ئەوەی ڕۆژنامەنووسان و دەزگاكانی ڕاگەیاندنی پێدا تێپەڕێن، ئەمە سەرەڕای ئەوەی سەندیكای ڕۆژنامەنووسان و سەنتەری میترۆ لە هەرێمی كوردستاندا هەیە.
ڕۆژنامەنووس هێمن ساڵح دەڵێت، بە ڕای من هەریەك لەو دامەزراوانە (سەندیكای ڕۆژنامەنووسان و سەنتەری میترۆ) كەم تا زۆر كاریان كردووە بۆ دانانی فلتەری پێویست لەسەر میدیاكان، بەڵام ئەوانیش كەمتەرخەمبوون و بە ئەركی تەواو ڕاستەقینەی خۆیان هەڵنەستاون، كە ڕەنگە ئەوەش هۆكاری زۆری لە پشتیەوە هەبێت.
هێمن ساڵح ئەوەشی وت: فەوزاكە بە شێوەیەكە ئەو دامەزراوانە توانای كۆنتڕۆڵكردنیان بەسەریاندا نییە، میدیاكان هەمووی حزبین، چ ئی دەسەڵات یان ئۆپۆزسیۆن بن، كار لەسەر ناشرینكردنی یەكتر دەكەن، ئەو دامەزراوانە دەسەڵاتیان بەسەریاندا بەو جۆرە نییە، بتوانن سزایان بدەن یان بتوانن فلتەر و كۆنتڕۆڵیان بكەن لەسەر بنەمای یاسا بەركارەكانی هەرێمی كوردستان.
هەروەها وتی: وابزانم بابەتی سۆشیال میدیاش كێشەیەكی جیهانیە كە خەڵكانێك بە شاراوەیی لە پشتەوە كار دەكەن و لادەری دەكەن و یاسا شكێنی دەكەن، بەڵام ناتوانرێ دەستنیشان بكرێن بۆ سزادان و چارەسەركردنیان.
سكرتێری لقی سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی هەرێمی كوردستان دانی بەوەدا نا كە ناتوانرێت كۆنترۆڵی میدیاكان بە تەواوی بكرێت.
كاروان ئەنوەر دەڵێت: فلتەر نییە لەو دیجیتاڵ میدیایانەی كە مۆڵەتی فەرمییان نییە، بە ئارەزووی خۆی دەتوانێت شت بڵاوبكاتەوە لەبەر نەناسراوی كەس و سێرڤەرەكە، دەستی یاسای ناگاتێ، كۆنترۆڵمان نەكردووە و ناشتوانین كۆنترۆڵی بكەین ، تا كەیسێك دەدۆزینەوە سەدان كەیس بە نادیاری دەمێننەوە.
هەر لەم بارەیەوە ڕۆژنامەنووس سلێمان عەبدوڵا یونس دەڵێت، میدیای كوردی میدیایەكی گیرۆدەی دەستی حزبۆكراتیەت و مۆنۆپۆڵی جۆراوجۆرە، میدیایەكە لە ژێر هەژمونی سوشیاڵمیدیایەكی ئاڕاستەكراوی بێ ئیتیكدا دەناڵێنێت و سەرچاوەكانی داهات و زانیاری لەلایەن پارتە سیاسیەكانەوە قۆرخكراوە و لە دۆخێكی دژواری ناسروشتیدایە و پێویستی بە هێز و دنیابینیەكی جیاواز و ڕزگاركەرە بۆ ئەوەی بتوانێت ڕاستەڕێ ببێتەوە.
مەیدانی شەڕەكە گواستراوەتەوە بۆ سۆشیاڵ میدیا:
هەر وەك سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای ڕۆژنامەنووسان دەڵێت، جگە لە 1600 میدیای مۆڵەتپێدراو، هەزاران میدیای (بندیوار و سێبەر)ی بێ مۆڵەت هەن كە زۆرینەیان لە سۆشیاڵ میدیا بابەتەكانیان بڵاو دەكەنەوە.
لەو ڕووەوە كاروان ئەنوەر دەڵێت، ئێستا میدیا و دیجیتاڵ میدیا بوونەتە مەیدانێكی خراپ بۆ یەكلاییكردنەوەی شەڕەكان، شەڕی بازرگان و سیاسی ، كۆمپانیا و تاكە كەسی و گروپ و عەشیرەت و چەندەها شەڕی تر.
وتیشی، هەر بازرگان و كەس و سیاسییەك بیەوێت گەنجێك یان كۆمەڵێكی شارەزا دەدۆزێتەوە بە بڕێك پارە پەیجێكیان بۆ دادەنێت و هەزاران لایكی بە پارە بۆ دەكڕێت و ئیتر دەیكاتە مەیدانێك بۆ شەڕەكانی خۆی.
هەروەها ڕۆژنامەنوس هێمن ساڵح دەڵێت، كاتێك میدیا دەبێت بە فەوزا و كۆمەڵێك میدیا و سۆشیال میدیا بوونیان دەبێت كە هیچ سەرچاوەیەكیان دیار نییە وەكو هیچ هێزێكی كەسی و مەعنەوی بەرپرسیاریەتیان لە ئەستۆ ناگرێت لێرەدا گرفتەكە سەرهەڵدەدات.
وتیشی، لێرەدا لەبری ئەوەی زۆری میدیا ببێتە كاریگەری بەهێز بۆ باشكردن و ئاڕاستەكردن و پێشكەوتن و فشار، خۆی دەبێتە كەناڵێك بۆ بڵاوكردنەوەی پڕوپاگەندە و تێكدان و تێكبەردانی سیاسی و كۆمەڵایەتی كە ئەوەش دواجار بە زیان دەشكێتەوە بۆ سەر هەموو لایەك، ئەوەی ئێستا هەیە تێكەڵ بووە لە هەردوو ئاڕاستە، ئاڕاستەی باش و ئاڕاستەی خراپ كە خراپەكە بەهێزترە.
ڕۆژنامەنوس سلێمان عەبدوڵاش ئەمە بە كارەسات وەسف دەكات و دەڵێت: ڕاستیەكەی ئەوەی كارەساتە میدیاییەكەی دروستكردووە ڕێك ئەو واقعەیە، ئەم بەرفرانبوونە بەرفرانبوونێكی سرووشتی نییە و نەبوونی پێوەر و فلتەر هەڕەشەیەكی جدییە لەسەر میدیای بەرپرسیار و خاوەن ئیتیك و پرنسیپی ڕۆژنامەوانی.
