عێراق تەنها ٪١ی پێداویستی ناوخۆ بەرهەم دەهێنێت
لە کاتێکدا عێراق لە ساڵانی هەشتا و حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا لە ڕیزبەندی وڵاتانی هەناردەکاری جیهاندا بووە، بەڵام ئێستا بووەتە وڵاتێکی هاوردەکاری دەستوپێسپی، بەرهەمی ناوخۆ تەنهای ٪١ پێداویستییەکان پڕدەکاتەوە.
ساڵانێک عێراق بە یەکێک لە وڵاتە هەناردەکارەکانی جیهان دادەنرا، ساڵانی ناوەڕاست و کۆتایی سەدەی ڕابردوو قۆناغی زێڕینی ئەم دەوڵەتە بووە، هەموو کاڵاکان باشترین کوالێتی و هەرزانترین نرخ بووە، زۆرترین کاڵای هەناردەی جیهان کردووە.
بەڵام ئێستا هاوکێشەکە پێچەوانە بووەتەوە، عێراق بووەتە وڵاتێکی بەکارهێنەر، ٪١ی پێداویستی ناوخۆی بۆ دابیندەکرێت، بەهۆی ڕووکردنە پیشەسازی نەوت، سێکتەرە گرنگەکانی بوژاندنەوەی وڵات پەخکراوە.
سێکتەرەکانی کشتوکاڵ، گەشتیاری و پیشەسازی تەواو پەکخراون، تەنها سەرچاوەی داهاتی عێراق نەوتە، هاوردەکردن گەیشتووەتە لوتکە و هەناردەکردنیش لە سفر نزیکە.
عێراق بەرەو بیابان بوون
٢٨٪ی خاکی عێراق بۆ کشتوکاڵ گونجاوە، بەڵام ئەم ڕێژەیە ئێستا کەمیکردووە، لە کاتێکدا پێشتر زیاتر لە ٣٢ ملیۆن دۆنم زەویی کشتوکاڵی هەبووە، بەڵام ئێستا بۆ ١٨ ملیۆن دۆنم کەمیکردووە.
ساڵی ٢٠٢٢ حەوت ملیۆن دۆنم زەوی بە گەنم و جۆ چێنراون، لە کاتێکدا ساڵانی ڕابردوو زیاتر لە ١١ ملیۆن و ٦٠٠ هەزار دۆنم زەوی چێنراوە، ئێستا زیاتر ٪٦٠ ی بازاڕەکانی عێراق بەرهەمی ئێران و تورکیایە.
گۆڕانی کەشوهەوا تەواوی جیهانی سەرقاڵ کردووە و تەنگی بە عێراقیش هەڵچنیوە، چاوەڕواندەکرێت تا ساڵی ٢٠٥٠ ڕووبارەکانی دیجلە و فورات وشکببن و ژیان لە عێراقدا مەحاڵ بێت.
بەنداوەکانی تورکیا ٪٦٠ی ئاوی ڕووباری دیجلەیان لە عێراق کەمکردووەتەوە، پێشبینیش دەکرێت تا ساڵی ٢٠٣٥ زیاتر لە ١٠ ملیار مەترسێجا ئاو لە عیراق کەمببێتەوە.
٪٥٤ ی زەوییە کشتوکاڵییەکانی عێراق مەترسی سوێربوونی خاکەکەی هەیە، ٪٣٩ی مەترسی بەبیابانبوونی هەیە، بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا حەوت ملیۆن هاووڵاتی عێراقی زیانیان پێگەیشتووە.
وێرانبوونی کەرتی گەشتیاریی عێراق
لە عێراقدا ٩٧٨ کۆمپانیای گەشتیاری ڕێگاپێدراو هەن، بەڵام تا سەرەتای ئەمساڵ تەنها ٥٢٥ کۆمپانیا کاردەکەن، چونکە زۆرینەیان بەهۆی پاڵپشتینەکردنەوە مایەپووچبوون.
عێراق خاوەنی مێژوویەکی دەوڵەمەندی هەزاران ساڵەیە، چەندین شارستانیەتی گەورە لەم وڵاتەوە لەدایکبوون، ڕۆژگارێک بەغدا پایتەختی جیهان بووە، بەڵام ئێستا وێرانییەکە.
کۆی گشتی ١٢ هەزار شوێنی مێژوویی لە عێراق تۆمارکراون، لە کاتێکدا زیاتر لە ٢٥ هەزار شوێنەواری دیکە هەن کە تۆمارنەکراون تا بکرێنە شوێنێکی گەشتیاری.
جگە لە شوێنەواری مێژوویی، عێراق خاوەنی کەرتی گەشتیاری ئاینیشە، لە چلەی ئیمام حسێن ملیۆنان گەشتیار ڕوو لە کەربەلا دەکەن، بەڵام عێراق لەبری سوودوەرگرتن لەم گەشتیارانە، خواردن، شوێنی مانەوە، ڤیزای بێبەرامبەریان پێدەبەخشێت، لەبری سوود زیان دەکات.
بەپێی توێژینەوەکان ئەگەر گرنگی بە بوژاندنەوەی کەرتی گەشتیاری عێراق بدرێت، عێراق دەتوانێت ساڵانە زیاتر لە ١٠ملیۆن گەشتیار بۆ وڵاتەکەی ڕابکێشێت، زیاتر لە ١٠ ملیار دۆلاریش بۆ بودجە زیادببێت، بەڵام ساڵانە تەنها پێنج ملیۆن گەشتیار سەردانی عێراق دەکەن، تەنها هەشت ملیۆن دۆلار سوودی بۆ وڵاتەکە هەبووە.
پیشەسازی لە عێراق
ئەو کارگانەی سەر بە کۆمپانیاکانی کەرتی گشتی عێراقن، ٢٢٧ کارگەن، بەڵام تەنها ١٤٤ کارگەیان کاردەکەن، لەبەرامبەردا پڕۆژەکانی پیشەسازی لە کەرتی تایبەت ٢٠ هەزار و ٤١٥ پڕۆژەن، بەڵام ١٨ هەزار و ١٦٧ لە کارکردن وەستاون.
لە کاتێکدا زیاتر لە ٥٠ هەزار پڕۆژەی قازانج بەخشی بچوک و مامناوەند و گەورە هەن کە ساڵانێکە ڕاگیراون.
عێراق ٪٩٩ ی پێداویستییەکانی لە بازاڕەکانی دەرەوە هاوردەدەکات، لە ناوخۆدا دەتوانێت تەنها ٪١ ی پێداویستییەکانی دابین بکات، ئەویش خۆی لە جۆرەکانی شیر و بەرهەمەکانی، پاکەتی برنج و مەعکرەۆنی، کارگەی شەربەت و هەندێک پیشەسازی بچووک دەبینێتەوە.
پیشەسازی عێراق تەواو لاواز بووە، لە بەرامبەردا هاوردەکردن گەیشتووەتە لوتکە.
قەبارەی ئاڵوگۆڕە بازرگانییەکان بەرەو بەرزبوونەوەن
عێراق بووەتە بازاڕی کاڵاهاوردەکراوەکان، بازرگانەکان پاڵپشتی هاوردەکردنی کاڵا بۆ عێراق دەکەن، بازاڕی عێراق بووەتە شوێنی ساخکردنەوەی کاڵایی بێ کوالێتی، ڕێککەوتنی ئاشکرای نێوان بازرگان و گەورە کۆمپانیاکان هەن، تا کارگەیەک دروستنەبێت و لەبەرامبەردا کاڵای ئەو کۆمپانیایە بهێندرێت.
باڵیۆزی چین لە عێراق ڕایگەیاند، ساڵی ڕابردوو قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و چین ٥٣ ملیار دۆلاری ئەمریکایی تێپەڕاندووە، بە ڕێژەی ٪٤٣.١ زیادی کردووە.
لە ساڵی ٢٠٢٢ دا بەهای هاوردەکردن لە ئێرانەوە بۆ عێراق هەشت ملیار و ٦٠٥ هەزار دۆلار بووە، بەڵام لە عێراقەوە بۆ ئێران تەنها ملیارێک و ١٩٦ ملیۆن و٥٩٧ هەزار دۆلار بووە.
بەپێی ڕاپۆرتە نافەرمییەکانیش، ئێران ساڵانە نزیکەی سێ ملیار دۆلار و تورکیاش ٢.٢ملیار دۆلار قازانج دەکەن لەڕێگەی هەناردەکردنی بەرهەمی کشتوکاڵی و خۆراکەوە بۆ عێراق.
ساڵی ڕابردوو قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ئێران و عێراق ١٠ ملیار دۆلار بووە، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و تورکیا نزیکی ٢٠ ملیار دۆلار بووە.
سێکتەرەکانی گەشتیاری و پیشەسازی و کشتوکاڵ بنەمای گەشەسەندنی ئابوری و بەرهەمی هەر وڵاتێکن، بەڵام لە عێراق ئەم سێ کەرتە تەواو بەرەو لاوازبوون دەچن، قەبارەی ئاڵوگۆڕە بازرگانییەکانیش ئەم پەککەوتنەی سێکتەرە گرنگەکانی وڵات دەسەلمێنێت، تەنها سەرچاوەیەکی داهات کە عێراق پشتی پێدەبەستیت نەوتە.
نەوت
عێراق خاوەنی پێنجەم گەورەترین یەدەگی نەوتیە لە جیهاندا، یەدەگەکەی بە زیاتر کە ١٤٠ ملیار بەرمیل خەمڵێندراوە.
زیاتر ٪٩٥ی داهاتی عێراق سەرچاوەکەی فرۆشتنی نەوتە، ساڵی ڕابردوو تێکڕا عێراق ڕۆژانە سێ ملیۆن و ٣٢٠ هەزار بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، داهاتی عێراقیش بۆ ساڵی ٢٠٢٢دا ١١٥ ملیار دۆلار بوو، ئەمەش زۆرترین داهاتی عێراق کە تا ئێستا ڕاگەیاندراوە.
ئەوەی داهاتی عێراق دیاریدەکات نەوتە، ئەگەر ساڵێک نرخی نەوت کەمتربێت داهاتیش کەمدەبێتەوە، عێراق دەبێت چاوەڕوانی قەیران بکات، لەبەر ئەوەی ئێستا جیهان کار بۆ کەمکردنەوەی پستبەستن بە نەوت دەکات، ئەمەش نرخی نەوت دادەبەزێنێت.
عێراق لە ڕیزی پێشەوەی گەندەڵترین و ناشەفافترین وڵاتانی جیهاندایە، بەپێی ڕووپێوییەکانی ڕێکخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی عێراق لەکۆی ١٩٠ دەوڵەت لە پلەی ١٥٧ شەفافتریندایە، لە ڕیزبەندی ٢٠ گەندەڵترین وڵاتانی جیهانە.
ئەم داهاتە گەورەیە نەیتوانیوە ژیانی هاووڵاتیانی ئەم دەوڵەتە باشتر بکات، گەندەڵی چووەتە مۆخی سیستمی حکومڕانی عێراق، بووەتە شێرپەنجە و پێناچێت بەم نزیکەش چارەسەری شێرپەنجەکەی عێراق بدۆزرێتەوە.
ئێستا عێراق وەک کەسێکە کە هەموو تەمەنی هیچ بەرهەمێکی نییە، ئەوەی هەیەتی نەوتە ئەویش دەستکەوتی خۆی نییە و خوا پێیداوە، هاووڵاتیانی ئەم دەوڵەتەش جگە لە ماندووبوون و ڕاکردن بۆ پارویەک نان هیچی دیکەیان لەدەست نایەت.
