محەمەد عەلی – چاودێری سیاسی
ئەم گۆڕانكارییانەی لە سووریا ڕوویان داوە و ڕوودەدەن، هاوكات بوون لەگەڵ تێپەڕینی یەك ڕۆژ لە ڕاگەیاندنی ئاگربەست لە لوبنان و لە هەمووی گرینگرتریش ئەم دوو پێشهاتە هاوكاتە لەگەڵ سەركەوتنی ‘دۆناڵد ترەمپ’ بە سەرۆكی ئەمەریكا، ئەمە لە كاتێكدایە سەرۆكی نوێی ئەمەریكا دۆستی هەموو ئەو سەركردانەیە كە سوومەندن لەم گۆڕانی هاوكێشەیە و تاكە زەرەرمەندیش ئێرانە، كە هەموو پێشهاتەكانیش ئاماژەن بۆ ڕێككەوتنی نێوان سوودمەندبووەكان.
بە سەرنجدانێكی سەرەتایی، بۆمان دەردەكەوێت كە توركیا سوومەندی یەكەمی ئەم هاوكێشە نوێیەیە لە سووریا، بە شێوەیەك هەموو هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان بەشدارن لە هێرشەكان و هاوپەیمانی نزیكی توركیان، ئەمەش دەبێتە هۆی بەهێزكردنی پێگەی هەرێمیی توركیا لە ناوچەكەدا، هاوكات ڕاستەوخۆ كاریگەری لەسەر كەمكردنەوەی پێگەی ئێران دەبێت، كە بە زلهێزە ڕكابەرەكەی توركیا هەژماردەكرێت لە ناوچەكەدا، ئەمە سەرباری ئەوەی كە شەڕ بە تەواوی لە سنوورەكانی دوور دەخاتەوە و ئەو هەموو ئاوارەیەش دەگەڕێنێتەوە بۆ ناو خاكی سووریا، كە بە تەواوی گۆڕانكاری دیمۆگرافی دەكات لە ناوچەكە بە زیادكردنی هەژموونی سوننە بەرامبەر كورد و عەلەوییەكان.
ئەمە سەرباری ئەوەی كە ڕۆڵی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر تەواو لاواز دەكات، ئەوەی دووپاتی ڕێككەوتنی نێوان هەرسێ سەرۆكی ئەمەریكا و ڕووسیا و توركیا دەكاتەوە، ئەمەش لە كاتێكدایە ئۆردوگان و ترەمپ دوو سەركردەی نزیكی یەكترن.
ئەگەر سەیری ڕۆڵی ڕووسیا بكەین، ئەوا بە دڵنیاییەوە ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە، كە هاوكێشەكە بە ڕێككەوتن كراوە، بە هۆكاری ئەوەی پاشەكشەی لەناكاوی سەربازە ڕووسییەكان لە خاڵە سەربازییەكانیان و هاوكات كاردانەوەكان بۆ هێرشەكانی ئۆپۆزسیۆن، بۆردوومانی ئاسمانیی زۆر دیاریكراون و كاریگەر نین، دەكرێت ڕێككەوتنەكەش بەم شێوەیە بێت، كەمكردنەوەی ڕۆڵی ئێران بەرامبەر ڕاگرتنی شەڕ لە ئۆكراینا، كە بووەتە هۆی كێشەی زۆر بۆ ئابووری ڕووسیا و وەرگرتنی ئەو خاكەی كە داگیری كردووە.
كۆتا لێدوانی سەرۆكی ئۆكراینا ‘زیلینسكی’ كە گوتی ئامادەین لە بەرامبەر چوونە نێو هاوپەیمانیی ناتۆ دەست هەڵگرین لە نیوەی خاكی ئۆكراینا، ئەم بۆچوونە پشتڕاست دەكاتەوە، هاوكات ئەو هەنگاوەی ڕووسیا بۆ خزمەتی بەرژەوەندییەكانی ئیسڕائیلە لە ناوچەكەدا، كە مێژوو دەڵێ هەمیشە ڕووسیا گرینگی بە بەرژەوەندییەكانی ئەم وڵاتە داوە، ئەمە لە كاتێكدایە هەرسێ سەرۆكی ئەمەریكا و ڕووسیا و ئیسڕائیل زۆر نزیكن لە یەكتر و ئەگەری ڕێككەوتن لە نێوانیاندا لە هەموو كات ئاسانترە.
لە ماوەی ڕابردوودا، سەرۆكی سووریا ‘بەشار ئەسەد’ چەند جارێك داوای لە میلیشیاكانی نزیك لە ئێران كردبوو كە پاشەكشە بكەن لەم ناوچانە، بەڵام داواكارییەكەی ڕەتكرایەوە، هاوكات باش دەزانرا لە دوای لوبنان نۆرەی سووریایە ئەمجارە ، بۆیە دوای كۆتاییهێنان بە ڕۆڵی حەماس لە غەززە و حوسییەكان لە یەمەن و حیزبوڵڵا لە لوبنان، ئەمجارە میلیشیاكانی ئێرانن، كە بوونیان هەیە لەسەر خاكی سووریا، بۆیە دەكرێت ئەمە وەك سەودایەك سەیر بكرێت لەلایەن سەرۆكی سووریا كە بەرامبەر مانەوەی دیمەشق ڕازی بوون بە كۆتاییهێنان بە ڕۆڵی ئێران و دابەشكردنی سووریا، كە ئەمە لەسەر ئەرزی واقع ڕووی داوە، بە شێوەیەك كاتێك ئەو هێرشانە ئەنجامدران، سەرۆكی سووریا لە ڕووسیا بوو، بۆیە ئێستا مەترسییەكان لەسەر گرتنی دیمەشق نەماوە.
بەڵكو ئێستا نۆرەی عێراقە، كە سوننەكان ئیدی بكەونە جموجۆڵ بۆ ڕزگاربوون لە دەسەڵاتی حەشدی شەعبی و كشانەوەی ئەو هێزانە بۆ ناوچەكانی باشوور، بە شێوەیەك پێدەچێت دووبارەكردنەوەی هەمان سیناریۆی سووریا بۆ دابەشبوون بەرامبەر مانەوە لە باشوور بێت.
ئەم پێشهاتانە بۆ كوردیش لە ڕۆژئاوا و باكوور و باشوریش چەندە دەرفەتە، ئەوەندەش مەترسییە، بۆیە ئەگەر لە ڕۆژئاوا دوور نەكەونەوە لە بەشار ئەسەد و كۆدەنگیی نێوان هێزەكان دروست نەبێت و هەماهەنگی لەگەڵ باشوور نەبێت، ئەوا مەترسییەكان زۆر زیاتر دەبن، بەپێچەوانەوە دەرفەتێكی زێڕینە، بۆ كوردانی باكووریش هەمان شتە و دووركەوتنەوە لە چەك و بەدەمەوەچوون بۆ پڕۆسەی ئاشتی نەبێت، مەترسییەكان زۆر زیاد دەبن.
لە باشووریش هاوكێشەكە ڕوونە و دەبێت لایەنە سیاسییەكان دوور بكەونەوە لە بەرەی ئێرانی لە عێراق و هاوكار بن لە پێكهێنانی كابینەی دەیەم و یەكڕیزیی هێزە سیاسییەكانیش لە هەرێم تەواو گەرەنتی بكرێت بۆ ئامادەیی هەرێم بۆ گۆڕانكارییەكانی داهاتوو، ئەگەرنا مەترسییەكانی سەر قەوارەی هەرێم زۆر زیاتر دەبن.