بیلال حمە
وانەی پەروەردەی وەرزش، وەکوو یەکێک لە وانە کاریگەر و پێویستییە سەرەکییەکانی خوێندن لە پڕۆگرامەکانی خوێندن بوونی هەیە و ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە گەشەپێدانی گشتگیری فێرخوازان لە ڕێگەی پێشخستنی چالاکیی جەستەیی، کۆمەڵایەتی، دەروونی و تەندروستی فێرخوازان.
وانەی پەروەردەی وەرزش و چالاکییە وەرزشییەکان، لەیەککاتدا چالاکییەکی جەستەیی، عەقڵی، کۆمەڵایەتیی خودیی و ناوخۆیین، مرۆڤ بە گشتیی و فیرخوازانی قوتابخانەکان بەتایبەتی بەشێوەیەکی ئارەزوومەندانە و بێ هیچ فشارێکی دەرەکیی ئەنجامی دەدەن، ئەمەش ئەوەمان بۆ دەردەخات کە یاریکردن و چالاکییە جۆربەجۆرەکانی وانەی پەروەردەی وەرزشی ئامادەباشیی جەستەیی و ئەقڵی گەرەکە بۆ ئەنجامدانی بەشێوەیەکی ڕاست و دروست، چونکە لە بناغەدا چالاکییە وەرزشییەکان بریتییە لە خەرجکردنی بڕێکی زۆر لە وزەی جەستەیی و عەقڵی.
لە ڕوانگەی ماریا مۆنتیسۆری دامەزرێنەری ڕێبازی پەروەردەیی مۆنتیسۆری، دەربارەی کردەی یاریکردنەوە دەڵێت: « یاریکردن لایەنێکی چارەنووسسازە بۆ فێربوون و گەشەکردنی منداڵ. جەختیش لەوە دەکاتەوە کە منداڵان لە ڕێگەی ئەزموونی دەستی و گەڕان بە باشترین شێوە فێر دەبن، کە زۆرجار لە کاتی یاریکردندا ئەم ئەزموونانە ڕوودەدەن.
مۆنتیسۆری پێی وابوو کە یاریکردن دەبێت ئامانجدار و مانادار بێت، ئەمەش ڕێگە بە منداڵان دەدات کە پەیوەندی بە ژینگەکەیانەوە بکەن و پەرە بە کارامەیی گرنگ بدەن، وەک توانا جەستەییەکان، چارەسەرکردنی کێشەکان، داهێنان و کارلێکی کۆمەڵایەتی.»
سەبارەت بە وانەی پەروەردەی وەرزشیی و چالاکییە وەرزشییەکان لەلای فێرخوازان کارێکی چێژبەخشە، هەروەها سەرچاوەیەکە بۆ فێربوون و بەدەستهێنانی زانیاری لە ئاستێکی فراواندا. لەگەڵ ئەوەشدا ڕێگایەکی زۆر باشە کە فێرخوازان لەڕێگایەوە پەرە بە توانا مەعریفی، کۆمەڵایەتی، سۆزداریی و جەستەییەکانی خۆیان دەدەن.
وانەی پەروەردەی وەررزش، کە بە وانە دڵخوازەکەی فێرخوازانیش ناوزەند دەکرێت، سەرباری نەبوونی پێداویستی سەرەتایی و گۆڕەپانی شیاو و بەردەستی پێویست تایبەت بە وانەکە لە قوتابخانە و ناوەندە فێرکارییەکان، لێ هێشتاکە وانەکە بە دڵخوازترین و بەچێژترین وانەی فێرخوازان دێتە هەژمار.
زۆرجار وانەی پەروەردەی وەرزش و یارییە جیاوازەکان لە قوتابخانەکان وەکوو وانەیەکی لاوەکیی و چالاکییەک تەنها بۆ کات بەسەربردن و کەیفخۆشی سەیر دەکرێت، بەڵام وانەی پەروەردەی وەرزش و چالاکییە وەرزشییە جیاوازەکان لە وانەکەدا زۆر لەوە زیاترە. بۆیە پێویستە ئێمەی مامۆستایانی وانەکە گرنگیی پێویستی وانەکە زیاتر نیشان بدەین و ئەو تیڕوانینە هەڵەیە ڕاست بکەینەوە کە تەنها وەکوو وانەیەکی لاوەکیی و کات بەسەربردن سەیر بکرێت.
سەرباری پێویستیی و گرنگی وانەکە، زۆرجار وانەکانی پەروەردەی وەرزشیی ڕووبەڕووی ئاستەنگی زۆر دەبنەوە لە قوتابخانەکان، ئاڵەنگاریی و کێماسییەکان جۆراوجۆرن و بەپێی شوێن و ناوەندەکان جیاوازن، بەڵام لە دیارترین کۆسپ و ئاستەنگەکانی وانەکە بریتین لە:
١- نەبوونی مامۆستای پسپۆر لە هەندێک لە قوتابخانەکان، بەتایبەت ناوچە و دێهاتە دوورە دەستەکان، هەروەها وتنەوەی وانەکە لەلایەنەن مامۆستایەکی تر کە پسپۆڕی لە پەروەردەی وەرزشیدا نییە تەنها بەمەبەستی تەواوکردنی بەشەوانەی مامۆستای وانە و بابەتێکی تر.
٢- نەبوونی ڕاهێنانی وەرزیی و ساڵانەی تایبەت بە مامۆستایانی پەروەردەی وەرزش، بۆ ئاگاداربوون لە نوێترین گۆڕانکاریی و بەرەوپێشچوونەکانی وانەکە و زیادبوونی زانیاری مامۆستایان بۆ پێشکەشکردنی باشترین و چێژبەخشترین وانە بە فێرخوازان.
٣- نەبوونی پلانی ساڵانەی وەرزشیی لە ساڵانی ڕابردوو کە تیایدا سەرجەم چالاکیی و بەرنامە وەرزشییەکان لەخۆ بگرێت بۆ کۆی خوێندنی ساڵەکە، تاکوو ببێتە ڕۆشنەڕێ و بەرچاوڕوونی بۆ تەواوی مامۆستایانی وەرزش، بەڵام ئەوەی ئێستا جێگای دەستخۆشیی و پێزانینە بەڕێوبەرایەتیی گشتیی وەرزش بۆ ئەمساڵی خوێندن ئەم بۆشاییەی پڕکردۆتەوە و پلانێکی گشتگیر و هەمەلایەنەی داناوە بۆ سەرجەم چالاکیی و بەرنامە وەرزشییەکان بۆ فێرخوازان و مامۆستایانی وەرزش.
٤- نەبوونی پێداویستی وەرزشی پێویست لە ناوەندەکانی خوێندن، بەتایبەت لە شوێنە دوورە دەستەکان کە کۆسپی گەورەی بەردەم وانەکەیە کە مامۆستای وەرزش ناتوانێت وەکوو پێویست چالاکیی و یاری جیاواز پێشکەشی فێرخوازان بکات.
٥- نەبوونی پڕۆگرامێکی شیاو و گونجاو بۆ پۆلەکانی بازنەی یەکەم و دووەم و بوونی کەموکوڕیی لە پڕۆگرامەکانی پۆلەکانی بازنەی سێیەم و قۆناغی ئامادەیی.
٦- نەبوونی گۆڕەپانی شیاو و گونجاو کە تیایدا چالاکیی و یارییە جیاوازەکانی تیادا ئەنجام بدرێت.٧- نەبوونی بودجەی پێویستی ساڵانە تایبەت بە وانەکە لەلایەن وەزارەتی پەروەردە، ئەو بودجەیەی کە بەردەستە لە پارەی فڕۆشگای قوتابخانەکان دەدرێت کە ئەمەش بڕێکی کەمە و بەشی تەواوی پێداویستیی و ئەنجامدانی چالاکییە وەرشییەکان ناکات.
٨- کەمکردنەوەی بەشەوانە و کاتی وانەکە لە بازنەکانی دووەم و سێیەم کە وادەکات ئەو خولیا و ئارەزووەی فێرخوازان بۆ وانەکەیان هەیە بڕی نەکات و وەک پێویست چێژی لێنەبینن.
چارەسەرکردنی ئەم پرسانە پێویستی بە چارەسەرێکی فرەلایەنە هەیە کە بریتییە لە زیادکردنی بودجە قوتابخانەکان، پەرەپێدانی پیشەیی بۆ مامۆستایان، چاکسازیی لە پڕۆگرامەکانی خوێندن و جەختکردنەوەیەکی زیاتر لەسەر سوودە زۆر و زەوەندەکانی چالاکیی جەستەیی بۆ فێرخوازان و هتد…
بە چارەسەرکردنی ئەم خاڵانەی ئامانژەم پێیان کرد ڕەوتی وانەکە بەرەو ئاقارێکی تر دەڕوات و پێشڤەچوون و گۆڕانکاری گەورە بەدی دێت لە جوڵەی وەرزشیی و لێهاتوویی فێرخوازان..
ماوەتەوە بڵێم: لەگەڵ ئەوەی کۆسپ و ئاستەنگی بەردەم وانەکە زۆرن، بەڵام ئەوە بە مانای ئەوە نایەت کە ئێمەی مامۆستایانی پەروەردەی وەرزشی دەستەوەستان بین و کار و هەنگاوی پێویست نەنێین بۆ بەخشینی چێژ و خۆشیی بە وانەکە و بەهرەمەندبوونی فێرخوازان لە وانەیەکی وەها گرنگ و پێویست کە دڵخوازترین وانەی فێرخوازەکانمانە. لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە پەروەردەکاران، دایکان و باوکان بەهای وانەی پەروەردەی وەرزش وەک ئامرازێکی پەروەردەیی گرنگ و بەهێز بناسن و دەرفەتی فراوان بڕەخسێنن و هاوکار بن لەگەڵ مامۆستای وانەکە بۆئەوەی لە ڕێگەی وانەی پەروەردەی وەرزش و چالاکییە وەرزشییەکان لە ناوەوە و دەرەوەی قوتابخانەکان فێرخوازان هەم چێژ ببینن و هەم فێربن.
