ڕۆژی جیهانی پشیلە بۆنەیەکی نێودەوڵەتییە کە لەلایەن سندوقی نێودەوڵەتی بۆ خۆشگوزەرانی ئاژەڵانەوە ڕێکدەخرێت، کە ئەم جۆرە ئاژەڵە “پشیلە”یە لە هەموو جیهاندا لە هەمان کاتدا ئاهەنگ دەگێڕدرێت.
بۆ پەروەردەکردنی کۆمەڵگاکان سەبارەت بە ئاژەڵە ماڵیەکان، بەتایبەتی پشیلە، بە مەبەستی زیادکردنی زانیاری لەسەری، چۆنێتی مامەڵەکردن لەگەڵیان و پێویستی پاراستن و یارمەتیدانیان مانەوەیان، بە تایبەت لە سەردەمی ماڵیکردنی ئەم جۆرە ئاژەڵەدا.
هەموو وڵاتان لە ٨ی ئابی هەموو ساڵێکدا ڕۆژی جیهانی پشیلە دەگێڕن، وەک لەلایەن دەسەڵاتی گشتی سندوقی نێودەوڵەتی بۆ چاودێری ئاژەڵان دیاری کراوە، کە بۆ یەکەمجار لە ماوەی ساڵی ٢٠٠٢ی زایینی ئەم بۆنەیەی ڕێکخستووە، پاشان لە ساڵانی دواتردا، شارەزایانی نێودەوڵەتی لە بواری خۆشگوزەرانی و چاودێری ئاژەڵان جێگیرکران.
ڕۆژی جیهانی پشیلە دەرفەتێکە بۆ بیرهێنانەوەی ئەو ئازارانەی مرۆڤ بەرامبەر بەم بوونەوەرە لاوازە ئەنجامی دەدات، بەتایبەتی ئەو پشیلانەی لە ماڵەوە ڕاگیراون.
پشیلە بەناوبانگترین ئاژەڵە ماڵیەکانە لە جیهاندا و لە هەر سێ ماڵێک لە ئەمریکا یەکێکیان خاوەنی پشیلەیە، ئەمریکا زۆرترین ژمارەی پشیلەی هەیە لە جیهاندا و لە دوای ئەویش چین و ڕووسیا دێن.
ئاژەڵێکی زۆر باون لە هەموو کیشوەرەکانی جیهان، مرۆڤ لە کۆنەوە پشیلەی بەخێو کردووە بۆ هاوڕێیەتی، کۆنتڕۆڵکردنی ئافاتەکان، یان ڕێوڕەسمی ئایینی.
دڵنیابوون لە ژمارەی پشیلە جیهانیەکان ئەستەمە، چونکە خەمڵاندنەکان لە نێوان ٢٠٠ ملیۆن بۆ زیاتر لە ٦٠٠ ملیۆن پشیلەیە و ئەمەش هەموو پشیلەکان و ئاژەڵە ماڵیەکان دەگرێتەوە، ژمارەی پشیلە لە سەرانسەری جیهان.
لە ساڵی ٢٠٠٧دا، پشیلە ئازادەکان بە نزیکەی ١٥٨ ملیۆن پشیلە مەزەندە دەکرا. لە ساڵی ١٩٩٨ زیاتر لە ٣ ملیۆن پشیلە لە ئوسترالیا و ٧ ملیۆن پشیلە لە ژاپۆن و ٧٦ ملیۆن پشیلە لە ئەوروپا دەستنیشان کراون.
لە ئەمریکا زیاتر لە ٧٥ ملیۆن پشیلە هەیە. لە ئەمریکا زیاتر لە 36.5%ی ئەو ماڵانە سەگیان هەیە بە بەراورد بە 30.4%ی ئەو ماڵانەی کە پشیلەیان هەیە، بەڵام پشیلە زیاترە لە سەگ بۆ هەر ماڵێک کە خاوەنی 2.2 پشیلەیە، بە تێکڕا.
توێژینەوەیەکی ساڵی ٢٠٠٧ پشتڕاستی کردەوە کە نزیکەی ٧٥ ملیۆن پشیلە و ٧٢ ملیۆن سەگ لە ئەمریکا هەیە. نزیکەی 3%ی پشیلە لە ئەمریکا لە بەخێوکەران وەرگیراون، لەکاتێکدا 31%ی پشیلە لە پەناگەی ئاژەڵەکانەوە وەرگیراون.
زیاتر لە 27%ی خۆشەویستانی پشیلە پشیلە دڕندەکان بەخێو دەکەن لەکاتێکدا 28% ئاژەڵە ماڵیەکانیان لە خێزان و هاوڕێکانیان وەردەگرن.
ژمارەی پشیلەکان بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٨٥ پێش سەگەکان کەوت. هۆکارەکانی تر کە مرۆڤەکان پشیلە بەخێو دەکەن هەموو پشیلەکانی جیهان وەک ئاژەڵی ماڵی بەخێو ناکرێن. لە زۆر شوێنی جیهان پشیلە وەکو کۆنتڕۆڵی ئافاتەکان دەهێڵرێتەوە و بۆ گۆشت و مووەکەی بەکاردێنن.
بەداخەوە جگە لە ئاژەڵی ماڵی، پشیلە ماڵیەکان لە وڵاتانی وەک سویسرا و چین بۆ مووەکانیان سەردەبڕدرێن. مووی پشیلە لە پیشەسازی مۆدەدا بۆ دروستکردنی کڵاو و پێڵاو و دەستکێش و پاڵتۆ بەکاردەهێنرێت.
لە سویسرا خەڵکی ناوچەکە بە بەکارهێنانی مووەکانی پشیلە وەک چارەسەرێکی فۆلکلۆر بەتانیەکانیان دروست دەکەن. خەڵکی سویسرا پێیان وایە کە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ چارەسەرکردنی ڕۆماتیزم.
بازرگانی مووەکانی پشیلە لە زۆرێک لە وڵاتانی وەک یەکێتی ئەوروپا و ئوسترالیا و ئەمریکا قەدەغە کراوە، گۆشت بەداخەوە گۆشتی پشیلە لە هەندێک ناوچەی چین بە خواردنێکی ناسک دادەنرێت.
بەپێی خەمڵاندنەکان خەڵکی ناوچەکە لە پارێزگای گوانگدۆنگ لە وڵاتەکەدا ڕۆژانە زیاتر لە ١٠ هەزار پشیلە دەخۆن، لە ئاسیا ساڵانە زیاتر لە ٤ ملیۆن پشیلە سەردەبڕدرێن و دەخورێن
ئامادەکردنی: ڕێكخراوی ئاینده بۆ پاراستنی ژینگه
