سەلاح رەشید
ڕاپرسی میتۆدێکی زانستیە دەربارەی ڕا و بۆچونی هاوڵاتیان لەسەر مەسەلەیەکی دیاریکراو، کە بە کورترین رێگا دەردەبرێت. ڕاپرسی لە بواری سیاسەت، ئابوری، بازرگانی، كۆمه‌ڵایه‌تی و زۆر شتی تر ئەنجام ئەدرێت.
لە دنیای دیموکرات و گەشەکردودا، هیچ بوارێک نیە، کە پەنا نەبرێتە بەر ڕاپرسی، لەبەر ئەوەی تەنها رێگایە کە ئەتوانرێت هێزی راستەقینەی گروپێکی سیاسی، کۆمەڵایەتی، بازرگانی، دینی یان بوارە جیاواز و فرە رەهەندەکانی کۆمەڵگا بزانێت.
لە رێی ڕاپرسیەوە ئەتوانرێت بزانرێت، جەماوەری هێزە سیاسیەکان، کەسایەتیەکانیان گەیشتۆتە کوێ، کامیان خۆشەویستە و کامیان کەمتر و کامیان جەماوەری زۆر دابەزیوە.
لە رێی ڕاپرسییەوە، ئەتوانیت بزانیت:
– هاوڵاتیەک ئەچیت بۆ هەڵبژاردن یان ناچیت؟ ئەگەر ناچیت هۆکەی چیە؟
– ئایە تۆ لە هەڵبژاردنی رابوردو دەنگت داوە، ئەگەر بەڵێ بێ، ئامادەی دەنگ بە هامان هێز بدەیتەوە؟ ئەگەر دەنگی پێنادەیتەوە، بۆچی؟
– ئەگەر ناچیت بۆ هەڵبژاردن، بۆ ناچیت؟
– ئایە هەڵبژاردن گۆڕان لە کۆمەڵگادا دروست دەکات؟
– ئایە حیزبە دەسەڵاتدارەکان دەستکاری ئەنجامی هەڵبژاردن دەکەن؟
– حیزبەکان چەند لە سەد بەرنامەی خۆیان یان بەرنامەی هەڵبژاردنیان جێبەجێ کردوە؟
– ئایە هێزە سیاسیەکان دوای هەڵبژاردن چەند گرنگی بە هاوڵاتیان ئەدەن؟
– ئایە لێپرسراوانی کورد لە بەغدا، لە بەرژەوەندی: کورد، حیزبەکەیان، بنەماڵەکەیان یان خۆیان کار دەکەن؟
– کێ دەستی گرتوە بەسەر بازاری کوردستاندا؟
– کێ دەستی گرتوە بەسەر خاڵە سنوریەکاندا؟
– ئازادی ڕادەربڕین لە کوردستان چەند بەرقەرارە؟
– مافی ژن چەند پارێزراوە؟
– گرنگی بە ژینگە ئەدرێت؟
– هۆی چیە پرۆژە گەورەکان بۆ نمونە( شا رێگا مەزنەکان) لە هەندێ ناوچە زۆر درەنگ تەواو دەبێت، یان هەر تەواو نابێت؟
– ئایە دامەزراندن لە حکومەت بە پێی: بڕوانامەی، لێهاتویی، واستەیە، شارەزاییە؟
– پێت باشە موچە لە لایەن حکومەتی هەرێمەوە دابەش بکرێت، یان لەلایەن بغداوە؟
– ئیدارەی ناوچەی سەوز و زەرد لە سەداچەند یەکیان گرتۆتەوە؟
– سەیری کام کەناڵی تەلەفزێۆنی زیاتر دەکەی؟
– زیاتر سەیری کام بەرنامەیە دەکەی: هەواڵ، دیکۆمێنتاری، وەرزش، گۆرانی و مۆسیقا، فلیمی بێگانە، بەرنامەی هەمەرەنگ.
ڕاپرسی لە کوردستان زۆر کەم پەیرەو دەکرێت، هەندێ هێزی سیاسی، خۆی دەزگای ڕاپرسی تایبەت بە خۆی هەیە و خۆی سەرپەرشتی دەکات، پرۆسەکە وای دائەرێژێت و ئەیاباتبەرێوە کە ئەنجامەکانی لە سودی خۆیدا بێت. باشترین راپرسی زانستیانە، ئەوەیە لە رێگای (رووبەروو) ەوە ئەنجام بدرێت، واتا راستەوخۆ کەسەکان ببینرێن و خۆیان ئیستیمارەکە پڕ بکەنەوە، ئێستا لە وڵاتانی پێشکەوتو و دیموکراتدا، راپرسی لە رێگای تەلەفۆن و ئینتەرنێتیشەوە ئەنجام ئەدرێن، بە مەرجێ بە زانستیانە و کەسانی پسپۆر ئەنجامی بدەن.
ڕاپرسی ئەبێت لە لایەن دەزگای سەربەخۆی زانستیەوە، بەرێوە بچێت و شیتەڵ بکرێتەوە و ئەنجامەکەی دەربکەوێت..شیتەڵکردنەوەی ڕاپرسی زانستێکە کە تەنها شارەزایان ئەتوانن ئەنجامی بدەن و لە زانکۆکان دەخوێنرێت.
لە راپرسیدا ئەبێت رەچاوی: ژن و پیاو، تەمەن، شار و گوند، خوێندەوار و نەخوێندەوار، پلەی خوێندن، گەرەکی جۆراوجۆر، کاتی پێویست نەتەوەی جیاواز و هتدد بکرێت. هەروەها هاوڵاتی ئەبێت بۆ هەر وەڵامێک چەند هەڵبژاردەیەکی لەبەردەمدا بێت. ئەنجامی راستەقینەی هەڵبژاردن بەیەکجاریش نەیاتە دی و دەرناکەوێت، بەڵکو پێویستە ناوبەناو راپرسیەکە ئەنجام بدرێت، بۆ ئەوەی کاریگەری ئەو گۆرانکاریانەی کە لەو ماوەیەدا روو ئەدات، دیار و روون بێت، رەنگە سەرکردەیەک یان هێزێکی سیاسی لە مانگی نیساندا دەنگی باش بهێنێت، بەڵام لە راپرسی لە کۆتایی ساڵدا، زۆر بە پێچەوانەوە بێت.
وەڵامی راپرسی لە شێوەی نسبی٪، یان ژمارە لە ١ بۆ ١٠ ( یەک خراپە و ١٠ زۆر زۆر باشە، بەڵێ و نەخێر، دانانی ئیشارەت ئەدرێنەوە.
لە وڵاتانی پێشکەوتو، حیزبێک، دەزگایەک، کومپانیایەک، گروپ و کۆمەڵەی جیاواز، دەزگای راپرسی رادەسپێرن بۆ ئەنجامدانی راپرسیەک بۆیان، دەزگاکەش زۆر پرۆفیشناڵ و بێلایەنانە کارەکەیان بۆ ئەنجام ئەدات. ئەم کارانەش سەرچاوەیەکی دیاری دارایی ئەو دەزگایانەیە.
ئەنجامدانی راپرسی لە کوردستاندا، ئەبێتە سەنگی مەحەک بۆ هەمو ئەو هێزانەی کە رۆژانە باسی رابوردوی خۆیان و سەرکردەکانیان دەکەن و خەو بە دوێنێ خۆیانەوە دەبینن کە چۆن تاقە هێز بون و چیان کردوە و کام روبار خوێنیان رشتوە و هەمیشە ژمارەی شەهید و قوربانیەکانیان وەک بەڵگە دەهێننەوە، بەڵام نازانن و نایانەوێت بزانن کە ئەو قۆناغە بەسەر چو، ئەمانە ئەوەی دوێنێ نین.
