بەردەوامی ململانێی نێوان گروپە چەکدارەکانی عێراق و ئەمریکا لە ناوچەکەدا مێژوویەکی هەیە، بەڵام بە چڕی لە دوای شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل سەریهەڵداوەتەوە، وڵاتانی عەرەبی بە گشتی بە ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ پەیوەندیدارن بە شەڕی غەززەوە.
پاش ٧ی تشرینی یەکەم و دەستپێکی شەڕ لە نێوان حەماس و ئیسرائیل، تا ئێستا زیاتر لە ٧٠ جار ھێرشکراوەتە سەر بنکەی ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و سووریا، هاوکات لە وەڵامی ھێرشەکاندا ئەمریکا چەند جارێک پێگەی گروپە چەکدارەکانی لە عێراق بۆردومان کردوەتەوە.
پنتاگۆن ڕایگەیاندووە، لە ئەنجامی هێرشەکان بۆ سەر بنەکەکانیان لە عێراق و سووریا زیاتر لە ٩٠ سەربازییان برینداربووە، هاوکات واشنتۆن هێرشەکان دەخاتە ئەستۆی ئەو هێزانەی لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن، لەو چوارچێوەیەشدا هەفتەی رابردوو چەند ئامانجێكی لە سووریا بۆردوومان کرد.
لە عێراق نزیکەی ٢ هەزار و ٥٠٠ سەربازی ئەمریکی هەن، لە سووریاش زیاتر لە ٩٠٠ سەرباز هەن، لەچوارچێوەی هەوڵەکانی ئەمریکا بۆ بەرەنگاربوونەوەی سەرهەڵدانەوەی داعش.
عێراق پابەندی پاراستنی بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا دەبێت؟
بەهرۆز جەعفەر توێژەری سیاسی لە پەیمانگەی میدیتەریانە دەڵێت؛ “هەموو پێشهاتەکان ئەوە دەردەخەن کە کابینەکەی محەممەد شیاع سودانی ڕەنگە دواهەمین کابینەی حکومەت بێت، چونکە بەم شێوەیەی ئێستا مەترسی وجوددی لەسەر دەوڵەت هەیە”.
لە کاتێکدا ئەنتۆنی بلینكن، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراقی ئاگادارکردەوە و داوایکرد کە پابەندی بەڵێنەكانی بێت لەبارەی پاراستنی ئەو دامەزراوانەی ئەمریكییەكانی تیایە.
لە لایەکی دیکەوە و بەپێی ڕاپۆرتی وەزارەتی دارایی عێراق کۆی خەرجییەکانی نۆ مانگی ڕابردووی عێراق ٧٨ تریلیۆن و ٢٥ ملیار دینار بووە، کۆی داهاتی نەوتی و نانەوتی عێراق ٩٥ تریلیۆن و ٨٤ ملیار دینار بووە، ئەمەش مانای ئەوەیە ١٧ تریلیۆن و ٥٩ ملیار دینار داهاتی عێراق لە خەرجییەکانی زیاتر بووە.
بەهرۆز جەعفەر، توێژەری سیاسی بە خەڵکی ڕاگەیاند، هۆکاری زیادەی داهاتە داراییەکانی عێراق بۆ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت دەگەڕێتەوە، لە کاتێکدا زیادەی داهاتە داراییەکانی عێراق وایکردووە کەمتر گوێ بە سزاکان بدات، لە مامەڵە دیپلۆماسی، ئابووری و ئەمنییەکانی لەگەڵ ئەمریکا و وڵاتانی دراوسێ سەرەڕۆیی پێوەدیار بێت.
ئەمریکا بانکی ناوەندی عێراق دەخاتە لیستی ڕەشەوە؟
میلیشیاکانی ناو عێراق ئەگەر بەردەوامبن لە هێرشەکانیان بۆ سەر بنکەکانی ئەمریکا ئەوا پێشبینی دەکرێت بانکی ناوەندی عێراق بخرێتە ناو لیستی ڕەشەوە کە ئەرکی چاودێریکردنی نرخی دۆلاری هەیە، لە کاتێکدا ساڵی ڕابردوو بانکی فیدڕاڵی ئەمریکا ١٤بانکی خستە لیستی ڕەشەوە.
نا سەقامگیری نرخی دینار لە عێراق و ترس لە دروستبوونی هەڵاوسانی ئابووری هاووڵاتییانی خستووەتە دڵەڕاوکێ وە، چونکە ٪٩٥ داهاتی عێراق لە نەوتەوە دێت و دۆلار لەبری وەردەگیرێت کە ئەمریکا کۆنترۆڵی دەکات.
هەر بۆیە ئەمریکا دەتوانێت سزای ئابووریی بەسەرعێراقدا بسەپێنێت، چونکە ٪٩٠ بازاڕە داراییەکانی جیهان بە دۆلار مامەڵە دەکەن، بۆیە ئەگەر دۆلار نەیەت بۆ عێراق ئەوا فشاری ئابووری لەسەر عێراق دروستدەکات.
بەهرۆز جەعفەر، وتیشی، “لە ماوەی ٥ کابینەی حکومەتی عێراق تا ئێستا نرخی دۆلار بەم شێوەیەی ئێستا ناجێگیر نەبووە، هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ملنەدانی عێراق بۆ داواکارییەکانی ئەمریکا لە ڕێگریکردن لە ڕۆشتنی دۆلار لە عێراقەوە بۆ ئێران”.
ئاماژەی بەوەشکرد، “ئەگەر ئەمریکا دۆلار بۆ عێراق نەنێرێت خستنەڕووی لە بازاڕ کەمدەبێتەوە و خواست بەرزدەبێتەوە، بۆیە نرخی دۆلار بەرزدەبێتەوە چونکە سەرجەم سێکتەرەکانی وڵات لەسەر دۆلار بەندن، ئامانجی ئەمریکا ڕێگریکرنە لە ناردنی دۆلار بۆ ئێران، تورکیا و ڕووسیا لە ڕێگەی عێراقەوە”.
موعین کازمی ئەندامی لیژنەی دارایی، لە چاوپێکەوتنێکدا ڕایگەیاند، بانکی ناوەندی لە ڕێگەی گفتوگۆکانی لەگەڵ یەدەگی فیدراڵی ئەمریکا هەوڵەکانی چڕ دەکاتەوە بۆ کەمکردنەوەی سنووردارکردنی بانکە عێراقییەکان، جگە لە گرتنەبەری چارەسەری پراکتیکی بۆ بەکارهێنانی دراوی عێراقی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ زۆربەی وڵاتانی جیهان لەبری دۆلار.
ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو سنووردارکردنانەی کە لەلایەن یەدەگی فیدراڵی ئەمریکاوە سەپێنراوە بەسەر عێراق، لەسەر بنەمای هۆکاری سیاسییە بۆ مەبەستی هەژموونی خۆیەتی بەسەر وڵاتانی جیهان و لەنێویاندا عێراق.
وتیشی، عێراق مانگانە نزیکەی ١٠ ملیار دۆلار لە فرۆشتنی نەوت وەردەگرێت، بەڵام لە یەدەگی فیدراڵی ئەمەریکا دانراوە، کە هەوڵی ڕێگری لە هاوردەکردنی بۆ عێراق دەکرێت.
عێراق چۆن لە پریشکی ململانێکانی ئەمریکا و ئێران خۆی بە دووربگرێت؟
بەهرۆز جەعفەر، ئاماژەی بەوەشکرد، “دەبێت کاری دەوڵەت تێکەڵ بە کاری میلیشیا و گروپە چەکدارەکان نەکرێت، عێراق دەبێت دەوڵەتییانە مامەڵە بکات و بەرژەوندییە نیشتیمانییەکانی خۆی بزانێت و بیپارێزێت”.
هەر لەمبارەیەوە جەبار یاوەر، ئەمینداری گشتی پێشووی هێزەکانی پێشمەرگە و پسپۆڕی سەربازی تایبەت بۆ خەڵک دەڵێت، ” پێویستە عێراق هەوڵبدات نەبێتە لایەندار لەو شەڕەدا و بەرژەوەندییەکانی بپارێزێت، هەرچەندە لە ڕووی سیاسییەوە سوودانی لایەنگری فەڵەستین دەکات بۆ ئەوەی دەوڵەتی خۆی دابمەزرێنێت و مافەکانی بپارێزێت”.
عەدنان کینانیش، کە عەمیدێکی خانەنشینکراوی عێراقی یە، لە لێدوانێکیدا ڕایگەیاندووە، “عێراق لە مەترسی تێوەگلانی شەڕدایە، دەبێت بە شێوەیەکی عەقڵانی مامەڵە بکات بۆ ئەوەی نەچێتە ناو شەڕەوە”.
مەترسی سەقامگیری سیاسی لەسەر عێراق هەیە؟
سەبارەت بە مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق بەهرۆز جەعفەر وتی، ” بەرژەوەندی کورد لە مانەوەی ئەمریکایە لە عێراق، لە سەرەتای دروستکردنی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە پاڵپشتی کوردی کردووە لەوانە: ناوچەی دژە فڕینیان بۆ هەرێمی کوردستان دروستکردووە، لە کاتی شەڕی ناوخۆ نێوەندگیری کردووە و حکومەتێکی سەربەخۆیان لە هەرێمی کوردستان دروستکرد”.
وتیشی، “تا ئێستا ئەمریکا وەڵامێکی توندی نەبووە بۆ ئەو هێرشانەی دەکرێتە سەر بنکەکانی لە عێراق و سووریا، چونکە نایەوێت شەڕەکە فراوان ببێت، بەڵام پێشبینییەکان ئەوە دەردەخەن کە ململانێکانی ناوچەکە تا مانگی ئاداری ساڵی داهاتوو بەردەوامی دەبێت”.
هاوکات جەبار یاوەر، ئاماژەی بەوەکرد، ” بەهۆی شەری ئیسرائیل و حەماس ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە گشتی نەک تەنها عێراق بەڵکو ململانێکان لە یەمەن، سووریا، لوبنان و تەنانەت وڵاتانی ئەوروپاش بڵاوبووەتەوە، چونکە ئەمریکا لە کاتی ئەم شەڕەدا پشتگیری ئیسرائیلی کرد”.
جەبار یاوەر، وتی، “ئەمریکا پێشتر تەنها بەرگری لەخۆی دەکرد لە عێراق، بەڵام لە ماوەی ڕابردوودا بینیمان ئەویش کاردانەوەی هەبوو و هێرشی کردەوە سەر بنکەی گروپە چەکدارەکان لە عێراق”.
ئاماژەی بەوەشکرد، ” ململانێکانی نێوان ئەمریکا و گروپە چەکدارەکان تا ئێستا کاریگەرییەکی گەورەی نەکردووەتە سەر سەقامگیری عێراق، ئەوەی کە هەبووە لە چوارچێوەی خۆپیشاندان، ناڕەزایەتی و خوێندنەوەی بەیاننامە بووە لە دژی هێرشەکان بۆ سەر غەززە”.
یاوەر باسی لەوەشکرد، ” لە ماوەی ڕابردوودا پەرلەمانتارەکانی شیعە دەنگیان کۆکردوە بۆ ئەوەی بڕیاری دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا بدرێت لە عێراق، چەند لێدوانێکی سیاسی لەو بارەیەوە دراوە”.
ئەمریکا هێزەکانی لە عێراق و سووریا دەکشێنێتەوە؟
ئێران بەردەوام ئەمریکا تۆمەتبار دەکات بە پشتگیرکردنی ئیسرائیل و ئەنجامدانی هێرشەکانی بۆ سەر غەزە، لەو چوارچێوەیەدا لەلایەن گروپە چەکدارەکانییەوە بەردەوام بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا بە ئامانج دەگرن، لایەنی ئەمریکایش هەستی بە فراوانی و پاوانخوازییەکانی ئێران لە ناوچەکەدا کردووە و دەزانێت کە هەوڵەکانی چڕکردووەتەوە بۆ وەدەرنانی هێزەکانیان.
وەزیری دەرەوەی ئێران حسێن ئەمیر عەبدوڵاهیان ڕایگەیاند، دەوڵەتی ئیسرائیل لە حەوتی تشرینی یەکەم ڕووخاوە و ئێستا بە ئۆکسجینی دەستکردی ئەمریکا هەناسە دەدات، وتیشی ئەوەی لە جەنگ لەبەرچاوی جیهان ڕوودەدات جەنگی تەواوی ئەمریکایە دژی غەزە.
ئەم وتانەی وەزیری دەرەوەی ئێران لە کاتێکدایە، کە مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هیزەکانی سووریای دیموکرات لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ ماڵپەڕی ئەلمۆنیتەری ئەمریکی ڕایگەیاند، ئێران دەیەوێت هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا بکاتەوە دەرەوە، ئەوەش ئامانجێکی سەرەکی و هاوبەشیانە لەگەڵ ڕژێمی سووریا و تورکیا، بەڵام ئەمریکییەکان پێیان وتین کە ناکشێنەوە.
هاوکات باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق ڕایگەیاند، هەماهەنگی هاوبەش بۆ ڕێگریکردنی هێرشی سەر هێزەکانمان هەیە، ئەمریکا پابەندە بەمانەوەی هێزەکانی لە عێراق.
