ئەنجامنامەی كۆنگرەی كەنەكە بڵاوكرایەوە

ئەنجامنامەی ٢١ مین كۆنگرەی گشتی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان كەنەكە بڵاوكرایەوە.

لە كۆنگرەی گشتی كەنەكەدا كە لە هۆڵەندا بەڕێوەچوو تیشكخرایە سەر ڕەوشی چوارپارچەی كوردستان و كوردان لە جیهاندا و مەترسی و پێشهاتەكان و هاوكات هاوسەرۆكان دووبارە هەڵبژێردرانەوە و كۆنسەی نوێی سەرۆكایەتیش پێكهات.

كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان (كەنەكە) لە ڕۆژانی ٢-٣-٤\١٢\٢٠٢٢ بە بەشداری زۆرینەی ئەندامان، ٢١مین كۆبوونەوەی جڤاتی گشتی لە هۆڵەندا ئەنجامدا. هاوكات لەگەڵ ئەندامان، میوانانی زۆر (سەرۆك و بەڕێوەبەری حزب و دامەزراوەكان و كەسایەتییە سەربەخۆكان)یش بەشداری كۆبوونەوەكەیان كرد. بەگوێرەی كارنامەی ڕۆژی یەكەم، كۆبوونەوەكە وەك ڕاوێژێكی نەتەوەیی بەڕێوە چوو و لە ئەنجامدا بەیاننامەیەك لەسەر دۆخی كوردستان و جیهان بڵاوكراوە. بەهۆی ڤیزا و هۆكاری بیرۆكراتی، زۆرێك لە ئەندامان لە كوردستانەوە (باشوور و ڕۆژاڤا) و ئەوانەی لە ڕووسیا بوون نەیانتوانی بەشداری كۆبوونەوەكە بكەن. بۆیە لە هەولێر و لە سلێمانی و لە قامیشلۆ و لە مۆسكۆ ئەندامانی ئەنجوومەنەكانی ئەو ناوچانە لە هۆڵێكدا كۆبوونەوە و لە ڕێگەی زوومەوە بەشداری كۆبوونەوەكەیان كرد.

كۆبوونەوەكە بە ڕێزلێنان لە شەهیدان و سروودی ئەی ڕەقیب و بە وتاری هاوسەرۆكان كرایەوە. بەگوێرەی بەرنامەی كار، پەیامی میوانان و پەیامی سەرۆك و نوێنەری حیزبەكان پێشكەش كرا. پاشان ڕاپۆرتی ساڵانەی كار و خەباتەكان و هەڵسەنگاندنی بارودۆخی سیاسی جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و كوردستان كە بە نووسراو لە لایەن كۆنسەی بەڕێوەبەری كەنەكە ئامادەكرابوو خوێندرایەوە و گفتوگۆی ورد لەلایەن ئەندامانەوە لە سەر ڕاپۆرتەكە كرا. دواتر گفتوگۆ و هەڵسەنگاندنی بەرفراوان كرا لەسەر گۆڕانكارییە پێشنیار كراوەكان سەبارەت بە پەیمان، پەیڕەو و بەڵگەنامەی ستراتیژی كەنەكە، كە لەلایەن كۆنسەی بەڕێوەبەری كەنەكەوە پێشكەش بە جڤاتی گشتی كرا، و دوای گفتوگۆ و پێشنیارەكانی ئەندامان، خاڵەكانی گۆڕانكاری خرانە دەنگدان و پەسەند كران. هەر لە كۆبوونەوەكەدا كار و پلانەكانی یادی 100 ساڵەی پەیمانی لۆزان وەك كارنامە تاوتوێ كرا. كۆمیتەی كار و چالاكییەكان بۆ یادی سەد ساڵەی پەیمانی لۆزان پلانەكەی پێشكەش بە كۆبوونەوەی جڤاتی گشتی كرد و پێشنیاری ئەندامان لەسەر ئەو پلانە وەرگیرا. پاشان بەپێی بەرنامەی كار هەڵبژاردنی هاوسەرۆكان وئەندامانی كۆنسەی بەڕێوەبەر ئەنجام درا. دوای هەڵبژاردن پێشنیاری ئەندامان بۆ پلاندانانی داهاتوو وەرگیرا و كۆبوونەوەكە بە سەركەوتوویی ئەنجام درا.

پێشهاتەكانی كوردستان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان بە شێوەیەكی بەرفراوان لە گفتوگۆ و هەڵسەنگاندنە سیاسییەكاندا باس كران.

كۆبوونەوەی ٢١ی جڤاتی گشتیی كەنەكە لە كاتێكدا ئەنجام درا كە دەوڵەتی توركیا بە هەموو تواناكانیەوە دەستی كردووە بە قركردنی گەلی كورد و پێكهاتەكانی كوردستان. دەوڵەتی توركیا شەڕێكی ستراتیژی و پلان بۆ داڕێژراو لە دژی گەلەكەمان بەڕێوە دەبات. كاتێك مرۆڤ سەیری نەخشە و پلانی شەڕی دەوڵەتی توركیا دەكات لەسەر باكوور و ڕۆژئاوا و باشووری كوردستان، زۆر بە ڕوونی دیار دەكەوێت كە دەیەوێت پلانی پراكتیزەكردنی میساقی میلی ساڵی ١٩٢٠ جێبەجێ بكات و باشوور و ڕۆژئاوای كوردستان داگیر بكات. بۆ ئەوەی میساقی میللی جێبەجێ بكات ستراتیجی خۆی لەسەر لەناوبردنی گەلی كورد بنیات ناوە. شەڕی دژ بە كورد بە هەموو توانایەوە بەردەوامە. پێویستە هەموو كورد بزانن دەوڵەتی توركیا شەڕی هەبوون و نەبون لەگەڵ كورد دەكات.

دەوڵەتی توركیا بە مەبەستی هێرشكردنە سەر ڕۆژئاوای كوردستان، بە دەستی هێزە تاریكەكانی و چەتەكانی، بۆمبێكیان لە ئەستەنبوڵ تەقاندەوە و چەندین كەسی بێتاوانییان كوشت. هەموو دونیا دەزانێت كە هیچ پەیوەندییەكی هێزە كوردستانیەكان لەم ڕووداوەدا نییە. بەڵام دەوڵەتی توركیا یەكسەر بەرپرسیاریەتی ئەم ڕووداوەی خستە ئەستوی ئیدارەی خۆسەری باكوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا و بەو بەهانەوە دەستی كرد بە هێرشكردن. ئێستا ڕۆژئاوای كوردستان لەژێر هێرشەكانی دەوڵەتی توركدایە. جەرابلوس، عەزاز، عەفرین، گرێسپی و سەرێكانی بەس نەبوون، ئێستاش دەیانەوێت كۆبانێ و هەموو ناوچەكانی تر داگیر بكەن. سێ هەفتەیە بۆمب و ئاگر بەسەر خەڵكی كوردستاندا دەبارێت. توركیا ئامانجی خۆی زیاتر فراوانتر كردووە و ئامانجیشی داگیركردنی “هێڵی ژێر خەت” یانی بەشی ڕۆژئاوای كوردستان بەتەواوەتییە.

ڕاستە ڕۆژئاوای كوردستان ڕووبەڕووی هێرش و هەڕەشەی گەورەی دەوڵەتی توركیا بووتەوە . بەڵام كێشەكان تەنها بەوەوە سنووردار نین. هەرچەندە ڕژێمی دیمەشق لەو پەڕی لاوازی خۆی دابێت ، بەڵام تا ئێستا بەشێوەیەكی ئەرێنی بۆ چارەسەری دوخەكە نزیك نەبۆتەوە. ئەوان دەیانەوێت هەموو دەسكەوتەكانی گەلەكەمان لە ناو بەرن و بگەڕێنەوە بۆ سیستەمی كۆن. ئەگەر ڕژیم لە ناوچەی ئیدلب كێشەكانی خۆی چارەسەر بكات، دواتر ڕوو لە ناوچە ئازادەكانی ڕۆژئاوا دەكات. ئێستاش لە هەوڵی دروستكردنی كێشە و ئاژاوەگیردان. لەم ڕووەوە وریایی و ئامادەكاری پێویستە.

ڕۆژئاوای كوردستان لە دۆخێكی هەستیاردایە. پاراستنی دەسكەوتەكانی شۆڕشی ڕۆژئاوا ئەركێكی گرنگە. وەك پێشتریش ئەم دۆخە جێگەی خۆی لە ئەجێندا و پلاندانانی كەنەكە دەبێت و چاودێری دەكرێت.

ئەگەر دەوڵەتی توركیا لە ڕۆژئاوا بگاتە ئامانجی خۆی، گومانی تێدا نییە كە پلانی دووەمی ئەم دەوڵەتە دڕندەیە داگیركردنی باشووری كوردستانە. زیاتر لە سەد بنكەی سەربازی و سیخوڕییان لە باشوور داناوە و لە سنووری ڕۆژئاواوە تا سنووری ڕۆژهەڵات بە قوڵایی دەیان كیلۆمەتر زۆر ناوچەیان داگیركردووە، بنكەی سەربازییان داناوە و وردە وردە ئەم داگیركارییە فراوانتر دەكەن. لە ١٤ی نیسانەوە ئۆپەراسیۆنێكی بەرفراوان لە ناوچەكانی مەتینا، زاپ و ئاڤاشین ئەنجام دەدات. لەم ئۆپەراسیۆنەدا لەبەرچاوی جیهاندا چەكی كیمیاوی و هەموو جۆرە چەكێكی قەدەغەكراو بەكاردەینێت. ئەم دۆخە تەنها پەیوەندی بە هێزی گەریلاوە نییە بەڵكو بەهانەیە، مەبەستی دەوڵەتی توركیا لەناوبردنی هەموو دەسكەوتەكانی كورد و كوردستانییەكانە، ئەوانیش ئەو نیازە چەپەڵە ناشارنەوە و بە دەنگی بەرز دەیڵێن و بە كردەوە دەیكەن.

بەداخەوە لە ئۆپەراسیۆنەكانی ناوچەكانی مەتینا و زاپ و ئاڤاشین و بە گشتی ئۆپەراسیۆنەكانی دەوڵەتی توركیا لەو ناوچانەدا، ئەو هێزە كوردانەی لەو ناوچەیە دەسەڵاتدارن، لەبری ئەوەی كە شانبەشانی هێزەكانی بەرخۆدان دژایەتیكردنی ئۆپەراسیۆنەكان بكەن، دەبینین كە رێگا بۆ هێزی داگیركەر‌ خۆش دەكەن كە دەبێتە هۆی ئەوەی لە بەرژەوەندی هێزەكانی دەوڵەتی توركیا بێت و هێزەكانی بەرخۆدان هەراسان دەكات. ئه م هه ڵوێسته دژ به بەرژەوەندی خەڵكی كوردستانه و به هیچ شێوه یه ك قبوڵ ناكرێت.

دەوڵەتی توركیا بە سەرۆكایەتی ئەردۆغان و بەرەی ڕەگەزپەرست و فاشیستی “ئاكەپە – مەهەپە” بەردەوامە لە سیاسەتی سەربازی و داگیركاری چ لە ناوخۆ و چ لە دەرەوە. ئەردۆغان و بەرەكەی هەموو توركیایان زیندانی كردووە. بەهۆی تێچووی شەڕ و گەندەڵی، دەوڵەتی توركیا لە قەیرانێكی گەورەی ئابووریدا ژیان دەكات. ئەردۆغان و هاوكارەكانی، بە مەبەستی شاردنەوەی بارودۆخی نائاسایی توركیا، قەیرانی ئابووری و كۆمەڵایەتی، بۆ شاردنەوەی هەڵوێست و كاردانەوەكان بەرامبەر بە سیستەمەكەیان، چارەسەری لە شەڕدا دەبینن، چ لە ناوەوە و چ لە دەرەوەی وەڵات. ئەوان بۆ ئەوەی پشتگیریكردنی خەڵكی ڕەگەزپەرست و دواكەوتوو بەدەست بینن سیاسەتی شەڕ وەك بزووتنەوەیەكی پیرۆزی ئایینی و ڕەگەزپەرستی نیشان دەدەن.

بەم شێوەیە ئەردۆغان دەیەوێت تەمەنی دەسەڵاتەكەی درێژ بكاتەوە. لە لایەكی دیكەوە تەقینەوەی بۆمبەكە لە ئەستەنبوڵ، سەرەتای بانگەشەی هەڵبژاردنەكانی ساڵی ٢٠٢٣یە. هەموو پرسیار و ڕاپرسیەكان ئەوە دەردەخەن كە لە هەڵبژاردنێكی ئاساییدا ئەردۆغان و هاوكارەكانی دەدۆڕێن. هەر بۆیە دەیانەوێت خەڵك بترسێنن و بەلاریدا بیبەن و بە فێڵ و تەڵەوە وەك ساڵی ٢٠١٥ سەربكەون.

ئێمە وەك كەنەكە هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا بۆ سەر هەموو كوردستان و بەتایبەت هێرشەكانی سەر خەڵكی باكور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بە توندی ئیدانە دەكەین و بە هەموو هێزمانەوە لە بەرامبەری دەوەستینەوە. لە بەرامبەر ئەم هێرشانەدا دەنگ و كاردانەوەی دامەزراوە نێودەوڵەتییەكان و هێزە پەیوەندیدارەكان لاواز دەبینین و ڕەخنەی دەكەین، وئەم هەڵوێستەیان جێگای قەبوڵكردن نییه. داوا دەكەین هەڵوێستێكی بەهێز لە بەرامبەر هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا نیشان بدەن.

ئێمە بە توندی ئیدانەی هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا دەكەین كە چەكی كیمیایی و چەكی قەدەغەكراو بۆ سەر هێزەكانی گەریلا بەكاردەهێنێت. بێدەنگی دامەزراوەكانی وەك نەتەوە یەكگرتووەكان، OPCW، یەكێتی ئەوروپا، پارلەمانی ئەوروپا و زلهێزكانی جیهان لە بەرامبەر بەكارهێنانی چەكی قەدەغەكراو جێگەی قبوڵكردن نییە. بەكارهێنانی ئەو چەكانە تاوانێكە دژی مرۆڤایەتی. بانگهێشتی ئەم دامەزراوانە دەكەین بە زووترین كات بەرپرسیارێتی خۆیان جێبەجێ بكەن.

لە لایەكی دیكەوە ڕێژیمی ئێران لە قەیرانێكی گەورەدایە. ئەم قەیرانە هەم ئابوورییە، هەم كۆمەڵایەتی و هەمیش سیاسییە. ڕێژیمی ئێران وڵاتی كردووە بە زیندانێكی كراوە بۆ هەموو نەتەوە و بیروباوەڕی جیاواز و ژنان لە ئێران و لەسەر هەناسەی خەڵك دانیشتووە. بەتایبەت فشار و توندوتیژی لەسەر ژنان تا دێت تۆندتر وفراوانتر دەبێت. ئیدی ئەم دۆخە قبوڵ ناكرێت و گەیشتۆتە قۆناغی سەرهەڵدان. دوای كوشتنی كچە كورد (ژینا ئەمینی)، بە بپێشەنگی گەلەكەمان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان، لە سەرتاسەری ئێراندا سەرهەڵدا دەستی پێكرد. ئەم سەرهەڵدانە دوو مانگ و نیوە بەبێ پشوودان بەردەوامە.

ڕێژیم بە هەموو هێز و دەرفەتەكانیەوە بە شێوەیەكی دڕندانە هێرش دەكاتە سەر چالاكوانان و تا ئێستا سەدان كەس كوژراون و هەزاران كەس بریندار بوون و دەیان هەزار كەسیش دەستبەسەر كراون. بەڵام ڕێژیم هەرچییەك بكات، ناتوانێت رێگا لە خەڵك بگرێت. ڕژیم بەم شێوەیە ناتوانێت بەردەوام بكات و ئیدی ئێران بەرەو گۆڕانكاری و بەرەو شۆڕشێكی نوێ هەنگاو دەنێت.

ڕێژیمی ئێران بە مەبەستی ڕاكێشانی سەرنجی خەڵك بۆ دەرەوەی وڵات و شاردنەوەی بارودۆخی خراپی خۆی، بەرپرسیاریەتی دەخاتە سەرهێزەكانی دەرەوە بەتایبەتی حیزب و لایەنە كوردییەكان. بۆیە ماوەیەكە لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان هێزەكانی تەنیوە و جارجارە هێرش دەكاتە سەر باشووری كوردستان. ڕژێمی ئێرانیش هاوشێوەی دەوڵەتی توركیا بوونی بنكەی هەندێك هێزی كوردی دەكاتە بیانوو بۆ هێرشەكانی. لەم بوارەدا ئێران و توركیا بە زانیاری هاوكاری یەكتر دەكەن و ئامانجەكانیشیان وەك یەكن. ئامانجی سەرەكی ئەوان لە ناوبردنی هەموو دەسكەوتەكانی كوردستانە.

كۆبوونەوەی جڤاتی گشتی كەنەكە ڕاپەڕین گەل وسەرهەڵدان بە پێشەنگایەتی ژنان كە لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانەوە دەستی پێكردووە و لە سەرانسەری ئێراندا بڵاوبووەتەوە، بە هەڵوێستێكی ڕەوا و پیرۆز دەزانێت و ستایش و پشتیوانی لێدەكات. هێرشەكانی هێزەكانی دەوڵەتی ئێران بۆ سەر ژنان و خەڵك و خۆپیشاندەران بە گشتی بە توندی شەرمەزار دەكات.

ئێمە هێرشەكانی دەوڵەتی ئێران كە لە باشووری كوردستان دژ بە هێزەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان ڕوویدا بە توندی ئیدانە دەكەین. داوا لە پارت و ڕێكخراوە سیاسییەكان و دامەزراوە مەدەنییەكان و ڕۆشنبیران و گەلەكەمان بە گشتی دەكەین كە لە بەرامبەر هێرشەكانی ئێران و توركیا لەسەر بنەمای یەكێتی نەتەوەیی ڕاوەستن و هەڵوێستیان هەبێت.

باشووری كوردستان، ناوچەیەكی ئازادكراوە و خاوەن پێگەی فیدراڵییە، ئەمە هیوایەكی گەورەیە و جێگای دڵخۆشییە بۆ هەموو كوردستان. هەرچییەك ڕووبدات، دەبێت ئەم ستاتۆیە پارێزراو بێت و پەرەی پێبدرێت. پاراستنی دەسكەتی گەلەكەمان لە باشوور ئەركێكی نەتەوەییە. كەنەكە لە بەرامبەر پاراستنی دەسكەوت و بەرژەوەندییەكانی گەلەكەمان لە باشووری كوردستان هەستیارە. ئێمە دەمانەوێت ئەم دەسكەوتانە فراوانتر بكرێن و بخرێنە خزمەتكردنی هەموو كوردستانیان.

لە هەموو عێراقدا دۆخێكی نادیار هەیە و ئەم دۆخە مەترسی بۆ پێگەی كوردستانیش لە گەڵ خۆی دەهێنێت. چونكە عێراق لە قەیرانێكی گەورەدایە، دەستێوەردانی دەرەكی زۆرە لە ناو عێراقدا. لە دوای هەڵبژاردنەكان ساڵێك خایاند هەتا سەرۆك كۆمار هەڵبژێردرا و حكومەت پێكهێنرا. لە ئێستادایش دیار نییە دۆخەكە بەرەو كوێ دەڕوات. بەداخەوە لەم دۆخە نادیارەدا هێزە كوردییەكان یەكگرتوو نین. لەم كاتەدا دەستورێكی نوێ بۆ عێراق تاوتوێ دەكرێت. ئەگەر وەك كورد یەكگرتوو نەبین، پێگەی فیدراڵی و دەستكەوتی زۆرمان لەناو دەچێت. لە هەمان كاتدا دەتوانرێت ناوچە دابڕاوەكان (ناوچەكانی مادەی ١٤٠) بە تەواوی لە كوردستان ببڕدرێن.

لە باشووری كوردستان قەیرانێكی گەورەی ئابووری هەیە. سیستەمی ئابووری باشوور هۆكارێكە بۆ ئەوەی ژمارەیەكی كەم، زۆر دەوڵەمەند بن لە كاتێكدا زۆرینەی كۆمەڵگا هەژار دەبن. قەیرانی ئابووریش هۆكاری قەیرانی كۆمەڵایەتییە. بەهۆی ئەم دۆخەوە خەڵكێكی زۆر ئازار دەچێژن، و موحتاجی كەسانێكی خراب دەبن و ئەخلاقی كۆمەڵگاش لە ناو دەچێت. ئەمەیش دەبێتە هۆی نەخۆشی دەروونی و خۆكوشتن. جگە لەوەش ئەم دۆخە دەبێتە هۆی كۆچی خەڵك لە باشوورەوە بۆ دەرەوەی وەڵات. دەوڵەتی توركیا ئەم دۆخە دەكاتە دەرفەتێك و دەیەوێت كوردستان بەتاڵ بكاتەوە. لەم ڕووەوە دەوڵەتی توركیا بە چەتە و قاچاخچیەكانیەوە هەنگاو دەنێت و لەگەڵ هاوكارەكانی گەنجان دەكاتە ئامانج. بە تایبەتی كۆچی گەنجان لە باشوور لە ئاستێكی بەرزدایە و مەترسیدارە. دۆخی ژنان لە باشوور بە گشتی باش نییە، پڕۆژەی حكومەت بۆ پرسی ژن و پەرەپێدانی ئازادی ژنان كەم هەیە، تەنانەت مرۆڤ دەتوانێت بڵێت حكومەت هیچ پڕۆژەیەكی لەم بوارەدا نییە. كوشتنی ژنان لە باشوور برینێكی ڕەش و زۆر قووڵی كۆمەڵایەتییە.

پەیوەندییەكان لەگەڵ حكومەتی عێراق لە ئاستی پیویستدا نییە. كێشەی نەوت و بودجە چارەسەر نەكراوە. كێشەی گەورەی ناوچەكانی مادەی ١٤٠ بە هەڵواسراوی ماوە. دۆخی گەلەكەمان زۆر خراپە، بەتایبەت لە كەركوك، لە ناوچەی گەرمیان و بە گشتی لە هەموو ناوچە دابڕاوەكان. هێرش دەكرێتە سەر خەڵك و ماڵ و موڵكیان تاڵان دەكرێت و دانیشتوانی كورد ئاوارە دەبن. ناوچەكە بەگشتی تەعریب كراوە. هەتا دێت ئەم دۆخە جددیتر وئاڵۆز تر دەبێت.

هەر لە كۆبوونەوەكەدا بارودۆخی شەنگال و بارودۆخی گشتی باوەڕمەندانی ئێزدیش تاوتوێ كرا. شەنگال جوگرافیایەكی ستراتیژی هەیە. دەوڵەتی توركیا لە هەموو دەرفەتێكدا هێرش دەكاتە سەر شەنگال و خۆی بۆ داگیركردنی ئەم ناوچەیە ئامادە دەكات. ئەو پڕۆژەیەی كە داعش نەیتوانی تەواوی بكات بەهۆی بەرخۆدانی هێزەكانی گەریلا و و بەرخۆدانی شەنگال، ئێستا ئەردۆغان و هاوكارەكانی دەیانەوێت تەواوی بكەن. شەنگال هەرێمێكە خاوەن تایبەتمەندی جیاوازە. زۆربەی خەڵك كوردی ئێزدیین و شەنگال بەشێكە لە كوردستان. بەهۆی ئەم تایبەتمەندییەوە سەدان ساڵە بووەتە ئامانج. ئەو كردەوە دڕندەییانەی داعش لە شەنگال ئەنجامیدا، برینی قووڵی لە جەستەی شەنگالییەكان كردۆتەوە. دەبێت دۆخی خەڵكی شەنگال و كێشەكانی شەنگال بە شێوەیەكی تایبەت مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت و چارەسەری بۆی بدۆزرێتەوە. پێویستە ڕێز لە ئیرادەی خەڵكی شەنگال بگیرێت.

هەروەها دۆخی كوردانی شەبەك و كاكەیی زۆر خراپە و هاوشێوەی ئێزدیەكانە. كاتێك داعش هاتە ناوچەكە، هێرشی كردە سەر كوردانی شەبەك و كاكەیی. ئەم بەشەی گەلەكەمان بە دەستی داعش كۆمەڵكوژ كراوە. تەنانەت دوای شكستی داعشیش بارودۆخیان باشتر نەبوو و بەتایبەتی دوای ڕیفراندۆم كە ناوچەكانی مادەی ١٤٠ی تێدا ڕادەستی حكومەتی عێراق كران، دۆخیان خراپتر بووە. ئێمە وەك كەنەكە هەستیارین بەرامبەر ئەم دۆخە و بەردەوام دەبین لە هەوڵەكانمان بۆ چارەسەركردنی. بۆیە داوا لە حكومەتی هەرێم و حكومەتی بەغداد دەكەین ئاگاداری ئەم بەشەی گەلەكەمان بن.

هەروەها لە كۆبوونەوەكەدا باس لە بارودۆخی كوردانی فەیلی كرا. كێشەی كوردانی فەیلی دەمێكە لە كارنامەی كەنەكەدایە. بەمەبەستی گرنگیدان بە دۆخی كوردانی فەیلی، كەنەكە لیژنەیەكی تایبەتی دامەزراندووە و ئەم لیژنەیە سەرقاڵی كارە. كورد فەیلی لە زۆر ناوچەدا لەژێر فشار و هێرشدایە. بەتایبەتی لەژێر هێرشی ئاسمیلاسیۆنێكی گەورەدان. ئەم پرسە تەنیا پرسی كوردانی فەیلی نییە، تەنیا پرسی كەنەكە نییە، پرسێكی نەتەوەییشە و پێویستە هەموو هێزە كوردستانییەكان لەسەر ئەم دۆخەی كوردانی فەیلی بوەستن و چارەسەرێكی دادپەروەرانە بۆ ئەم پرسە بدۆزرێتەوە.

كاتێك بارودۆخی ڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران لە ڕۆژەڤدایە، بەداخەوە زۆرجار دۆخی كوردانی خوراسان لەبیر دەكرێت. ئەمەش كەموكورتی زۆربەی ڕێكخراوەكانی كوردستانە. كەنەكە، هەر لە دامەزراندنیەوە تا ئێستا، هەوڵدەدات سەرنجی لەسەر دۆخی كوردانی خوراسان بێت و نوێنەرایەتیان لە كەنەكە هەبێت. ئەگەر كەمیش بێت، كوردەكانی خوراسان نوێنەرایەتییان لە كەنەكە هەیە. پێویستە ئەم نوێنەرایەتییە بەهێزتر بكرێت. پرسیار و گرفتەكانی كوردانی خوراسان دەبێ لە كارنامەی هەموو ڕێكخراوەكانی كوردستاندا بێت.

لە كۆبوونەوەكەدا بارودۆخی باوەڕمەندانی یارسانیش تاوتوێ كرا و كێشەكانیان تاوتوێ كران. باوەڕمەندانی یارسان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان چ وەك كورد و چ وەك ئایین فشارێكی زۆریان لەسەرە. ئایینی یارسان بیروباوەڕێكی دێرینی كوردستانە و پێویستە وەك خۆی بپارێزرێت. هاوكات پەیامی پیرۆزبایی ڕێبەری ئایینی یارسان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانەوە گەیشتە جڤاتی گشتی و لە لایەن ئەندامێكی یارسانەوە پێشكەش كرا و پەیامەكە لەلایەن جڤاتی گشتیەوە پێشوازی لێكرا.

هەروەها لە كۆبوونەوەكەدا بارودۆخی كوردانی ئەنادۆڵیای ناوەڕاست تاوتوێ كرا. نوێنەرانی پلاتفۆرمی كوردی ئەنادۆڵیای ناوەڕاست كە ئەندامی كەنەكەن، باسیان لە دۆخی گەلەكەمان لە ناوچەكە كرد و زانیارییان بە كۆبوونەوەكە دا.

لە كۆبوونەوەی جڤاتی گشتی بارودۆخی كورد لە وڵاتانی ئیسنگ (وڵاتانی سۆڤیەتی پێشوو)یش تاوتوێ كرا. ماوەیەكە لە وڵاتانی ئاسیایی وەكو كازاخستان و قرغیزستان هێرش بۆ سەر كورد دەكرێت. كورد نەك هەر لە كوردستان لەژێر هێرشدایە، بەڵكو لە هەموو جیهاندا لەژێر هەڕەشە و هێرشدایە. تا وڵاتێكی ئازاد بۆ كورد دامەزرێت، ئەو هەڕەشە و هێرشانە بەردەوام دەبن. كەنەكە، لە هەموو شوێن و ناوچەیەكدا، مافەكانی گەلی كورد دەهێنێتە بەرنامەی كار و دەیپارێزێت.

لەو كۆبوونەوەدا بارودۆخی گەلی ئاشووری-سوریانی-كەلدانیش تاوتوێ كرا. ئاشووری-سوریانی-كەلدانی نەتەوەیەكی كۆنی ناوچەكەمانن. لە مێژوودا چەندین كۆمەڵكوژی و جینۆساید بەرامبەر ئەم گەلە ئەنجام دراوە. ئەم كەسانە نەك هەر لە لایەنی قەومییەوە دەكرێنە ئامانج، بەڵكو لە لایەنی ئایینییشەوە هێرشی جددییان لەسەرە. لەگەڵ هاتنی داعش، ئامانجی یەكەم گەلی ئاشووری-سوریانی-كەلدانی بوو و كۆمەڵكوژ كران. بەهۆی ئەو هۆكارانەوە ژمارەی دانیشتوانێكی كەم لە ناوچەكەدا هەیە و بەرەو كەمبوونەوە دەچێت. پاراستنی ئەم گەلە دێرینە ئەركێكی گەورەی كەنەكە و هەموو هێزەكانی كوردستانە. ئێمە هەمیشە لە پاڵ ئەم ئەركەدا دەوەستینەوە. چارەنووس و ڕزگاری گەلی كورد و گەلی ئاشووری-سوریانی-كەلدانی پەیوەندی بەیەكەوە هەیە و سەركەوتن پێكەوە دەبێت.

هەروەها بارودۆخی بەڕێز عەبدوڵڵا ئۆجالان و هەڵمەتی ئازادیی كە لەسەر ئاستی جیهان بەڕێوەدەچێت، لە كارنامەی كۆبوونەوەی جڤاتی گشتی جێگرتەوە. هەڵمەتی ئازادی بەڕێز ئۆجالان بەرەو فراوانبوون دەچێت و دەچێتە ناو كارنامەی گشتی جیهانەوە. زیاتر لە ٢٠ مانگە هیچ زانیارییەك لە بەڕێز ئۆجالانەوە دەست نەكەوتووە. لەم دوایانەدا پارێزەرانی بەرێز ئۆجالان گوتیان “بیستوومانە كە سی پی تی چووە ئیمرالی بەڵام بەرێز ئۆجالان نەهاتە كۆبوونەوەكە و چاوپێكەوتنی ئەنجام نەدا”. ئەمە دۆخێكی نوێ و مەترسیدارە. ئێمە وەك كەنەكە بەدوای هەڵوێستێكدا دەگەڕێین لە بەرامبەر ئەو گۆشەگیرییە توندەی كە لەسەر بەرێز عەبدوڵڵا ئۆجالان ئەنجام دەدرێت و قبوڵی ناكەین و دەوڵەتی توركیا شەرمەزار دەكەین. لە هەمان كاتدا بێدەنگی سی پی تی و پارلەمانی ئەوروپا قبوڵ ناكەین و داوا لەو دامەزراوانە دەكەین بە زووترین كات بەرپرسیارێتی خۆیان جێبەجێ بكەن. جگە لەوەش پشتیوانی لە هەڵمەتی ئازادی بەرێز ئۆجالان دەكەین و داوا لە هەموو گەلی كورد و دۆستانی كورد دەكەین كە بەشداری لەم هەڵمەتە بكەن و بەهێزتری بكەن.

هەروەها پێگەی ژن لە كارنامەی كۆبوونەوەی ٢١ مین جڤاتی گشتی كەنەكه ‌دا جێ گرتبوو. نوێنەرانی ڕێكخراوەكانی ژنان چالاكانە بەشدارییان لە كۆبوونەوەی گشتیدا كرد و بە هەڵسەنگاندن و شیكردنەوەكانیان كۆبوونەوەكەیان دەوڵەمەندتر كرد. هەرچەندە بزووتنەوەی ژنان لە كوردستان پەرەی سەندووە و ژنی كورد لە دامودەزگاكانی كوردستاندا جێگەی خۆی لە ئاستی باڵادا هەیە، بەڵام كێشەی ئازادی ژنان لە وڵاتی ئێمەدا وەك وڵاتانی دیكەی جیهان چارەسەر نەكراوە. گەشەسەندنی بزووتنەوەی ژنان لە كوردستان جێگای شانازییە و لەسەر ئاستی جیهان دەنگی داوەتەوە. بەڵام مەسەلەكە گەورەیە، ڕێگاو میتۆدەكە قووڵ و درێژە. دەبێت عەقڵیەتی هەزاران ساڵە بگۆڕدرێت. هەروەها ژنانی ئەندامانی كەنەكە داوایان كرد كە ژمارەی ژنان لە پارت و ڕێكخراوە سیاسییەكان زیاد بكرێت. ژنان لەسەر هێنانەكایەی پیاوسالاری لە سیاسەتی كوردیدا ڕەخنەیان لە لایەنە سیاسییەكان گرت. بە تایبەتی داوا لە لایەنە سیاسییەكان كرا كە ئاستەنگەكانی بەردەم بەشداری ژنان لە خەباتی یەكێتی نەتەوەیی لاببەن، بۆ ئەوەی گفتوگۆ و چارەسەرەكان سەبارەت بە یەكێتی نەتەوەیی بە بەشداری ژنان بەهێزتر بكرێن.

بارودۆخی كوردستان و ناوچەكە مەترسیدار و ناڕوونە. هاوكات لەگەڵ مەترسییەكان دەرفەتیش هەیە ئەگەر بتوانین بەكاریان بهێنین. وڵاتانی داگیركەر لە ناوەڕاستی قەیرانێكی گەورەدان، دۆخی عێراق زۆر نادیارە و ناسەقامگیرە. دۆخی سوریا لە بەر چوە كە بۆ ماوەیەكی زۆر ناتوانێت خۆی كۆبكاتەوە. وەك لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا، ئێران بە گۆڕانكارییەكی گەورەدا تێدەپەڕێت. هەرچەندە توركیا خۆی بە بەهێز دەزانێت و دەرفەتەكانی وەك شەڕی ئۆكرانیا و ڕووسیا و ناكۆكییە نێودەوڵەتییەكان بۆ بەرژەوەندییەكانی خۆی بەكاردەهێنێت، بەڵام لە قەیرانێكیشدایە و داهاتووی نادیارە.

لە بەرامبەر ئەم دۆخەدا ئەگەر بتوانین باشتر خۆمان ڕێكبخەین و یەكڕیزیمان پتەوتر بكەین، دەتوانین پێگەیەكی هەمیشەیی بۆ هەموو كوردستان دروست بكەین. هەر لەبەر ئەم هۆكارە پێویستە هەموو هێز و لایەن و دامەزراوە و ڕێكخراوەكانمان و هەروەها هەموو گەلەكەمان لە سەرتاسەری وڵات و لە هەر شوێنێك بژین، باشتر یەكبگرن، ئاكاری نەتەوەیی ونیشتیمانی بەهێزتر و گەورەتر بكەن. بەم شێوەیە دەتوانین هەموو پلان و پڕۆژەكانی دەوڵەتانی داگیركەر لە دژی كوردستان لەناو ببەین.

شیكردنەوە وهەڵسەنگاندنی بارودۆخی كوردستان و جیهان كه له سەرەوە باس كراوە ئەرك و به رپرسیارێتییەكانمانیش دەستنیشان دەكات. شیكردنەوە و دیاریكردنی كەموكوڕییەكان بەس نییە. بۆ ئەوەی ئەم كێشانە چارەسەر بكەین، پێویستە كار و خەباتێكی زۆری بۆ بكەین. پێویستە بەبێ وچان كاربكەین بۆ یەكێتی نەتەوەیی كە ئەركی سەرەكیمانە. لەم بوارەدا دەرفەت هەیە. هەروەها پێویستە لەسەر ئاستی جیهان كاری دیپلۆماسی بەهێزتر بكەین.

كات، كاتی یەكگرتنە. كاتی ئەوە هاتووە بەرەنگاری داگیركاری ببینەوە. كاتی ئازادییە. كاتی كاركردنە.

جڤاتی گشتی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان

08.12.2022

ئەنجامی هەڵبژاردنی ئۆرگانەكانی كەنەكە:

هاوسەرۆك:

زەینەب موراد و ئەحمەد كاراموس

دەستەی بەڕێوەبەرایەتی:

1- ئەكرەم حسو

2- ئامینە راد

3- فاروق جەمیل

4- ئیبراهیم عەلیپۆر

5- هێڤی مستەفا

6- كامران بەرواری

7- كوردە عومەر

8- مەجید حسو

9- نیلوفەر كۆچ

10- نوعمان ئوگوڕ

11- ڕەفیق غەفور

12- سەبریە سەڤگات

13- سالار مەحمود

14- سەعید سنندەجی

15- شەهلا حەفید

16- شێركۆ محمد ئەمین

17- تاهیر كەمالیزادە

18- زەینەب مستەفا

19- زوبەیر ئایدارئەو خۆپیشاندانانە نزیك بە سێ مانگە بەردەوامن كە