دوابەدوای بردنەوەی داوای ڕاگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە دادگای ناوبژیوانی پاریس لە توركیا لەلایەن عێراقەوە، بەغدا بەنیازی كردنەوەی دۆسیەیەكی دیكەی نێودەوڵەتییە دژی ئەنقەرە، كە زۆر لە نەوت گرنگترە و پەیوەستە بە ژیانی سەرجەم عێراقییەكانەوە، ئەویش دۆسیەی “پشكی ئاوی عێراق”ە لە ڕووبارەكان.
ماوەی چەند ساڵێكە، حكومەتی توركیا دەستی كردووە بە دروست كردنی چەند بەنداوێكی گەورە لەسەر ڕووبارە گەورەكانی “دیجلە و فوڕات” و ئەوەش كاریگەری گەورەی كردۆتە سەر دابەزینی ئاستی ئەو ڕووبارانە، كە بە عێراقدا تێپەڕ دەبن و دەڕژێنە ناو كەنداوی عەرەبی و گەورەترین سەرچاوەی ژیان و كشتوكاڵییە بۆ خەڵكی عێراق، ئەمە سەرەڕای وشكەساڵی سێ ساڵی ڕابردوو.
عەلی تەمیمی، شارەزای بواری یاسایی ئاماژە بەوەدەكات، عێراق دەتوانێت لە ڕێکاری یاسایی نێودەوڵەتی بەرامبەر تورکیا سەربکەوێت سەبارەت بە مافەکانی و پشکی خۆی لەو ئاوەی لە لایەنی تورکیاوە وەریدەگرێت.
تەمیمی بۆ (المعلومە) وتویەتی، “ڕێککەوتننامەکەی ساڵی ١٩٨٢ یان ئەوەی پێی دەوترێت “یاسای دەریا” لە ساڵی ١٩٨٥ لەلایەن عێراقەوە پەسەندکرا و دادگایەکی کارامە بۆ ئەوە هەیە، کە بنکەکەی لە شاری هامبۆرگە، بەپێی ئەم ڕێککەوتنە ئەو وڵاتانەی ئەم ڕێککەوتنە ڕێکدەخەن لە ١٩٦ وڵات پێکدێن، لەوانەش عێراق و تورکیا. مادەی 297ی ئەم ڕێککەوتنە مافی بە وڵاتانی زیانلێکەوتوو داوە پەنا بۆ ئەم دادگایە ببەن لە ئەگەری چارەسەرنەکردنی چارەسەری دوولایەنە”.
ئاماژەی بەوەشکرد، شەڕە ئاوییەکان نوێنەرایەتی تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی دەکەن و ڕێگە بە عێراق دەدەن پەنا بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەنجوومەنی ئاسایش ببات، هەروەها داواش بکرێت دۆسیەکە ڕەوانەی دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان بکرێت.
ڕاشیگەیاندووە، عێراق مافی خۆیەتی پەنا بۆ دادگای نێودەوڵەتی ببات، پێشتریش ئەم داوایەی لە دژی تورکیا لە بەردەم دادگای نێودەوڵەتی تۆمار کرد، بەڵام ئەو داوایەی دۆڕاند و لەلایەن ئەم دادگایەوە ڕەتکرایەوە بە بیانووی ئەوەی عێراق سوودمەند نییە لەو زیادە ئاوەی بێهودە دەچێتە شەتولعەرەب، كە ئەوە لە ساڵی ١٩٨٧ بوو، بەڵام ئێستا دۆخەکە گۆڕاوە، تورکیا بەنداوی دروستکرد و بەتەواوی ئاوی گرت و ئەمەش پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکان و ئەو ڕێککەوتنانەی سەرەوەیە.
ئەو شارەزا یاساییە دەشڵێت: “عێراق دەتوانێت پەنا بۆ دادگای دەریاکان ببات بۆ ناچارکردنی وڵاتانی کەنار دەریاکانی دراوسێی بۆ بەدەستهێنانی پشکی ئاوی خۆی، یان دەتوانێت پەنا بۆ دادگای دادی نێودەوڵەتی ببات لە ئەگەری پابەندنەبوونی تورکیا و لە هەموو حاڵەتەکاندا دۆسیەکە بباتەوە”.
ئەمە شەڕە یاسایی و دبلۆماسییە نوێیە چاوەڕوان كراوەی نێوان بەغدا و ئەنقەرە لەكاتێكدایە، كە لە 4ی ئەم مانگەدا دادگای ناوبژیوانی پاریس بڕیاری لە دۆسییەیەكی چەند ساڵ لەمەوپێش دا، كە عێراق لە دژی توركیا تۆماری كردبوو بەهۆی ڕێگەدان بە هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكی سەربەخۆ و بێ پرسی عێراق و ڕێككەوتنی نەوت لەنێوان هەولێر و ئەنقەرە، كە داواكە لە بەرژەوەندی عێراق بڕیاری تیا درا و بەهۆیەوە هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ بەندەری جەیهانی توركیا ڕاگیرا و توركیا ناچار كراوە بە قەرەبووكردنەوەی عێراق.
لە ئێستادا بەپێی ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییەكان، دۆخی كەشوهەوا و ژینگەی عێراق بەرەو وشكی و مەترسیدار دەڕوات و ساڵانە ڕێژەی خۆڵبارین ڕوو لەی زیادبوون دەكات و ئاستی ئاوی ڕووبار و دەریاچەكان دابەزیون و تەنانەت لە هەندێك شاری وەك بەسرە دابین كردنی ئاوی خواردنەوەی ئەستەم بووە و ئەوەش وای كردووە بەشێكی هاووڵاتیانی ناوچەكانی باشوور و ناوەڕاست بەرەو شارەكانی هەرێمی كوردستان كۆچ بكەن و ئەوەش جارێكی دیكە مەترسی گۆڕینی دیمۆگرافیان و چڕبوونەوەی دانیشتووان لە چەند ناوچەیەكی تر دروست دەكات.
