سەرکۆ یونس*
گۆڕانکارییە خێراو یەک لەدوای یەکەکانی بەهای دۆلار بەرامبەر بەدیناری ئێراقی، بەشێوەیەکی راستەوخۆ وناراستەوخۆ کاریگەری دەبێت لەسەر کۆی مامەڵەکانی کڕین و فرۆشتن و قەرزو قیستی مامەڵەکاران، لەم نێوەندەدا هاوڵاتیان بارگرانی زیاتریان لەسەرشان دەوەستێت.
لەبیست ساڵی ڕابردوی هەرێمی کوردستاندا، دوای ئەوەی داهاتی حکومەت و داهاتی تاکەکەس بەرەو بەرزبونەوە ڕۆشت، زۆربەی کڕیاران و هاونیشتمانیانی هەرێم بۆ بەدەستهێنانی شمەک وکاڵا و کەلوپەلی ناوماڵ و ئۆتۆمبیل و یەکەی نیشتەجێ بوون، پەنایان بۆ شێوازی مامەڵەی قیست و قەرزی درێژخایەن بردووە، لەم ڕێگەیەوە دەتوانین بڵێن خواستی زۆربەی کۆمەڵگا هاتوەتەدی و پێداویستییەکانیان دابینکردووە، بەتایبەتی هەموو ئەو کەسانەی کەداهاتیان دیاریکراوە و مووچەخۆری حکومین..
لەدوو ساڵی ڕابردودا بەهۆی دابەزاندنی بەهای دیناری ئێراقی لەلایەن بانکی ناوەندییەوە، بەنزیکەی 25% هێزی شتکڕینی دیناری ئێراقی بەهاکەی لەدەستدا و مامەڵەکارانی قیست و قەرزی دۆلار ناچار بۆ دانەوەی قیستەکانیان دینارەکانیان لەبازاڕدا ڕێژەی 25% زیاتریان بۆ دۆلار دەگۆرییەوە، ئەمە قۆناغی یەکەمی بارگرانی گۆرانکارییەکانی ئاڵوگۆری دینار بەدۆلار بوو.
لەماوەی دوو مانگی رابردودا، جارێکی تر بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلار، ڕێژەی 15% بەهای لەدەستاو سەرەرای جێگیری نرخی ئاڵوگۆر لەبانکی ناوەندیدا بۆ هەر دۆلارێک 1460 دینارە، بەڵام بەهۆکاری کەمکردنەوەی خستنەڕووی قەبارەی دۆلار لەلایەن بانکی ناوەندی و سپیکردنەوەی دۆلار لەبازاڕەکانی ئێراق لەهەمانکاتدا فشارەکانی بانکی فیدراڵی و وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریکا بۆ بانکی ناوەندی و حکومەتی ئێراقی، هەندێ هۆکاری تر. دینار بەهاکەی کەمبوویەوە.
بەهەردوو گۆڕانکارییەکە ڕێژەی 40% بەهای دینار بەرامبەر دۆلار کەمبووەتەوە، لەم نێوەندەدا هەموو ئەو کەس و کریارانەی کەقیست و قەرزیان لەسەرە و بەپێ ی گرێبەستی یاسایی پێویستە بەدۆلار بیدەنەوە تووشی زەرەر وزیانی دارایی دەبن، بارگرانی زیاتریان لەسەر دەکەوێت.
بۆ خۆ بەدوورگرتن لەم شێوازی مامەڵەیە و خۆپاراستن لەزەرەروزیانی گۆرینەوەی دینار بەدۆلار هەندێ هەنگاو ڕێکاری گرنگ و جێ بایەخ هەیە:
* پێویستە حکومەت بەیاسا، سەرجەم مامەڵەکانی کڕین و فرۆشتن لەبچوکترین مامەڵەوە بۆ گەورەترین، بەدراوی نیشتمانی ڕێکبخات و سزای سەرپێچیکاران بدات.
* هەموو گرێبەستەکانی وەبەرهێنان و بازرگانی لەنێوان حکومەت و لایەنی دووەمدا بەدینار بێت، بۆئەوەی مامەڵەکاران لەزەرەر وزیانەکانی گۆرینەوەی دینار بەدۆلار بەدوور بن.
* هۆشیاری و بەرچاوڕوونی کڕیاران گرنگە، داهات بەچی دراوێکە بەو دراوە خەرجییەکان ڕێکبخرێنەوە، بەتایبەتی مووچەخۆرانی حکومی وکرێکاران، لەبەرئەوەی کەمووچەو کرێ بەدینارە باشترە خۆیان بپارێزن لەکڕین بەدۆلار، چونکە لەبەرژەوەندیان نی یە دینار بگۆڕنەوە بەدۆلار، هەوڵبدەن ئەو پێداویستییانە بکڕن کەبەدینارە.
* بۆ هەموو ئەو هاوڵاتیانەی کە داهاتەکانیان بەدینارە، پێویستە مامەڵەی قیست و قەرزەکانیان لەو کۆمپانیایانە بکەن کەمامەڵە بەدینار ئەنجام دەدەن.
* دراوی یاسایی و فەرمی لەهەرێم و ئێراقدا، دینارە، زۆر گرنگە هەموو لایەک بەگشتی و هۆکارەکانی راگەیاندن و سۆشیال میدیا بەتایبەتی، لەهەوڵی بڵاوکردنەوەی هۆشیاری ئابوری ودارایدا بن، بۆ پاڵپشتیکردنی دینار، چونکە یەكێک لەهۆکارەکانی بەرزی بەهای دراو، متمانەیە، هەتا متمانەی هاوڵاتیان بەدراوەنیشتیمانییەکەیان زیاتر بێت، بەهای دراوەکەیان بەرزتر دەبێت، لەماوەی دوومانگی رابردوودا، زۆربەی خەڵک کاریگەر بوون بەهەواڵە بەپەلە و لەناکاوەکانی سۆشیال میدیا، بەداخەوە ڕۆڵێکی نێگەتیڤیان بینی..
*پێویستە لەکاتی ئیمزاکردنی گرێبەستی قەرزوقیستی درێژ خایەندا، بەندێک هەبێت تایبەت بێت بەنەرمی نواندنی گرێبەستەکە بۆ ئەوەی لەکاتی گۆرانکاری لەبەهای دراوەکاندا هیچ لایەنێک تووشی زەرەر وزیان نەبن، بەشێوەیەک لەبەرژەوەندنی هەردوو لادا بێت.
* پێویستە مامەڵەکردنەکان بەدراوی نیشتمانی بکرێت بەکلتور، ناکرێت و لەبەرژەوەندی ئابوری تاک و خێزان و کۆمەڵگا نی یە، لەپاڵ دراوی نیشتیمانیدا دراوێکی بیانی بەهابەرز مامەڵەی پێوە بکرێت و بەکاربهێنرێت.
هیوادارین، بابەتی مامەڵەکردنی قیست و قەرز بەدۆلار، چارەسەر بکرێت بۆئەوەی کێشەی دارایی و کێشەی کۆمەڵایەتی لێ نەکەوێتەوە.
*ئابوریناس
