هه‌ندێك كه‌س بۆ سه‌رمای ئاسایی كاردانه‌وه‌ی ناسروشتیان پتر له سنوری ئاسایی هه‌یه، له ئه‌نجامدا نه‌خۆشی دروست ده‌بێت، له‌وانه:
1- ته‌نۆچكه‌ی (هه‌ڵتۆقیوی) ساردی (Chilblains): بریتیه له ته‌نۆچكه‌ی سوری به خوروی به ئازار و له‌وانه‌یه چاڵه‌برین و بڵقیشی له‌گه‌ڵدا بێت، به تایبه‌تی له په‌نجه‌كانی ده‌ست و پێدا، به‌ڵام له‌وانه‌یه ده‌ست و پێ و لوت و گوێچك و سمتیش بگرێته‌وه.
به ده‌ست لێدان ئازاری هه‌یه و پێسته‌كه‌ی ده‌وروبه‌ریشی زۆرجار شین و سورده‌بێته‌وه، له پایز و زستاندا به تایبه‌تی له مناڵ و گه‌نجدا رووده‌دات، بونی نه‌خۆشی تر یان هۆكاری تر وه‌ك بۆماوه‌یی، كه‌م ته‌مه‌نی، به‌ساڵاچون، نه‌خۆشی بۆری خوێنه‌كان، به‌د خۆراكی، تێكچونی پرۆتینی خوێن، نه‌خۆری پتر ئه‌م باره دروست ده‌كه‌ن.
به ده‌ست لێدان ئازاری هه‌یه و پێسته‌كه‌ی ده‌وروبه‌ریشی زۆرجار شین و سورده‌بێته‌وه، له پایز و زستاندا به تایبه‌تی له مناڵ و گه‌نجدا رووده‌دات، بونی نه‌خۆشی تر یان هۆكاری تر وه‌ك بۆماوه‌یی، كه‌م ته‌مه‌نی، به‌ساڵاچون، نه‌خۆشی بۆری خوێنه‌كان، به‌د خۆراكی، تێكچونی پرۆتینی خوێن، نه‌خۆری پتر ئه‌م باره دروست ده‌كه‌ن.
چاره‌سه‌ری و رێگاكانی…!!
چاره‌سه‌ر: پاراستن له سه‌رما، ده‌ستكێشی خوری و گۆره‌وی خوری ئه‌ستور له‌گه‌ڵ خۆگه‌رمدا پۆشین گرنگه، ئه‌ندامه ناساغه‌كان راسته‌وخۆ نزیك سۆپا و هیته‌ر گه‌رم نه‌كرێنه‌وه.
چاره‌سه‌ر: پاراستن له سه‌رما، ده‌ستكێشی خوری و گۆره‌وی خوری ئه‌ستور له‌گه‌ڵ خۆگه‌رمدا پۆشین گرنگه، ئه‌ندامه ناساغه‌كان راسته‌وخۆ نزیك سۆپا و هیته‌ر گه‌رم نه‌كرێنه‌وه.
2- دیارده‌ی راینۆد (Raynauds phenomenon): بریتیه له‌ناوبه‌ناو دروستبونی سپی هه‌َگه‌ران، دواتر شین هه‌ڵگه‌ران، ئه‌وسا سورهه‌ڵگه‌رانی په‌نجه‌كان (یه‌ك یان چه‌ند په‌نجه‌یه‌ك) له ئاكامی كاردانه‌وه‌ی نا ئاسایی بۆ سه‌رما، هه‌ندێك جار بۆ كارتێكردنی سۆزی.
3- سوربونه ده‌ماره ئێش(Erythromelalgia): بارێكی ده‌گمه‌نه كه تێیدا بۆریه‌كانی خوێنی پێ ناو به‌ناو فراوان ده‌بن و پێ به ئازار و سوربونه‌وه ده‌بێت و گه‌رم دادێت و ده‌كزێنه‌وه، هه‌ندێكجار ده‌ستیش ده‌گرێته‌وه و چه‌ند خوله‌كێك تا چه‌ند رۆژێك ده‌خایه‌نێت.
ئه‌م باره سه‌ره‌تاییه بێ هۆیه یان له ئنجامی چه‌ند نه‌خۆشیه‌كی تره.
3- سوربونه ده‌ماره ئێش(Erythromelalgia): بارێكی ده‌گمه‌نه كه تێیدا بۆریه‌كانی خوێنی پێ ناو به‌ناو فراوان ده‌بن و پێ به ئازار و سوربونه‌وه ده‌بێت و گه‌رم دادێت و ده‌كزێنه‌وه، هه‌ندێكجار ده‌ستیش ده‌گرێته‌وه و چه‌ند خوله‌كێك تا چه‌ند رۆژێك ده‌خایه‌نێت.
ئه‌م باره سه‌ره‌تاییه بێ هۆیه یان له ئنجامی چه‌ند نه‌خۆشیه‌كی تره.
چاره‌سه‌ر و رێگاكانی…!!
هۆكاره‌سه‌ره‌یتایه‌كان ئه‌گه‌ر هه‌بوو چاره‌سه‌رده‌كرێن.
1- ده‌رمان به‌كار ده‌هێنرێت له‌وانه ( ئه‌سپرین وه‌ك ئایبۆبرۆفین، ئه‌لفاوه‌ستێن، پێنتۆكسی فلین، مێسیسیرجاید، ئیلۆپرۆست.
2- هه‌ردوو پێ بخرێنه ناو ئاوی سارد.
هۆكاره‌سه‌ره‌یتایه‌كان ئه‌گه‌ر هه‌بوو چاره‌سه‌رده‌كرێن.
1- ده‌رمان به‌كار ده‌هێنرێت له‌وانه ( ئه‌سپرین وه‌ك ئایبۆبرۆفین، ئه‌لفاوه‌ستێن، پێنتۆكسی فلین، مێسیسیرجاید، ئیلۆپرۆست.
2- هه‌ردوو پێ بخرێنه ناو ئاوی سارد.
4-تۆره مۆربونه‌وه (Livedo reticularis) : بریتیه له ره‌نگ گۆرانی پێست به شێوه‌یه‌كی تۆری په‌ڵه‌په‌ڵاوی په‌مه‌یی یان سوور و شین تێكه‌ڵ، به تایبه‌تی له پێستی لاقدا. به‌ركه‌وتنی ساردی و سه‌رما ئه‌م دیارده‌یه پتر ده‌رده‌خات. زۆربه‌ی باره‌كان ئازاری نیه، به‌ڵام هه‌ندێكجار ئازار و سڕبون و هه‌ستكردن به ساردی لاقه‌كان هه‌ن.
چاره‌سه‌ر كردن و رێگاكان ….!!
1- خۆپاراستن له سه‌رما.
2- چاره‌سه‌ری هۆكاره‌كه بكرێت.
1- خۆپاراستن له سه‌رما.
2- چاره‌سه‌ری هۆكاره‌كه بكرێت.
5-په‌له‌شینكێ (Acrocyanosis): بریتیه له شین و سورهه‌ڵگه‌رانی هه‌میشه‌ی ده‌ست و ده‌موچاو به شێوه‌ی په‌ڵه‌په‌ڵه‌یی، جگه له‌ده‌ست و ده‌م و چاو له‌وانه‌یه پێ و گوێچكه و لووت بگرێته‌وه. زۆر جار خێزانیه به‌ری ده‌ست سارد و شێداره، له‌م باره‌دا خوێنبه‌رۆكه‌كان چونه‌ته‌وه یه‌ك، به‌ڵام تۆری خوێنهێنه‌ره‌كانی ناو گۆی بن توێژ به پێچه‌وانه‌وه فراوان بون، هه‌ندێكجار خه‌ستی خوێن له ئاسایی پتره.
چاره‌سه‌ر و رێگاكانی …!!
جل و به‌رگی گه‌رم و دووركه‌وتنه‌وه له سه‌رما.
6- سوورباوه مۆربون (Erythrocyanosis) : بریتیه له شین و سووربونه‌وه‌ی په‌ڵه‌په‌ڵه‌یی به‌رده‌وام له پێستدا كه چینێكی چه‌وری ئه‌ستوری له ژێر دابێت، به تایبه‌تی له مێینه‌ی گه‌نجی قه‌ڵه‌ودا، له ران و لاق و هه‌ندێكجاریش له قۆڵ و سمتدا ده‌رده‌چێت، سه‌رما دروستی ده‌كات و هه‌ست به سووتانه‌وه ده‌كرێت.
جل و به‌رگی گه‌رم و دووركه‌وتنه‌وه له سه‌رما.
6- سوورباوه مۆربون (Erythrocyanosis) : بریتیه له شین و سووربونه‌وه‌ی په‌ڵه‌په‌ڵه‌یی به‌رده‌وام له پێستدا كه چینێكی چه‌وری ئه‌ستوری له ژێر دابێت، به تایبه‌تی له مێینه‌ی گه‌نجی قه‌ڵه‌ودا، له ران و لاق و هه‌ندێكجاریش له قۆڵ و سمتدا ده‌رده‌چێت، سه‌رما دروستی ده‌كات و هه‌ست به سووتانه‌وه ده‌كرێت.
چاره‌سه‌ر و رێگاكانی…!!
1- جل وبه‌رگی گه‌رم
2- وه‌رزش كردن
3- كێش دابه‌زاندن
4- گۆره‌وی (كۆڵۆنی) لاستیكی.
7- لیری سه‌رما (Cold urticarial): به‌ركه‌وتنی سه‌رما ده‌بێته هۆی په‌یدابونی لیر و ئاوسان له شوێنه به‌ره‌ڵاكاندا به تایبه‌تی ده‌ست و ده‌م و چاو، ئه‌م باره كاتی به‌ر سه‌رما كه‌وتنه‌كه ده‌رناكه‌وێت، به‌ڵكو دوای گه‌رمكردنه‌وه رووده‌دات، سێ جۆری هه‌یه:
ا- جۆری خێزانی (Familial)
ب- جۆری سه‌ره‌تایی (Primary)
ج- جۆری دوه‌می (Secondary)
8- چه‌وریه سۆی سه‌رما (Cold panniculitis): دوای به‌ركه‌وتنی سه‌رما گرێی پته‌و ( له ئه‌نجامی دارزانی چه‌وری) له‌سه‌ر كوڵمه‌ی ساوا و مناڵدا ده‌رده‌كه‌وێت و بێ شوێنه‌واری سارێژ ده‌بێت.
1- جل وبه‌رگی گه‌رم
2- وه‌رزش كردن
3- كێش دابه‌زاندن
4- گۆره‌وی (كۆڵۆنی) لاستیكی.
7- لیری سه‌رما (Cold urticarial): به‌ركه‌وتنی سه‌رما ده‌بێته هۆی په‌یدابونی لیر و ئاوسان له شوێنه به‌ره‌ڵاكاندا به تایبه‌تی ده‌ست و ده‌م و چاو، ئه‌م باره كاتی به‌ر سه‌رما كه‌وتنه‌كه ده‌رناكه‌وێت، به‌ڵكو دوای گه‌رمكردنه‌وه رووده‌دات، سێ جۆری هه‌یه:
ا- جۆری خێزانی (Familial)
ب- جۆری سه‌ره‌تایی (Primary)
ج- جۆری دوه‌می (Secondary)
8- چه‌وریه سۆی سه‌رما (Cold panniculitis): دوای به‌ركه‌وتنی سه‌رما گرێی پته‌و ( له ئه‌نجامی دارزانی چه‌وری) له‌سه‌ر كوڵمه‌ی ساوا و مناڵدا ده‌رده‌كه‌وێت و بێ شوێنه‌واری سارێژ ده‌بێت.
ئامادەکردنی : د. محمود فقێ ره‌سوڵ ، پشپۆری نه‌خۆشیه‌كانی پێست.
سەرچاوە : تەندروستی سلێمانی
