یەپەشە؛ ئاماری شەڕ و پێكدادانەكانی سێ ڕۆژی ڕابردووی شەنگال بڵاودەكاتەوە
خەڵك – یەكینەكانی پاراستنی شەنگال ڕایدەگەیەنێت، لە ماوەی…
زیاترسەردێر
-
خێزان ئەمەی خوارەوە چەند جوڵەیەکە کە بە ٥ خولەک ئازاری پشتت ناهێڵێت و دەتوانیت ئەنجامی بدەیت: -قاچت ڕابکێشە و خاولیەک بکەرە ژێر ئەژنۆت و سەرینێک بکەرە باوەشت و بنوشتێرەوە. ٥ خولەک بەم جۆرە پشوو وەربگرە -دابنیشە و قاچت بەرز بکەرەوە و لەسەر سمتت باڵانسی خۆت ڕابگرە، دواتر قاچی ڕاست بە دەستی چەپ و قاچی چەپ بە دەستی ڕاست بگرە و تا دەتوانیت ڕایبکێشە. ١ بۆ ٢ خولەک -بە پەنجەت پەستان بخەرە سەر بەشی پشتەوەی ئەژنۆت و هەناسە هەڵبمژە و بیدەرەوە، ٢ بۆ ٣ خولەک -بچۆرە سەر تۆپێکی یاری تێنس و جوڵە بە سمتت بکە لەسەری . ١ بۆ ٢ خولەک -بە زەیتی لاڤاندار ئەو ناوچانە بشێکە کە ئازاری هەیە
-
هه‌رچه‌نده هۆكاره‌كانی ختوكه‌دان تا ئێستا به‌شێوازێكی زانستی یه‌كلا نه‌بۆته‌وه‌و بابه‌ته‌كه په‌یوه‌سته به هه‌سته‌وه‌ره‌كان و سۆزه‌وه، به‌ڵام تا ئێستا ئه‌وه‌ت له خۆت پرسیوه كه بۆچی ناتوانیت خۆت ختوكه‌ی خۆت بده‌یت؟ به‌پێی توێژینه‌وه‌یه‌كی زانستی ده‌ركه‌وتوه كه كاتێك كه‌سێك ختوكه‌ت ده‌دات مێشكت به‌پێی بارودۆخه‌كه كاردانه‌وه‌ی ده‌بێت، به‌شێكی په‌یوه‌سته به هه‌سته‌وه‌ره‌كان و به‌شێكیشی وه‌ك به‌رگریه‌كی جه‌سته‌یه. به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی كاتێك خۆت ختوكه‌ی خۆت ده‌ده‌یت مێشكت له ورده‌كاریه‌كه‌ی ئاگاداره‌و هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه خۆی ئاڕاسته‌كان ده‌دات، هه‌ر بۆیه له كاتی به‌ركه‌وتندا هیچ كاردانه‌وه‌یه‌ك نیشان نادات.
-
خه‌ڵك یه‌كێتیی تۆپی پێى ئه‌وروپا به هه‌مه‌ئاهه‌نگى كۆمپانیاى ئه‌دیداس تۆپى یارى كۆتایی چامپیۆنزلیگى ئاشكرا كرد كه بڕیاره یارییه‌كه رۆژى شه‌ممه‌ى داهاتوو به‌رێوه‌بچێت. تۆپه‌كه بە بەکارهێنانی یەکێک لە گەورەترین قۆناغەکانی وەرزش وەک دەرفەتێک بۆ یەکخستنی جیهان لە پەیامێکی جیهانی ئاشتیدا، تۆپەکە - کە بە وشەی ‘мир | PEACE – بۆ فرۆشتنی تاکەکەسی بەردەست نابێت. تۆپی یارییەکە دوای یارییەکە دەخرێتە زیادکردن و داهاتەکەی دەچێتە سەر UNHCR کە دەزگای پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکانە، بۆ ئەوەی یارمەتی پاراستنی ئەو کەسانە بدات کە بەهۆی ململانێ و گۆشەگیرییەوە ناچارن ماڵەکانیان بەجێبهێڵن. لەسەر تۆپەکە بە پیتی قەڵەم وەک بەیاننامەیەکی یەکێتی تۆپی پێی ئەوروپا دانراوە، ‘мир بە ڕێنووسی سیریلیک دەتوانرێت بە 'peace' وەربگێڕدرێت، کە لە سەرووی وشەکەوە دادەنیشێت لە زمانی ئینگلیزیدا – PEACE. دیزاینی فراوانتری تۆپەکە بە شێوەیەکی بەرچاو بێ ڕەنگە، پانێڵی سپی پاکی تێدایە بۆ هێمای ئاگربەست و یەکێتی.
-
خەڵك- ئەمڕۆ بە بەشداری 210 كۆمپانیا، پێشانگایەكی نێودەوڵەتی تایبەت بە كەرەستەی بیناسازی لە هەولێر كرایەوە. سەروەر هاوار، بریكاری وەزیری پیشەسازی و بازرگانی لە كۆنفڕانسێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، پێشانگاكە تایبەتە بە كەرەستەی بیناسازی و بەبەشداری 120 وڵات بەڕێوە دەچێت كە لەو ڕێژەیە 30 كۆمپانیایان هاوبەشە لەنێوان عێراق و هەرێمی كوردستان. وتیشی، كۆمپانیاكان لە وڵاتانی هندستان، توركیا، چین، ئێران، میسڕ ،عێراق بەشدارییان كردووە. ئاماژەی بە ئەوەشكرد، خوازیارین ئەو كۆمپانیانەی نرخەكانیان گونجاوە، لە هەرێمی كوردستان لق بكەنەوە بۆ ئەوەی دەرفەتی كاری زیاتر بڕەخسێنرێت و برەو بە بواری بازرگانی بدرێت.
-
خەڵک جارێکی دیکە، ڤۆلۆدیمەر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین ئامادەیی خۆی دووپاتکردەوە بۆ چاوپێکەوتن لەگەڵ ڤلادیمێر پۆتین هاوتا ڕووسییەکەی، بۆ وەستاندنی ئەو جەنگەی لەسەر وڵاتەکەی بەرپایکردووە، سەرۆکی ئەمریکاش جەختدەکات، کە قەیرانەکانی ئۆکراین قەیرانێکی جیهانییە نەک هەرێمی، هاوکات 20 وڵات ئامادەیی هاوکاریی سەربازییان بۆ کیێڤ دەربڕی. لە وتەیەکدا، لە میانی کۆڕبەندی ئابووری داڤۆس لە سویسرا، زیلینسکی وتی؛ ڕووسیا تەنیا مەبەستی ئۆکراینا نییە، بەڵکو دەیەوێت هاوشێوەی دورگەی کریمیا ئۆکراینیش بە ڕووسیاوە بلکێنێت و خوێنی سەدان هەزار هاووڵاتی بێ تاوان برژێنێت. سەرۆکی ئۆکراین ڕوونیکردەوە؛ گەلی ئۆکراین مێژوو شاهێدییەتی کە توانیویانە هەرچۆنێک بێت، داگیرکەران لە خاکەکەیان دووربخەنەوە، وتیشی ئەگەر ساڵی ڕابردوو قسەکانمان بەهەند وەرگیرابایەو، سزایەکی دادپەروەرانە و عەقلانی دژ بە ڕووسیا هەبوایە، ئۆکراینا تووشی ئەم جەنگە نەدەبوو. ئۆکراین.. قەیرانێکی جیهانی لەلایەکی دیکەوە و لە پەرەسەندنە سیاسییەکانی پەیوەندیدار بە ئۆکراین، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمەریکا لە کۆبوونەوەیەکی چوار قۆڵی لە تۆکیۆ، ڕۆژی سێشەممە وتی؛ قەیرانی ئۆکراین بابەتێکی جیهانیە نەک هەرێمی. بایدن وتی؛ ئەمەی ڕوودەدات زیاتر کێشەیەکی ئەوروپاییە، بەڵام لە بنەڕەتدا کێشەیەکی جیهانییە و جەختی کردەوە کە واشنتۆن لەگەڵ "هاوبەشە نزیکەکانی" لە ناوچەکانی زەریای هیندی و هێمن بەرامبەر هەڕەشە و مەترسییەکان دەوەستێت. لالایەکی دیکەوە، ڕۆژی دووشەممەی ڕابردوو، لۆید ئۆستن وەزیری بەرگریی ئەمریکا ڕایگەیاند؛ کە 20 وڵات هاوکاری سەربازی نوێیان پێشکەشی ئۆکراین کردووە بۆ ڕوبەڕوبونەوەی هێزەکانی ڕووسیا. لەکۆبوونەوەیەکی هاوپەیماناندا ئۆستن وتی؛" کۆبوونەوەکە زۆر سەرکەوتوو بوو" زۆربەی وڵاتان چەک و تەقەمەنی و سیستمی بەرگریی و تانک و زرێپۆش دابین دەکەن کە ئۆکرانییەکان زۆر پێویستیان پێیە". ئاشکراشیکرد؛ ویلایەتە یەکگرتووەکان هاوئاهەنگیی لەگەڵ لێشاوی دابینی چەک و پشتیوانی نێودەوڵەتیی هەیە بۆ ئۆکراین و پشتیوانی لە کیێڤ دەکات بە ملیاران دۆلار بە دابینکردنی کەرەستەی سەربازی و مەشقکردن بە هێزەکانیان. وەزیری بەرگری ئۆکراینیش، دۆخی سێ مانگ دوای جەنگی ڕووسیای بۆ سەر وڵاتەکەی خستەروو و بەشداربووانی لە ئەو بارودۆخە سەربازییەی ئێستا ئاگادارکردەوە، کە بەهۆی رووسیاوە لەناوچەکەدا لە ئارادایە. خیرسۆن ئیدارەیەکی نوێی سەر بە مۆسکۆ سەروەخت لەگەڵ کۆبوونەوەی هاوپەیمانان و دابینی هاوکاری سەرتبازی بۆ کیێڤ، ئاژانسی هەواڵی ڕووسیا لە زاری بەرپرسێکی حکومی لە هەرێمی خیرسۆنی ئۆکراین بڵاویکردەوە، کە ڕۆژی سێشەممە ئیدارەی ڕاسپێردراوی ڕووسیای داوا لە مۆسکۆ دەکات بنکەیەکی سەربازی لەسەر خاکەکەی بنیاتبنێت. مۆسکۆ لە خیرسۆن ئیدارەیەکی نوێی دامەزراندووە و دەستیکردوە بە ناساندنی ڕۆبلی ڕووسی وەک دراوێک بۆ هەرێمەکە، کیریل ستریمۆسۆڤ، جێگری سەرۆکی هەرێمیی خیرسۆن کە بە "ئیدارەی هەرێمی مەدەنی و سەربازی" لە خیرسۆن ناودەبرێت، بە ئاژانسی هەواڵی ڕووسیای ڕاگەیاند: "پێویستە بنکەیەکی سەربازی ڕووسیا لە هەرێمەکەدا هەبێت"ئێمە داوای ئەوە دەکەین، کە هەموو خەڵک دەیانەوێت، ئەمە شتێکی گرنگە و دەبێتە بەرقەراری ئاسایشی هەرێم و دانیشتوانەکەی". دەستپێشخەری ئاشتی لەلایەکی دیکەوە، وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا ئاشکرایکردووە؛ پێشنیارێکی لە ئیتالیاوە پێگەیشتووە بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕ لە ئۆکراین، دەستپێشخەریی ئاشتی ئیتالیا پێشنیاری ئەوە دەکات چارەنووسی دۆنباس و کریمیا بۆ ڕێککەوتنێکی دووقۆڵی نێوان مۆسکۆ و کیێڤ جێبهێڵرێت و بە ڕێککەوتنێکی ئاشتییانە کە لایەنە ئەوروپیەکان تێیدا بەشدارن کۆتایی بە جەنگ بێت. سەرچاوە؛ الجزیرة
-
خەڵك- هاتووچۆی سلێمانی شۆفێران لە داخستنی چەند شەقامێك ئاگادار دەكاتەوە. بەڕێوەبەرایەتی هاتووچۆی سلێمانی ئاگاداری شۆفێران دەكاتەوە، لەئێستادا هەریەك لە شەقامەكانی بەردەم نەخۆشخانەی شۆڕش، بەئاراستەی عەلوە تازەكە، شەقامی تاسڵوجە-سلێمانی سایدی هاتن بەرەو ناوشار دوولاینی بەربەستكراون. بەڕێوەبەرایەتییەكە داوا لەشۆفێران دەكات رێگە لاوەكییەكان بەكاربهێنن.
-
دەزگای هەواڵگری ئەمریکا CIA لەکاتی جەنگی سارد کە لە نێوان ئەمریکا و یەکیتی سۆڤیەت لە ماوەی ساڵاین ١٩٤٧ تا ١٩٩١ بەردەوام بوو، نوکتەی لەسەر سەرکردەکانی یەکێتی سۆڤیەت درووستدەکرد و بڵاوی دەکردەوە لە نێو خەڵکی ئەو وڵاتەدا وەک هۆکارێک بۆ شکاندنی ورەی خەڵک. ئەمەی خوارەوە کۆمەڵێک لەو نوکتانەیە کە لە دیکۆمێنتەکانی CIA دا ئاشکرا بوون و بڵاوکراونەتەوە: -نوکتەیەک لەسەر نەبوونی خواردن لە مارکێتەکانی یەکێتی سۆڤیەت: پیاوێک چووە دوکانێکەوە، بە دوکاندارەکەی وت “گۆشتتان نییە؟” دوکاندارەکەش وتی “نا ئێمە لێرە هیچ ماسیەکمان نییە، بەڵام دوکاندارەکەی بەرامبەرمان هیچ گۆشتیان نییە” -نوکتەیەک لەسەر نەبوونی ئازادی لە یەکێتی سۆڤیەت پیاوێکی ئەمریکی بە پیاوێکی ڕووسی وت کە ئەمریکا وڵاتێکی تەواو ئازادە، بۆنمونە من دەتوانم بچمە بەردەم کۆشکی سپی و هاوار بکەم “بڕوخێ ڕۆناڵد ڕیگن (سەرۆکی ئەوکاتەی ئەمریکا)، ڕووسیەکەش وتی : جا ئەوە چییە! منیش دەتوانم بچمە گۆڕەپانی سور و لەبەردەم کرملندا بڵێم “”بڕوخێ ڕۆناڵد ڕیگن” -نوکتەیەک لەسەر ڕیزی چاوەڕوانی زۆر لە یەکێتی سۆڤیەت: پیاوێک لە ڕیزی وەرگرتنی خواردنەوە کحولیەکاندا زۆر چاوەڕوان بوو، لە نیوەیدا توڕەبوو وتی “تەواو بێزاربووم، دەچم گۆرباچیڤ دەکوژم (دواین سەرۆکی یەکێتی سۆڤیەت)، پاش دوو کاتژمێر گەڕایەوە و داوای جێگەکەی خۆی دەکردەوە لە ڕیزەکەدا، هاوڕێکانی وتیان “چیت کرد دەستت کەوت؟” ئەویش وتی “نەوەڵا ڕیزەکەی ئەوێ زۆر لە ڕیزەکەی ئێرە درێژتر بوو” -سەگەکانی یەکێتی سۆڤیەت سەگێکی ئەمریکی و سەگێکی پۆڵەندی و سەگێکی سۆڤیەتی بەیەکەوە بوون، سەگە ئەمریکیەیە وتی “گەر لە وڵاتەکەی من زۆر بوەڕێنم، گوێم لێدەگرن و گۆشتم پێدەدەن”، سەگە پۆڵەندیەکە وتی “گۆشت چییە؟، سەگە سۆڤیەتیەکەش وتی “وەڕین چییە”؟ -نوکتە لەسەر کەسایەتی سەرکردەکانیان لە ئاهەنگی دامەزراندنی حزبی شوعی سەرکردەیەک قسەی بۆ ئامادەبوان کرد و وتی” بەڕێزان تەماشاکەن دامەزراندنی پارتەکەمان چەند دەستکەوتی مەزنی هەبووە، بۆنمونە (ماریا) ژنێک بوو کە پێش شۆڕش جگە لە عەزیەک و پێڵاوێک هیچی دیکەی نەبوو، ئێستا شیردەفرۆشێت و بەناوبانگە، یاخود (ئیڤان ئەندریڤ) کەسێکی زۆر هەژار بوو، نە ئەسپی هەبوو نە مەڕ و نە مانگا، بەڵام ئێستا شۆفێری تراکتۆرە و زەوی دەکێڵێت، یاخود تەماشای (ترۆفیم سیمانۆڤیچ ئەلیکسیس) بکەن، کەسێکی زۆر بێزراو سەرخۆش بوو، بەردوام ڕێگری لەخەڵک دەکرد و دزی و جەردەیی دەکرد، هەرشتێک بەردەستی بکەوتایە دەیدزی، بەڵام لە سایەی شۆڕشەوە ئەو ئێستا سکرتێری حزبی شوعییە. ئەم نوکتانە و چەندان نوکتەی دیکە لە لایەن دەزگای هەواڵگری ئەمریکا CIA لە ناو یەکێتی سۆڤیەتدا بڵاودەکرایەوە و ورە و متمانەی خەڵکی پێدەڕوخێندرا و بەردەوام لەلایەن خەڵکەوە لە هەموو کۆڕ و کۆبونەوەکان باسدەکرانەوە.
-
خەڵك کیلۆیەک ماسی بە ١٠ هەزار دینارە، فرۆشیارانیش دەڵێن ئێستا خواست لەسەر ماسی کەمی ٪٧٥ کەمی کردووە، پێناچێت بەم نزیکانە نرخی ماسی هەرزان ببێتەوە. ئێستا وەرزی زاوزێی ماسییە، بەو هۆیەوە نرخی ماسی گران بووە، لە کاتێکدا پێش ئەم وەرزە نرخەکەی کەمتر لە چوار هەزار دینار بووە، بەڵام بەهۆی وەرزی زاوزێی ماسییەوە نرخی کیلۆیەک ماسی بووەتە دوو هێندە. هاوکات لە ئێستادا ڕێگا بە هاوردەکردنی هیچ جۆرە ماسییەک لە وڵاتی ئێرانەوە نادرێت، لە کاتێکدا پێشتر چەند جۆرێک ماسی لەو وڵاتەوە هاوردە دەکرا. ئێستا کیلۆیەک ماسی کاربی باشوری عێراق لە شەقامی ٣٠ مەتری ئازادی، کە شوێنێکی سەرەکی ماسی فرۆشانە، بە ١٠ هەزار دینارە، حەسەن ئەبوبەکر، ١٩ ساڵە کاری ماسی فرۆشی دەکات، دەڵێت لە یەکەم ڕۆژی ڕەمەزانەوە نرخی ماسی بەرەو گرانی چووە، لە ٧هەزار دینارەوە تا ١٠ هەزار دینار هاتووە. وێڕای وەرزی زاوزێی ماسی، بەشێکی دیکە لە هۆکاری گرانبوونی نرخی ماسی بۆ بێ ئاوی و وشکەساڵی دەگەڕێنێتەوە، هاوکات نرخی عەلەفیش زیادی کردووە، بەو هۆیەوە ئێستا بەشێوەیەکی بەرچاو خواست لەسەر ماسی ٪٧٥ کەمی کردووە. ئەو ماسی فرۆشە پێش گرانبوونی ماسی، ڕۆژانە بە لایەنی کەمەوە تۆنێک ماسی دەفرۆشت، بەڵام ئێستا ٣٠٠ کلیۆ ماسی بە سێ بۆ چوار ڕۆژ دەفرۆشێت، دەڵیت "گرانە خەڵك بۆی ناکڕێت، موشتەری دەناسین یان نایکڕێت یاخود زۆر کەمتر لە جاران دەیکڕێت، نرخی ماسی لە یەکەم ڕۆژی ڕەمەزانەوە گران بووە". ئاماژە بۆ ئەوەش دەکات، گرانی نرخی ماسی تا سەرەتای مانگی تەمووز بەردەوام دەبێت، دوای ئەو کاتە پێدەچێت نرخەکەی بەرەو کەمبوونەوە بچێت.
-
خەڵک- هێزەکانی رووسیا لە هەرێمی دۆنباسی رۆژهەڵاتی ئۆکرایندا کۆدەکرێنەوە و هێرشەکانیان چڕتر دەکەنەوە بەو پێیەی رووسیا هەوڵدەدات لەو هەرێمەدا سێ ناوچەی دیکە کۆنترۆڵبکات. ئەمڕۆ سێشەممە، ئاژانسی هەواڵگریی بەریتانیا رایگەیاند "رووسیا هەوڵەکانی لە هەرێمی دۆنباسدا چڕتر دەکاتەوە و بە رادەیەک کە بڕیارە ئەو یەکە سەربازییانەی پێشتر خارکیف و ماریۆپۆلیان گەمارۆدابوو، لە دۆنباس کۆیانبکاتەوە". ئاژانسەکە ئاشکراشیکرد "رووسیا مووشەکی جۆری (ئێس 300) و (ئێس 400) لەو هەرێمەدا بەکاردەهێنێت".
-
خەڵک- لە پاش هێرشێکی داعش بۆسەر گوندێکی ناوچەی (شێخ باوە) کە کوژراو و برینداری لێکەوتەوە، ئەندامێکی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق داوا لە هێزە چەکدارەکانی عێراق و هێزی پێشمەرگە دەکات بە هاوبەشی پلان دابنێن بۆ روبەرووبوونەوەی ئەو جۆرە هێرشانە تاوەکو بۆشاییە ئەمنییەکان پڕبکەنەوە". کاروان یاروەیس، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند "پەلاماری داعش بۆ سەر گوندی (ئیسلاح) لەناوچەی (شێخ باوە)، کە بەهۆیەوە شەش هاووڵاتی شەهیدبوون و هەشتی دیکەش برینداربوون، ماییەی نیگەرانی قووڵمانە". هەروەک پرسە و سەرەخۆشی ئاراستەی کەسوکاری قوربانیان دەکات و دەشڵێت "ئەم پەلامارە و کردە تیرۆریستیەکانی دیکە، کە لەم ناوچانە ئەنجامدەدرێن، پێویستە لایەنە پەیوەندارەکان پەرۆش بکات، تا پلانی تر دابنێن بۆ رووبەرووبوونەوەی ئەو جۆرە هێرشانە". ئاشکراشیکرد کە"بێگومان بۆشایی ئەمنی لەو ناوچانە، وا دەخوازێت هێزە چەکدارەکانی عێراق و هێزی پێشمەرگە بەهاوبەشی دۆسێەی ئاسایشی ئەو ناوچانە بەرێوەببەن و هەماهەنگی ئاسایش و دەزگا هەواڵگیرییەکان و خەڵک زیاتر بێت بۆ شوێن پێی هەڵگرتنی تیرۆریستان و لەناوبردنیان".