یۆنامی Archives - تۆڕی میدیایی خەڵک

سەردێر

ئەمەی خوارەوە چەند زانیاریەکی سەیر و جیاوازە کە ئەستەمە تاقی بکەیتەوە، بەڵام زۆرێک لە توێژەران باوەڕیان پێیەتی: – کولە لە جیاتی گەرمی پێو بۆ ئەوەی بەبێ بەکارهێنانی گەرمیپێو بزانیت پلەی گەرما چەندە، گوێ لە ترپەی دەنگی کولە بگرە و بیژمێرە لە ماوەی ٨ چرکەدا و دواتر ٥ ی بخەرە سەر، پلەیی گەرمات دەستدەکەوێت. – پشکنینی دووگیانی بە دولفین بۆ ئەوەی بزانیت ژنێک دوگیانە یان نا، بیکەرە حەوزێکەوە کە دولفینی تێدا بێت، دولفینەکان بەهۆی توانایی شەپۆلی دەنگیەوە هەست بە منداڵەکە دەکەن و بە دەوری سکی ژنەکەدا دێن و دەنگی بووووز دروستدەکەن. – گێژەڵوکە بە فیل فیلەکان لە دووری ١٠٠ کیلۆمەترەوە دەتوانن هەست بە هاتنی گێژەڵوکە بکەن و لە ناکاو بە کۆمەڵ شوێنەکە جێدەهێڵن، تۆش لەو ڕێگەیەوە دەتوانیت خۆتی بۆ ئامادە بکەیت. – گۆڵدن فیش لە جیاتی بیرە ماسیەکەی گۆڵدن فیش بکەرە قتویەکی بیرەوە کە ئاویی تێدابێت و بۆماوەی ٢٠٠ ڕۆژ دایبنێ، دواتر ئاوەکە بخۆرەوە و وەک بیرە سەرخۆشت دەکات. – ڕێکخستنی جێگا هەڵەیە هەموومان دایکمان پێی وتووتن کە پاش ئەوەی لە خەو هەڵدەستین چەرچەفەکە بدەین بەسەر جێگاکەدا و ڕێکی بخەین، بەڵام ئەوە هەڵەیە، چونکە پسپۆڕان دەڵین پیویستە جێگاکە خۆر لێی بدات تا مێرووی سەر جێگە گەشەنەکات و توشی هەستیاریمان نەکات.
هەر کەسە و ستایل و شێوازی ژیانی جیاوازی هەیە، ئەمەی خوارەوە کۆمەڵێک کەسن کە ستیالێکی زۆر جیاوازتریان هەیە لەوەی کە تۆ هەتە: تەلەفونێکی گرنگم هەیە گرنگ ئەوەیە گوێچکەم سەرمای نەبێت پێشوازیەکی جیاواز ئاگادار بن فەرشەکە تەڕە! خواردن لە نێو پێڵاودا پێشکەش دەکەن شوتیەکەم کەفی کردووە جێگای کورسیەکە زۆر باشە ئەم دەرگایە وات لێدەکات کێشت داببەزێنیت ئەم شیرینیە شێوەکەی زۆر جوان نییە! بەم جۆرە کەس قادرمەکە ناشکێنێت ئەم دەستشۆرە بۆ مێروولە کراوە؟
خەڵك- دەبوو فنلەندا كە بەردەوام بە خۆشترین وڵاتی جیهان پۆلێن دەكرێت لەڕووی بەرزی ئاستی گوزەران، داواكاریی كۆچبۆكردنی زۆرى لەسەر بوایە، بەڵام لە ڕاستیدا بەدەست كەمی دەستی كارەوە دەناڵێنێت. ساكۆ تیهفیراینن، پسپۆڕ لە دۆزینەوەی هەلی كار بە ئاژانسی (تاڵنتد سولیوشنز)ی ڕاگەیاندووە"بڕیارێكی فراوان هەیە لەئیستادا كە ئێمە پێویستمان بە ژمارەیەكی گەورەی دەستی كارە، خستنەگەڕی ئەو كرێكارانە یاریدەر دەبێت بۆ پڕكردنەوەی خەرجی نەوەی بەساڵاچوو لە وڵات". لەكاتێكدا وڵاتانی خۆرئاوا گەشەیەكی لاوازیی دانیشتوان بەخۆوە دەبینن، كەمێك لەوانە كاریگەرییان لەو ڕووەوە لەسەر دروستبووە، بەڵام پرسەكە بۆ فنلەندا جیاوازە، بەو پێیەی لە هەر سەد كەسێكدا 39.2 كەسیان لە تەمەنی كاركردنی 65 ساڵیدا ماون، بەو شێوەیە لە پلەی دووەمدا خۆی دەبینێتەوە لە دوای ژاپۆن لەڕووی زۆری ڕێژەی دانیشتوانی بەساڵاچوو، ئەمەش بەپێی ئەو ژمارانەی لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە خراونەتەڕوو كە پێبینی دەكات ڕێژەی بەخێوكردنی باساڵاچوان بگاتە 47.5. حكومەت هۆشداریی دابوو لەوەی كە ناچار دەبێت ئاستی كۆچكردن لەنێوان 20 بۆ 30 هەزار كەس لە ساڵێكدا زیاتر بكات، تا پارێزگاریی لە خزمەتگوزارییە گشتییەكان و ڕێگە لە كورتهێنانی مووچەی خانەنشینان بگرێت. فنلەندا كە ژمارەی دانیشتوانی 5.5 ملیۆن كەس دەبێت، وەك وڵاتێكی سەرنجڕاكێش لەسەر كاغەز دەردەكەوێت، بەوهۆیەی هەڵسەنگاندنە نێودەوڵەتییەكان لەڕووی جۆری ژیان و ئازادییەكان و یەكسانی نێوان ڕەگەزەكان و كەمبوونەوەی ئاستی گەندەڵی و تاوان و پاكی ژینگەوە، بە خۆگوزارترین وڵات پۆلێنی دەكات، بەڵام هەستی دژایەتی بۆ كۆچبەران و داواكاریی هەلی كار لەلایەن بیانییەكانەوە ڕووبەڕووی ئاستەنگ دەبنەوە، لە كۆمەڵگەیەك كە گونجاوترین لە ئەوروپادا دادەنرێت، ئەمەش لەكاتێكدایە كە پارتی "فینز"ی توندڕەو لەكاتی هەڵبژاردندا زۆرترین دەنگ دەهێنێت.
خەڵك- ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی توركیا، ناوی ئەو ڤاكسینە دژە كۆرۆنایە ڕادەگەیەنێت كە لەنێوخۆی وڵاتەكەیدا دروستدەكرێت. ئەردۆغان لە ئاهەنگی ڕاگەیاندنی دەستكردن بە تاقیكردنەوەی مرۆیی بە ڤاكسینی دژە ڤایرۆسی كۆرۆنا و بە ئامادەبوونی خۆبەخشەكان لە شاری پزیشكی، ڕایگەیاند"ناوی خۆجێی ڤاكسینی دژە ڤایرۆسی كۆرۆنا (توركۆڤاج)ە TURKIVAC". لەم مانگەوە پرۆسەكانی خۆكوتان بە ڤاكسینی كۆرۆنا لە توركیا خێراتر بوون، بەوپێیەی ڕێژەكانی خۆكوتان لەم چەند ڕۆژەی دواییدا گەیشتنە 1.5 ملیۆن كەس لە ڕۆژێكدا، لەگەڵ دابەزینی بەردەوامی ڕێژەی ئەو تەمەنانەی خۆكوتان بە ڤاكسینەكان دەیانگرێتەوە.
خەڵك- بە بڕیاری بانكی ناوەندی عێراق ڕۆژ بەڕۆژ نرخی دۆلار بەرامبەر بە دیناری عێراقی دادەبەزێت و ئەمڕۆش جارێكی دیكە بەهای ئەو دراوە بیانییە شكا. خاوەنی نووسینگەیەكی ئاڵوگۆڕی دراو لە بازاڕی دۆلارەكەی سلێمانی بۆ (خەڵك) وتی، "ڕۆژانە بانكی ناوەندی بڕێكی زۆر دۆلار دەخاتە بازاڕەوە و ئەو بڕیارەی داویەتی بۆتە هۆی دابەزینی بەهای دۆلار بەرامبەر بە دینار". وتیشی، "دوێنێ‌ بەهای 100 دۆلار بە 148 هەزار و 600 دینار بوو، بەڵام ئەمڕۆ لەگەڵ كردنەوەی بازاڕ بەهاكەی شكا و ئەم ئێوارەیەش زیاتر دابەزی و بوو بە 147 هەزار و 900 دینار". بانكی ناوەندی عێراق لە هەفتەی ڕابردوودا بڕساریدا بە تەرخان كردنی بڕی 3 ملیار دۆلار بۆ پاڵپشتی بازاڕ و دراوی عێراقی و ڕۆژانە زیاتر لە 2 ملیار دینار دەخاتە بازاڕەوە و بەوەش نرخی 100 دۆلار لە 151 هەزار دینارەوە بۆ خوار 148 هەزار دینار دابەزیوە.
خەڵك-ئارام سەردار وەزیری پلاندانانی حكومەتی هەرێم ڕایدەگەیەنێت، هەرێمی كوردستان تەواوی پابەندی خۆی بە یاسای بودجەی عیراق جێبەجێ كردووە و دەشڵێت: "هیچ گۆڕانكارییەك لە داهات ڕووینەداوە تا لێبڕینی مووچە هەڵوەشێتەوە و ئەگەر پارەكەی بەغداش بێت ناتوانین ڕاستەوخۆ دەستكاری مووچە بكەین، چونكە خەرجیمان زۆرە". د. دارا ڕەشید، وەزیری پلاندانانی هەرێمی كوردستان لەكۆنفڕانسێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، مافی هەرێمی كوردستان لەم ٢٠٠ ملیار دینارە زیاترە، كە بەغداد مانگانە دیاری كردوە بۆ هەرێمی كوردستانی بنێرێت، هەرێمی كوردستان تەواوی پابەندی خۆی بە یاسای بودجەی عیراق جێبەجێ كردووە و دەبێ حكومەتی عیراق ئەو بڕە پارەیەی، كە بۆ هەرێم دیاری كراوە و بڕی ١١,٤ تریلۆن دینارە خەرج بكات. دەشڵێت: "لەیاسای بوودجەی عیراق ژمارەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانی بە ٦٠٠ هەزار مووچە خۆر لە قەڵەمدراوە، بەڵام ژمارەی فەرمانبەرانی ئێمە ٧٥٠ هەزار كەس دەبێت، كۆی گشتی مووچەخۆرانیش یەك ملیۆن و ٢٥٠ هەزار مووچە خۆرە". ڕوونیشی دەكاتەوە، دوای پەسەندكردنی پشكی هەرێم لەئەنجوومەنی وەزیران، ئێمە وەك هەرێمی كوردستان چاوەڕوانی هاتنی پارەین لە بەغداوە و تائێستاش هیچ گۆڕانكارییەك لە داهات و بەرزبوونەوەی داهاتی هەرێم ڕووینەداوە تاوەكو وەزارەتی دارایی سیستمی لێبڕینی مووچە هەڵوەشێنێتەوە. جەختیشی كردەوە، ئەگەر ئەو ٢٠٠ ملیار دینارەی بەغداش بگاتە كوردستان، خەرجییەكانی هەرێم زیاترن لەو بڕە، بۆیە ناتوانرێت ڕاستەوخۆ دەستكاری پێدانی مووچە بكرێت. باسی لەوەشكرد، ڕێكارەكانی یاسای بوودجە پڕۆژە یاسای بوودجەی هەرێمی دواخست، بۆیە ئێستا بەپێی ئەو بڕیارەی، كە لە حكومەتی عیراقی دراوە بۆ ناردنی پارە و دوای ناردنی پشكی هەرێم ئێمە تەنها دەستكاری ژمارەكانی ناو ڕەشنووسی پڕۆژە یاسای بودجەی هەرێم دەكەین و بۆ پەڕلەمانی دەنێرین.
خەڵك- وەزارەتی نەوتی عیراق، داوا لە پسپۆڕانی ئەندازیاریی دەكات، داواكاریی بۆ كاركردن لەڕێی ماڵپەڕی ئەلیكترۆنی تەرخانكراو بۆ ئەو مەبەستە، پێشكەش بكەن. بەپێی بەیاننامەیەك كە لەلایەن وەزارەتی نەوتی عیراقەوە بڵاوكرایەوە"بەپشتبەستن بە بڕیاری ژمارە 192ی ساڵی 2021ی ئەنجومەنی وەزیران و بە ئامانجی خێراتركردنی ڕێكارە ئیدارییەكان بۆ پێشكەشكردنی داواكاریی كاركردن بە كرێی ڕۆژانە، و بە پشتبەستن بە ڕێنماییەكانی وەزیری نەوت، بڕیاردرا وادەی پێشكەشكردن بۆ كاركردن بە سیفەتی كرێی ڕۆژانە بۆ خاوەن شارەزاییەكانی ئەندازیاریی لە 27ی ئەم مانگەوە دەستپێبكات لە بری 1ی مانگی داهاتوو". هەر لە بەیاننامەكەدا هاتووە"پێشكەشكردنی داواكارییەكان لەڕێی ماڵپەڕی ئەلیكترۆنی سەر بە وەزارەتی نەوت ( oil.gov.iq)وە دەبێت و لەم لینكەشەوە ڕێكەوتەكەی ڕادەگەیەنرێت و ماوەی پێشكەشكردنی داواكارییەكانیش دە ڕۆژ تێناپەڕێنێت لەدوای بڵاوكردنەوەی ڕاگەیاندنەكە".
خەڵك- وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکاڕاپۆرتێك لەسەر ڕەوشی مافەكانی مرۆڤ لە هەرێمی كوردستان و عێراق بڵاودەكاتەوە و ڕایدەگەیەنێت، كە یەكێتی و پارتی هێزی ئاسایش و دەزگای هەواڵگری خۆیان هەیە و دەشڵێت: "لە هەرێمی كوردستان پارێزگاكان بەشێوەی ناتەبا لێبوردن و جێبەجێ‌ كردنی حوكمەكانی یاسای تاوانیان جێبەجێ‌ كردووە. كونسوڵگەری ئەمریكا لە هەولێر ڕاپۆرتی ساڵانەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا تایبەت بە مافەکانی مرۆڤ بۆ ساڵی ٢٠٢٠ بڵاودەكاتەوە و لەو بەشانەی تایبەتە بە هەرێمی كوردستان ئاماژەی بەوەكردووە، "دوو پارتە سەرەكییە كوردییەكە، پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان دەزگای ئاسایی خۆیان هەیە، بەپێی دەستوری فیدڕاڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان مافی ئەوەی هەیە هێزی ئاسایشی ناوخۆی خۆی هەبێت، بەڵام یەكێتی و پارتی بو جودا كۆنتڕۆڵی یەكەی زیادەی هێزی پێشمەرگە دەكەن، هەروەها دەزگای هەواڵگری جودایان هەیە، كە بەناو لەژێر سایەتی ئەنجوومەنی ئاسایشی كوردستاندا ڕێكخراون". هەر لە ڕاپۆرتەكەدا ئاماژە بەوەكراوە، لە هەرێمی كوردستان پارێزگاكان بەشێوەی ناتەبا لێبوردن و جێبەجێ‌ كردنی حوكمەكانی یاسای تاوانیان جێبەجێ‌ كردووە. ڕشایگەیاندووە، تازەترین بەندیخانەكانی حكومەتی هەرێم لە شارە گەورەكان بەباشی بەڕێوە دەبرێن، بەڵام لە هەندێك بەندیخانەكانی ئاسایشی هەرێم و زیندانەكانی پۆلیس، دەسەڵاتدارانی حكومەتی هەرێم زۆر جار نەوجەوانان لە هۆڵی بچووك و هاوشێوەی گەوران دەهێڵنەوە و بەپێی ڕاپۆرتی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی مافی مرۆڤی هەرێم لە مانگی ئەیلولدا 50 منداڵیان هێشتۆتەوە لە بنكەی چاكسازی ژنان و منداڵان لەگەڵ دایكە حوكمدراوەكانیان. هەر لە ڕاپۆرتەكەدا ئاماژە بەوەكراوە، حكومەتی هەرێم بە ناتەبایی ڕێكارەكانی پەیڕەو كردووە بۆ مامەڵە كردن لەگەڵ تۆمەتی پێشێلكاری لەلایەن ئەفسەرانی وەزارەتی ناوخۆ یان ئاسایش. سەبارەت بە خۆپیشاندەران، كونسوڵگەری ئەمریكا لە هەولێر لە ڕاپۆرتەكەدا دەڵێت: "لە مانگی ئاب هێزەكانی ئاسایشی هەرێم بەلانی كەمەوە 50 خۆپیشاندەر، چالاكوان و ڕۆژنامەنووسیان دەستگیر كرد لە شارەكانی زاخۆ و دهۆك و چەندین چاودێر ئەم دەستگیر كردانەیان بە نایاسایی لەقەڵەمدا، یان لەبەر ئەوەی كەسەكان بەهۆی پیادەكردنی مافی گردبوونەوەی ئاشتیانە دەستگیر كراون، یان لەبەرئەوەی دەسەڵاتداران مافی یاسایی بۆ بردنە بەردەم دادوەر لەماوەی 24 كاتژمێر نادیدەگرت". هەر لە ڕاپۆرتەكەدا كونسوڵگەری ئەمریكا باسی شێوازی دەستگیر كردنی (مامۆستتا بەدەل بەرواری) دەكات و دەستگیركردنەكەی بە بە "بێ‌ فەرمان" وەسف دەكات. دەشڵێت: "حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەو خۆپیشاندەر و چالاكوانانەیان دەستگیر و زیندانی كردووە، كە ڕەخنەگری دەسەڵاتی ناوەندی و هەرێم بوون" و جەختیشی كردۆتەوە، هەردوو حكومەت دەست لە كاروباری ڕاگەیاندن وەردەدەن و هەندێك جار بۆتە هۆی داخستنی دەزگای ڕاگەیاندن، سوورداركردنی ڕووماڵ، ڕەتكردنەوەی دەستگەیشتن بە زانیاری گشتی و دەستوەردان لە خزمەتگوزاری ئینتەرنێت. دەقی ڕاپۆرتەكەی كونسوڵگەری ئەمریكا لە هەولێر
خەڵك- ڕەحیم دەڕاجی، ئەمینداری گشتنی بزوتنەوەی كەفا، دۆسێیەكی گەندەڵی گەورە لە وەزارەتی نەوتی عیراق ئاشكرا دەكات و دەڵێت بە چەندان ملیار دینارە. دەڕاجی لە دیمانەیەكی تەلەفیزیۆنیدا ڕایگەیاند"تێچووی خۆراكی فەرمانبەران لە هەفتەیەكدا لە یەكێك لە فەرمانگەكانی سەر بە وەزارەتی نەوت گەیشتۆتە پێنج ملیار و نزیكەی 400 ملیۆن دینار". بە وتەی دەڕاجی"جل و تاقمی كاركردنی یەك ئەندازیار كە لە بەدلەیەك و یەك خودە و جوتێك پێڵاو پێكدێت، تێچووی لەسەر دەوڵەت 15 ملیۆن دینارە"، داواشی لە مەرجەعیەتی ئاینی كرد، ئەو گەندەڵكارانە بگێڕێتەوە بۆ ئەو شوێنەی لێوەی هاتوون. ئەمینداری گشتی بزوتنەوەی كەفا دەڵێت"وەزارەتی نەوت كە یەك گۆڤاری مانگانە دەردەكات، تێچووەكەی دەگاتە پێنج ملیار دینار". دەڕاجی داوای بەرپاكردنی شۆڕشێكی گەورەی كرد لە هەڵبژاردندا،تا گەندەڵی لە وڵاتدا لەناوببرێت.
خەڵك- بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشیی سلێمانی ڕایدەگەیەنێت، شۆفێرێكی پابەندنەبوو ھێزێكی چەكدار بەشێوازێكی دەرچوون لە یاسا بەكاردەھێنێت و ھەڵدەكوتنە سەر ئەو ھێزە ئەمنییەی كە لەئەركدا بوون. ئاسایشی سللێمانی لە ڕوونكردنەوەكەدا ئاماژەی بەوەكردووە، ڕێوشوێنە یاسییەكان بۆ لیژنەی لێكۆڵینەوە جێدەھێڵین و ھەموولایەك دڵنیادەكەینەوە ھەرگیز دەستبەرداری ئەركی نیشتمانی خۆمان نابین لەپاراستنی سەروماڵی ھاووڵاتیان و ئارامی شار و لەو پێناوەشدا ئامادەی ھەموو قوربانییەكین. ڕوونكردنەوەیەك لە بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی سلێمانیەوە سەعات ( ١١:٣٠ ) شەوی ٢١/٢٢/ ٦/٢٠٢١ ھێزەكانمان بەھاوبەشی لەگەڵ ھێزەئەمنییەكان لە لیژنەی ئەمنی پارێزگای سلێمانی لەئەركێكی رەسمیدا بوون ، بۆ پاراستنی ئاسایش و ئارامی شارەكەمان لەسەر شەقامی جەواھیری لەگەڕەكی سەرچنار . شۆفێرێك پابەندنابێت بەڕێكارو رێنماییە یاساییه كان و پاش گرفت دروستكردن ، ھێزێكی چەكدار بەشێوازێكی دەرچوون لە یاسا بەكاردەھێنێت و ھەڵدەكوتنە سەر ئەو ھێزە ئەمنییەی كە لەئەركدا بوون و بەتەقەكردن رووبەڕووی ھێزەھاوبەشەكە بوونەوەو سەرئەنجام شه ش كارمەندی ھێزەكانی ئاسایشی سلێمانی و كارمه ندێكی هێزە كانی فریاكه وتنی به ریوه به رابه تی پۆلیسی سلیمانی برینداربوون و رەوانەی نەخۆشخانەكران بەمەبەستی چارەسەر . ئێمە لە كاتێكدا ھیوای زوو چاكبوونەوە بۆ بریندارانی ئەم رووداوە نەخوازراوە دەخوازین رێوشوێنە یاسییەكان بۆ لیژنەی لێكۆڵینەوە جێدەھێڵین و ھەموولایەك دڵنیادەكەینەوە ھەرگیز دەستبەرداری ئەركی نیشتمانی خۆمان نابین لەپاراستنی سەروماڵی ھاوڵاتیان و ئارامی شار و لەو پێناوەشدا ئامادەی ھەموو قوربانییەكین.

ئەمریكا بە پارە پشتیوانی عیراق دەكات بۆ هەڵبژاردنەكان

ئەمریكا بە پارە پشتیوانی عیراق دەكات بۆ هەڵبژاردنەكان

کارزان جەرجیس

شوبات 5, 2021

ئاژانسی گەشەپێدانی نێودەوڵەتی ئەمریكی ڕایگەیاند، بە بڕی…

تەندروستی جیهانی لەبارەی بەشە ڤاكسینی هەرێم ڕوونكردنەوە دەدات

ی.روداوەکانی رۆژ

تەندروستی جیهانی لەبارەی بەشە ڤاكسینی هەرێم ڕوونكردنەوە دەدات

کارزان جەرجیس

كانونی دووه‌م 31, 2021

تەندروستی جیهانی لەبارەی پێدانی ڤاكسینی كۆرۆنا لە هەرێم…