هەوڵی هەمواركردنەوەی یاسای كار دەدرێت و كرێكارانیش 6 داواكارییان هەیە
سلێمانی – نزار جەزا ئەمڕۆ یەكی ئایار ڕۆژی جیهانی كرێكاران…
زیاترسەردێر
-
خێزان ئەمەی خوارەوە گیراوەیەکە کە دەتوانیت خۆت لە ماڵەوە درووستی بکەیت و دواتر بە قۆڵتیەوە بیپێچیتەوە، جگە لەوەی چەوری دەتوێنێتەوە و زۆر سوودی بۆ پێستیشت هەیە چونکە دەوڵمەندە بە ڤیتامین A و E. پێکهاتەکان: -نیو مۆز قاش بکە و پانی بکەرەوە. -١ کەوچکە چا هەنگوینی تێبکە -١ کەوچکە چا قاوەی هاڕاوی تێبکە -هەموو پێکهاتەکان جوان تێکەڵ بکە تا وەک پاستایەکی لێدێت. -بیدە لە قۆڵت و دواتر عەلاگەیەکی تێوە بپێچە -با نیو کاتژمێر بە پێچراوەی بمێنێتەوە.
-
خێزان ئەمەی خوارەوە چەند زانیاریەکە لە نێو فیلمەکان بینیومانە و بۆ ژیانی ڕاستی نابێت و پێویستە وریا بیت: -لە نێو فیلمەکان پاڵەوانەکە ماسی ڕاودەکات و بە کاڵی دەیخوات، یاخود ئاژەڵی دیکەش کە ئەمە بۆ ژیانی ڕاستی نابێت چونکە خواردنی گۆشت بەکاڵی وادەکات میکرۆب و بەکتریای زۆر بچێتە گەدەت و توشی هەوکردنی بکات. -لە فیلمەکان هەمیشە کەمێک ئاو دەهێڵنەوە و ئاوی پێویست ناخۆنەوە کاتێک لە بیابانێکدان، بەڵام ئەمە بۆ ڕاستی نابێت چونکە گەر وەک پێویست تونیەتیت نەشکابێت ئەوا زۆر ئاسان بەهۆی گەرماوە هۆش لە دەستدەدەیت و دەمریت. -بەپێی فیلمەکان بێت گەر ونبوویت ئەوا پێویستە بە قەراغ ڕووباردا بڕۆیت چونکە لەو ناوچانە خەڵکی لێیە، بەڵام ئەمە ڕێگەیەکی باش نییە چونکە دەبێت لەو شوێنە بمێنیتەوە کە لێی ونبوویت، بەو پێیەی ئەگەر زۆرە لەوێدا بەدواتدا بگەڕێن نەک قەراغ ڕوبارەکان. -بە پێی فیلمەکان گەر ئاو بکوڵێنیت ئیدی مەترسی لەسەر نامێنێت، لەکاتێکدا کوڵانی ئاو تەنها میکرۆبەکانی دەکوژێت و گەر ئاوێک بۆ خواردنەوە نەشێت بە کوڵان چارەسەر نابێت -بەپێی فیلمەکان بێت گەر لە بیاباندا ونبویت ئەوا پێویستە یەکەمجار سەرچاوەی ئاو بدۆزیتەوە، بەڵام ئەوە هەڵەیە چونکە ئاوی بیابان گەر بیشی دۆزیتەوە بەهۆی گەرمیەوە بۆ خواردنەوە نابێت، بۆیە پێویستە سێبەر بدۆزیتەوە تا ئاوی ناو جەستەت زوو تەواو نەبێت.
-
خەڵك- ئەمڕۆ پێنج شەممە وەزارەتی بەرگری توركیا كوژرانی سەربازێكی لە هەرێمی كوردستان راگەیاند لە شەڕی پەكەكەدا. وەزارەتی بەرگری توركیا لە راگەیەنراوێكدا روونیكردەوە سەربازێكی سوپای توركیا لە هێرشێكی گەریلاكانی پەكەكەدا كوژراوە. لەلایەكی دیكەوە ناوەندی چاپەمەنی و راگەیاندنی هەپەگە لە راگەیەنراوێكدا رایگەیاند ٢٦ سەربازی توركیا كە دووانیان فەرماندەی باڵان كوژران. راشیگەیاند لە شەڕەكاندا هاوكات گەریلایەكیش شەهید بووە.
-
خەڵک- عێراق ناوی لە وڵاتە یەکەمەکانی جیهاندایە کە خاوەن پیسترین ژینگەن و لە پلەی نۆیەمدا دێت. بە پێی بەدواداچوونی رێکخراوە ژینگە پارێزەکانی جیهانی بە درێژایی ساڵی 2021، عێراق لە پلەی نۆیەم دادەنرێت لە نێو هەموو وڵاتانی جیهاندا کە زۆرترین پیسبوون لە ژینەگەکەیدا دروستبووە. هەروەک سێ وڵاتی دیکەی عەرەبی ناویان لە لیستەکەدا هاتووە، ئەوانیش عومان، بەحرەین و سوودانن، و پیسترین ژینگەش لە جیهاندا بەر وڵاتی بەنگلادش دەکەوێت.
-
خەڵك- تەنگەژەی ئابووری و خۆراك لە جیهاندا بەچەندین شێواز بەهۆی جەنگی ئۆكراینەوە دەستیپێكردووە، لە هەڵاوسان و بەرزبوونەوەی نرخی كەرەستەی خۆراكی بەشێوەیەكی زۆر. پەرەسەندنەكان دەستیانپێكرد لە دەستپێكی تەنگەژەی ئابووری جیهانی لە 2008 و دوای كۆرۆنا و جەنگی ئۆكراین، بوونە هۆی زنجیرەیەك رووداوی سیاسی، ئابووری و سەربازی سیستمی ئابووری جیهانی و نێوخۆیی زۆر وڵات و گەلانی گۆڕی لە هەندێك وڵات كە لە داڕووخاندا بوون لە سەرانسەری جیهاندا. ئەم رووداوانە كاریگەری لەسەر ژیانی هاووڵاتیان دروست دەكات بۆ ئاستی دورمەودا لە ماوەی دوو بۆ سێ ساڵی رابردوودا بەتایبەت بۆ گەنجانی 18 بۆ 30 ساڵ كە لە پێشدا ئەم رووداوانەیان نەدیوە لە بەرزبوونەوەی خەیاڵی نرخی خۆراك و كەمی بڕەكەی. بۆ نمونە لوبنان نرخی سووتەمەنی بەشێوەیەكی بەرچاو بەرزبووەتەوە، نرخی خۆراك و گەنم و ئارد زۆر بەرزە، شیری منداڵ نەماوە بەهۆی هەرەسهێنانی ئابووری، بەڵام ئەمریكا كێشەی لە دەستی كار هەیە بەهۆی كۆرۆنا لە مانگی شووبات كارگەیەك لە میشیگان داخرا و بەرهەمەكانی كشێنرانەوە بەهۆی بوونی گوومان لە مردنی دوو منداڵی شیرەخۆرە بەو بەرهەمانە. رێكخراوی فاو دەڵێت نزیكەی 25 ملیۆن تۆن گەنم لە ئۆكراین گیریخواردووە بەهۆی ئاستەنگەكانی ژێرخان و داخرانی بەندەرەكانی دەریای رەش و لەوچوارچێوەیەدا هۆشداری دەدرێت لە روودانی تەنگەژەیەكی گەورە و مەترسیداری خۆراك لە جیهاندا كە برسێتی دروست دەكات. ئەم رێكخراوەی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان دەڵێت نزیكەی 8.7 ملیۆن كەس مەترسی برسیبوونیان لە ئۆكراین لەسەرە كە 22.8%یان منداڵن لە خوار تەمەنی پێنج ساڵییەوە.
-
گۆران قادر جینین هینیس پلاسخارت نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق، چەندین جارە هۆشداری دەدات كە مەرج نیە قەوارەی هەرێم وەك ئەوەی ئێستا بمێنێتەوە، ئەم لێدوانانە لە بنەڕەتدا باكگراوندێكی سیاسی هەیە كە ڕاستەوخۆ نایڵێت بەڵكو بە زمانێكی سیاسی بۆ مەبەستێكی دیاری كراو ئاماژەی پێدەدات، كە لەوەیە ئەو واتایە نەگەیەنێت كە ئێمە تێگەیشتنمان بۆی هەیە. لێدوانەكانی پلاسخارت بەو پێیەی نوێنەری گەورەترین ڕێكخراوی جیهانییە لە عێراق، هەموو كات جێگای بایەخە، چونكە لە ئاگاداری بۆ پلانەكانی داهاتووە و دەوترێت،ئێستاش چەندین جار ئاماژەی بە مەترسی لەسەر قەوارەی هەرێم داوە، لە ڕاستیدا هەموو كات قەوارەی هەرێم مەترسی لەسەرە،چونكە كاریگەرە بە ناوخۆی كوردستان و عێراق و تەنانەت وڵاتانی دراوسێ و گۆڕانكارییە جیهانییەكانیش، بەو پێیەی سیاسەتی ئەمڕۆی جیهانی لەسەر بنەمای بەرژەوەندی كار دەكات، نەك مەبدەئو پرەنسیپ و یاسا،كەواتە ئەگەر بڵێین مەترسی هەیە،ئەوا ئاساییە و لای هەمووان ڕوونە و لەوەیە بۆ زۆر هەرێم و وڵاتی دیكەش ڕاست بێت،بەڵام وتنی بە ئاشكرا ئەوەندەی پەیوەستە بە هۆشداری و بە ئاگا هێنانەوە،ئەوەندە پەیوەست نیە بە ڕوودانی مەترسییەكەوە،بەواتایەكی دیكە لێدوانەكانی پلاسخارت هۆشدارییە كە نابێت دۆخی هەرێم بەم شێوازەی ئێستا بڕوات،چونكە نیگەرانی نەتەوە یەكگرتوەكان و ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لێكەوتۆتەوە، بەتایبەت ئەوەی پەیوەستە بە دۆخی مافی مرۆڤ و ئیدارەدان و دۆخی ژیانی هاوڵاتیان. ئەوەی ئەمریكا و پلاسخارت نیگەران دەكات، لاواز بوونی زیاتری هەرێمی كوردستانە،چونكە ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا بە پەرۆشە بۆ ئەوەی كوردستانێكی بەهێز لە عێراقێكی یەكگترودا بوونی هەبێت، كە بتوانێت ڕووبەڕووی ئاڵنگارییەكان ببێتەوە،هەروەها هێندە بەهێز بێت كە بتوانێت پشتی پێببەستێت و لە هەرێمەوە ئیدارەی ناوچەكە بدات و زۆرجاریش وەك كارت بەكاری بهێنێت،بەڵام بە دابەش بوونی سیاسی و نیگەرانی هاوڵاتیان،ئەم مەبەستەی ئەمریكا نایەتەدی، بۆیە وەك دەبینین پلاسخارت زۆرترین ڕەخنە لە دابەش بوونی سیاسی لە هەرێم دەگرێت و كەمتر باس لەو پێشێلكارییانە دەكات كە حكومەتی عێراق و تەنانەت میلیشیاكانیش دەیكەنە سەر هەرێمی كوردستان، هەروەها لێدوانیشی لەسەر داگیركاری توركیا نیە، بۆیە بە وردبوونەوە لە كۆی وتەكانی، لە مەبەستی حەقیقی پلاسخارت تێدەگەین، كە دەیەوێت هەرێمێكی بەهێز هەبێت و بەرگەری ئاڵنگارییەكان بگرێت، بۆ ئەوەی لە داهاتوودا پشتی زیاتری پێببەسرێت،چونكە هەرێمێكی لاواز بەلای ئەمریكاوە وەك نەبوونی لێدێت. هەرچی پەیوەست بە هەڕەشە لەسەر قەوارەی هەرێم، ئەوا دیسان لە ئێستادا بەو زەقیە هەستی پێناكرێت، چونكە كۆدەنگیەكی هەرێمی و نێودەوڵەتی هەیە، كە پشتگیری لە فیدراڵیەتی عێراق و مانەوەی هەرێم دەكات، لەسەر ئاستی جیهان زۆرینەی وڵاتە پێشكەوتووەكان بە ئاڕاستەی فیدراڵی رۆیشتوون و سەركەوتنیشی بەدەستهێناوە،ئەمركیاش پشتگیری لەم فیدراڵیە دەكات، لەسەر ئاستی هەرێمییش توركیا و ئێران لەوەیە سەرسەخترین نەیاری كورد بن،بەڵام لە ئێستادا بەرژەوەندی سیاسی و ئابورییان لەگەڵ هەرێمدا هەیە و نایەنەوێت هەڕەشەی جدی لەسەر دروست ببێت،بەڵام حەز بە هەرێمێكی بەهێز ناكەن، لەناوخۆی عێراقیشدا،ئەوە لەلایەك دەستور قەوارەی هەرێم دەپارێزێت، لەلایەكی دیكەشەوە عێراق حكومەتێكی هێندە بەهێزی نیە كە بتوانێت ئیدارەی هەرێمیش بدات، بۆیە خۆی ناخاتە ناو ئەو تونێلەی كە ئەو سەری دیار نیە، ئەمە جگە لەوەی بۆ نەمانی هەرێم پێویستی بە گۆڕینی دەستور هەیە، كە ئەمەش لە ئێستادا زەحمەتە. كەواتە لە كۆتاییدا دەگەینە ئەو دەرئەنجامەی كە هەڕەشەی جدی لەسەر نەمانی قەوارەی هەرێم نیە، بەڵكو هەڕەشەی لاواز بوونی هەرێم هەیە، لێدوانەكانی پلاسخارتیش هۆشدارییە كە نابێت هەرێم بەم شێوەیەی ئێستا بەردەوام بێت،چونكە بەرەو لاوازی زیاتر دەبات، كە ئەمەش لەگەڵ ئەجێندەی ئەمریكا و نەتەوە یەكگرتوەكان یەك ناگرێتەوە.
-
خەڵک- وەزارەتى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستى حکومەتی هەرێم رایگەیاند "زەمالەی خوێندنی ماستەر و دکتۆرای بۆ هاووڵاتیانی هەرێـم لە وڵاتی هیندستان بۆ ساڵی خوێندنی (2022 - 2023) دابینکردووە". ئەمڕۆ پێنجشەممە، وەزارەتى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستى حکومەتی هەرێمی کوردستان لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، "زەمالەى خوێندنى ماستەر و دکتۆرا لە وڵاتى هیندستان لە چوارچێوەى پرۆگرامى ئەنجومەنى هیندى بۆ پەیوەندییە کلتورییەکان بۆ مامۆستا و فەرمانبەر و هاووڵاتیانى هەرێمى کوردستان لە بوارە جیاجیاکاندا بۆ ساڵى خوێندنى (2022 - 2023) ڕادەگەیەنێت". ئامەژەشی بەوەکرد "لەو بارەیەوە هەر کەسێک مەرجەکانی تێدا بەرجەستە بێت و ئارەزووی خوێندنی هەیە لە زانکۆکانی وڵاتی هیندستان، بە لەبەر چاوگرتنی ئەو تێبینییانەی خستوویانەتە روو، دەتوانێت داواکاری پێشکەش بکات لە ڕێگەی ئەو لینکەی تایبەت بەو زەمالەیە دانراوە لە سایتی وەزارەت".
-
خەڵک وەزیری دەرەوەی پێشووی ئەمریکا و دیپلۆماتکاری بەناوبانگ، هێنری کیسینجەر، بەرچاو روونی و ئامۆژگاریی دەداتە کیێڤ و سەروەختی دەسەڵاتی هیتلەر و نازییەکان بەبیر سەرۆکی ئۆکراین دێنێتەوە و دەڵێت هەندێک لە وڵاتانی ئەوروپا سازشیان کردووە و ڕێککەوتوون، تەنانەت کۆنترۆڵکردنی هەندێک ناوچەیان لەلایەن ئادۆلف هیتلەر سەرۆکی ئەوکاتی ئەڵمانیایان پێ خۆش بووە. لەمیانی گفتوگۆکانی کۆڕبەندی ئابووری داڤۆس لە سویسرا، هێنری کیسنجەری تەمەن 98 ساڵ، کە یەکێک لە رەمزە دیارەکانی سیاسەت و دیپلۆماسیەتی ئەمریکاو جیهانەو پێشتر وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بووە، داوای لە کیێڤ کرد کە وازهێنان لە بەشێک لە خاکەکەی قبوڵ بکات تا لەگەڵ مۆسکۆدا بگەنە ڕێکەوتنی ئاشتی و کۆتایی هێنان بەو جەنگەی لە ئارادایە. ناوبراو پێیوابوو شکستهێنان لە دەستپێکردنەوەی دانوستانەکانی نێوان هەردوو وڵات و بەردەوامبوون لە دژایەتیکردنی یەکدی ئەنجامی جددی بۆ ناسەقامگیری درێژخایەنی تەواوی ئەوروپا دەبێت. وتیشی: "پێویستە لە ماوەی دوو مانگی داهاتوودا دانوستانەکان بەجددی بۆ کۆتایهێنان بە شەڕ دەستپێبکەن و هەردوو لا سازش بۆ یەکدی بکەن. کیسنجەر کە لە ماوەی ساڵانی حەفتاکاندا لەچوارچێوەی ئیدارەکانی سەرۆک ڕیچارد نیکسۆن و جیراڵد فۆرد خزمەتی کردووە، هۆشداریدا کە " جەنگی سەر ئۆکراین درێژە دەکێشێت و زۆر وڵاتی دیکەشی تێوە دەگلێت ". جەختیشی لە گرنگی گەڕانەوە بۆ سەر مێزی گفتوگۆ کردەوە و تیشکی خستە سەر گرنگیی ڕووسیا، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە بۆ ماوەی 400 ساڵ بەشێکی سەرەکی ئەوروپا بووە و لە کاتە مەترسیدارەکاندا وەک هێزێکی هاوسەنگ کار دەکات. ئەو داواشی لە وڵاتانی ڕۆژئاوا کرد گرنگی دەوڵەتی ڕووسیا لە کیشوەری ئەوروپا بەبیر بهێننەوە . کیسنجەر، لەو دیپلۆماتکارە دیارانە بوو، کە ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە دیاریکردنی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ماوەی جەنگی سارددا و ڕێنمایەکانی ئەو بووە هۆی کەمبوونەوەی گرژییەکانی نێوان ویلایەتە یەکگرتووەکان و یەکێتیی سۆڤیەت. هاوکات ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبوو لە ئاساییکردنەوەی پێوەندی نێوان ویلایەتە یەکگرتووەکان و چین و سەردانە مێژوویییەکەی سەرۆک کۆمار، ڕیچارد نیکسۆنی لە ساڵی ١٩٧٢ بۆ چینی لێ کەوتەوە.
-
خەڵك- دەوڵەتی توركیا هێرشێكی نوێی كردە سەر ناوچەكانی شاخی جودی و ناوچەكانی ئێف ئێم-ی زاپ و شاخی هەكاریی مەتینا و شەڕێكی قورس لە ناوچانە دەستیپێكردووە. ئاژانسی فوڕات نیوز بڵاویكردەوە، بەگوێرەی سەرچاوەكانی گەریلا، سوپای توركیا دوێنێ بە فڕۆكە و هەلیكۆپتەر ناوچەكانی شاخی جودی و ناوچەكانی ئێف ئێم-ی سەر بە شاخی زاپ و شاخی هەكاریی مەتینای بۆردومان كرد و پاشان لە ئاسمان و زەوییەوە هێرشێكی داگیركارانەی دەستپێكرد. لە شاخی جودی و شاخی ئێف ئێم و شاخی هەكاری لە نێوان گەریلاكان و داگیركەراندا شەڕێكی قورس لە ئارادایە.
-
خەڵك- بەرپرسێكی بەڕێوەبەرێتی خۆسەر هەڕەشەكانی توركیا لە رۆژئاوای كوردستان بۆ ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی سەربازی بە "جدی" وەسفدەكات و ئاماژە بەوە دەدات، دۆخی مرۆیی لە ناوچەكە تێكدەدات. شێخموس ئەحمەد، بەرپرسی نوسینگەی كاروباری ئاوارەكان و پەنابەران لە بەڕێوەبەرێتی خۆسەر رایگەیاند، توركیا پابەندی رێكەوتننامەكانی ئاگربڕ نابێت كە لە تشرینی یەكەمی 2019 لەگەڵ لایەنە گەرەنتیكەرەكان مۆریكردووەو "لە ئێستادا پێشێلی ئەو رێكەوتنە دەكات و هەڕەشەی ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی سەربازی دەكات، ئەوەش ئەوەندەی تر دۆخی مرۆیی لەناوچەكان خراپتر دەكات." شێخموس وتیشی: "هەر ئۆپراسیۆنێكی سەربازی توركیا ئەنجامی بدات، مەترسی جدی لەسەر دانیشتوانی ناوچەكە دروست دەكات و كارەساتی مرۆیی دەنێتەوە." ئەوەشی خستەڕوو، ساڵانی رابوردوو، بەهۆی ئەو ئۆپراسیۆنانەی لە عەفرین و سەرێ كانی و گرێ سپی ئەنجامیداون، ملیۆنێك كەس لە شوێنی خۆیان هەڵكەندراون. شێخموس باسی لەوەكرد، ئۆپراسیۆنەكانی توركیا، بە پلەی یەكەم خزمەت بە پرۆژەكانی گۆڕینی دیمۆگرافی دەكات كە سەرەتای مانگی ئایار رایگەیاند. رۆژی دووشەممە رەجەب تەییب ئەردۆگان باسی لە نیازی وڵاتەكەی كرد بۆ ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنێكی نوێی سەربازی بە مەبەستی بەرپەرچدانەوەی ئەو هێرشانەی هەڕەشە لە ئاسایشی نەتەوەیی توركیا لەسەر سنوری باشورەوە، وەك ئاماژەیەك بۆ ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان. سەرچاوە/نۆرس پرێس