خاوێنكردنەوەی دەوروبەری هەولێر دەستیپێكرد
وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار ڕایدەگەیەنێت: پڕۆسەی خاوێنكردنەوەی…
زیاترسەردێر
-
خێزان ئەمەی خوارەوە گیراوەیەکە کە دەتوانیت خۆت لە ماڵەوە درووستی بکەیت و دواتر بە قۆڵتیەوە بیپێچیتەوە، جگە لەوەی چەوری دەتوێنێتەوە و زۆر سوودی بۆ پێستیشت هەیە چونکە دەوڵمەندە بە ڤیتامین A و E. پێکهاتەکان: -نیو مۆز قاش بکە و پانی بکەرەوە. -١ کەوچکە چا هەنگوینی تێبکە -١ کەوچکە چا قاوەی هاڕاوی تێبکە -هەموو پێکهاتەکان جوان تێکەڵ بکە تا وەک پاستایەکی لێدێت. -بیدە لە قۆڵت و دواتر عەلاگەیەکی تێوە بپێچە -با نیو کاتژمێر بە پێچراوەی بمێنێتەوە.
-
خەڵک- ئارام سەردار ئەندامی ئەنجوومەنی باڵای کۆمەڵی دادگەری ڕایدەگەیەنێت، "حوکمڕانی هەرێمی کوردستان بەم شێوەیە بەردەوام نابێت و پێویستی بەگۆڕانکاری هەیە، ئەگەر حزبەکانی دەسەڵات بارودۆخی هەرێمی کوردستانیان چاک نەکەن، پشت لەهەرێم دەکەن". شوان ڕابەر، ئەندامی ئەنجوومەنی باڵای کۆمەڵی دادگەری لەبارەی کۆبوونەوە چاوەڕوانکراوەکەی پلاسخارت و سەرکردەی حزبەکان بە(خەڵک)ی ڕاگەیاند، "بە پێی زانیاری دەستکەوت و لێدوانەکانی ڕابردووی نوێنەری نەتەوەیەکگرتووەکان و باڵیۆزی ئەمریکا لەعێراق، ئەوان لەبارودۆخی حوکمڕانی هەرێمی کوردستان نیگەرانن، بۆیە ئەمڕۆ رەنگە بەڕاشکاوی قسەی خۆیان بەحزبەکانی کوردستان بڵێن، بەتایبەت حزبە دەسەڵاتدارەکان". دەشڵێت، "لەم کۆبوونەوەیە فشارناکەنە سەر حزبەکان و تەنها پەیامی خۆیان دەدەن، ئەگەر حزبەکانی دەسەڵات بارودۆخی هەرێمی کوردستانیان چاککرد باشە، ئەگەرنا لەوە بەدواوە ڕەنگە زیاتر فشار لەکورد بکەن و زیاتر پشت لەکوردستان بکەن، بەمەش هەرێمی کوردستان تووشی زیان دەبێت". ڕوونیشی دەکاتەوە، "پێویستە هەرچی زووە دەسەڵاتداران بارودۆخی هەرێم چاک بکەن، تاوەکو ژیانی خەڵک نەوەستێت و وڵاتانیش پشت لەهەرێم نەکەن، بۆ ئەوەی کیانی هەرێم لەناونەچێت، چونکە حوکمڕانی هەرێمی کوردستان بەم شێوەیە بەردەوام نابێت و پێویستی بەگۆڕانکاری هەیە".
-
خەڵک- نوێنه‌رایه‌تی حکومه‌تی هه‌رێم له به‌ریتانیا رایگەیاند "حکومەتی هەرێمی کوردستان هیچ ڕێككه‌وتنێكی نەکردووە له‌گه‌ڵ به‌ریتانیا بۆ ناردنه‌وه‌ی زۆره‌ملێی پەنابەرە کوردەکان لەو وڵاتەدا". ئەمڕۆ پێنجشەممە، 26ی ئایاری 2022، نوێنه‌رایه‌تی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان له به‌ریتانیا لە راگەیەنراوێکیدا بڵاویکردەوە "ژمارەیەک هاونیشتمانیانی کورد لە بەریتانیا و میدیاکان پەیوەندی دەکەن لەسەر پرسی ناردنەوەی به زۆری پەنابەرانی کورد و ڕێککەوتنی حکومەتی هەرێم و بەریتانیا له‌و بارەیەوە". راشیگەیاند "بە پێویستی دەزانین رایبگەیەنین حکومەتی هەرێمی کوردستان هیچ جۆرە ڕێکكەوتنێکی لەگەڵ بەریتانیا نییە بۆ ناردنەوەی زۆرەملێی هاووڵاتییانی لەو وڵاتە". رونیشیکردەوە " بەهیچ شێوەیەک پرسی ناردنه‌وەی زۆرەملێ باس نەکراوە لە سەردانی فەرمی سەرۆکی حکومەتی هه‌رێمی کوردستان و کۆبوونەوەی لەگەڵ وەزیری ناوخۆی بەریتانیادا و هیچ ڕێککه‌وتنێکیش له‌و باره‌یه‌وه ئەنجامنەدراوە". وتیشی "هه‌رێمی کوردستان و حکومەتی بەریتانیا له‌سه‌ر ئاستی نه‌هێشتنی تاوانی ڕێکخراو و به‌دواداچوونی تاوانباران و بازرگانانی مرۆڤ هه‌ماهه‌نگن و هاوکاریی یه‌کتر ده‌که‌ن". ئاماژەشی بەوەکرد "په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان هه‌رێمی کوردستان و حکومەتی بەریتانیا قووڵ و دۆستانه‌ن و له‌سه‌ر بنه‌مای هاوبه‌شی و به‌رژه‌وه‌ندیی دوولایه‌نه‌یه‌ن، ئه‌و پرسه‌ی که هه‌ندێک که‌س و لایه‌ن ده‌یانه‌وێت چه‌واشه‌ی بکەن و هه‌ستی هاووڵاتیانی پێ بجووڵێنن و بۆ به‌رژه‌وه‌ندی کورتخایه‌نی خۆیان به‌کاریبهێنن، ڕه‌تی ده‌که‌ینه‌وه و ئه‌وله‌ویاته‌کانی په‌یوه‌ندی دوولایه‌نه به‌هیچ شێوه‌یه‌ک پرسی ناردنه‌وه‌ی به‌زۆر نییه".
-
خەڵك- تا دێت رەوشی لوبنان بەرەو مەترسی زیاتر دەڕوات، بەتایبەت قوڵبوونەوەی زیاتری تەنگەژەكان لە هەموو ئاستەكاندا لەگەڵ زیادبوونی مەترسی لەسەر بنەڕەتەكانی ژیان و گوزەران لە لوبنان. شارەزایانی ئابووری دەڵێن لوبنان ئامادەیی بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و گرتنەبەری رێوشوێنی خێرا نییە، مەترسی هەیە رووبەڕووی برسێتی بێتەوە لەگەڵ داكشانی بەردەوامی لیرە. هاووڵاتیانی لوبنانی رەوشی ژیانیان لە حاڵێكدایە توانای كڕینی پێویستیەكانی رۆژانەی خۆیان لە خۆراك نەماوە. بەهۆی جەنگی ئۆكراین و ووشكەساڵی و گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا جیهان لەگەڵ تەنگەژەی ئاسایشی خۆراك رووبەڕووە.
-
خەڵک- پاش شەپۆلە یەک لەدوای یەکەکانی خۆڵبارین کە روویان لە عێراق کرد لە ماوەی دواییدا، پێشبینی دەکرێت هەفتەی داهاتوو شەپۆلێکی توندی گەرما وڵاتەکە بگرێتەوە. پێدەچێت کەشوهەوای عێراق سەقامگیری و ئارامی بەخۆیەوە نەبینێت بەم زووانە، بەو پێیەی ئەمڕۆ پێنجشەممە، ئاژانسی (ئێرس نیوز) رایگەیاند "پێدەچیت پاش شەپۆلە مەترسیدارەکانی خۆڵبارین شەپۆلی گەرما لە دەستپێکی هەفتەی داهاتووەوە روو لە وڵاتەکە بکات". ئاشکراشیکرد "بڕیارە شەپۆلی گەرما بۆ ماوەی چەند رۆژێک بەردەوام بێت".
-
خێزان ئەمەی خوارەوە چەند زانیاریەکە لە نێو فیلمەکان بینیومانە و بۆ ژیانی ڕاستی نابێت و پێویستە وریا بیت: -لە نێو فیلمەکان پاڵەوانەکە ماسی ڕاودەکات و بە کاڵی دەیخوات، یاخود ئاژەڵی دیکەش کە ئەمە بۆ ژیانی ڕاستی نابێت چونکە خواردنی گۆشت بەکاڵی وادەکات میکرۆب و بەکتریای زۆر بچێتە گەدەت و توشی هەوکردنی بکات. -لە فیلمەکان هەمیشە کەمێک ئاو دەهێڵنەوە و ئاوی پێویست ناخۆنەوە کاتێک لە بیابانێکدان، بەڵام ئەمە بۆ ڕاستی نابێت چونکە گەر وەک پێویست تونیەتیت نەشکابێت ئەوا زۆر ئاسان بەهۆی گەرماوە هۆش لە دەستدەدەیت و دەمریت. -بەپێی فیلمەکان بێت گەر ونبوویت ئەوا پێویستە بە قەراغ ڕووباردا بڕۆیت چونکە لەو ناوچانە خەڵکی لێیە، بەڵام ئەمە ڕێگەیەکی باش نییە چونکە دەبێت لەو شوێنە بمێنیتەوە کە لێی ونبوویت، بەو پێیەی ئەگەر زۆرە لەوێدا بەدواتدا بگەڕێن نەک قەراغ ڕوبارەکان. -بە پێی فیلمەکان گەر ئاو بکوڵێنیت ئیدی مەترسی لەسەر نامێنێت، لەکاتێکدا کوڵانی ئاو تەنها میکرۆبەکانی دەکوژێت و گەر ئاوێک بۆ خواردنەوە نەشێت بە کوڵان چارەسەر نابێت -بەپێی فیلمەکان بێت گەر لە بیاباندا ونبویت ئەوا پێویستە یەکەمجار سەرچاوەی ئاو بدۆزیتەوە، بەڵام ئەوە هەڵەیە چونکە ئاوی بیابان گەر بیشی دۆزیتەوە بەهۆی گەرمیەوە بۆ خواردنەوە نابێت، بۆیە پێویستە سێبەر بدۆزیتەوە تا ئاوی ناو جەستەت زوو تەواو نەبێت.
-
خەڵک- سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە مەراسیمێکی سەربازیدا وتارێکی پێشکەشکرد و رایگەیاند "دەبێت هێزی پێشمەرگە دوور بێت لە دەستی حیزب و پێویستە هەرێم و بەغداد لەسەر مێزی گفتوگۆ دابنیشن لە پێناو چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوانیان". ئەمڕۆ پێنجشەممە، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە رێوڕەسمێکی سەربازیدا لە زاخۆ، وتارێکی پێشکەشکرد و رایگەیاند "دەبێت هێزی پێشمەرگە دوور بێت لە دەستی حیزب و پێویستە پەرلەمانی کوردستان چاودێری یەکگرتنەوەی پێشمەرگە بکات". وتیشی "ناکۆکی سیاسیی نێوان لایەنەکان دۆخی خەڵکی تێکداوە و ژیانی خەڵكی زەحمەت کردووە". ئاماژەی بەوەشکرد کە "ئەو ناکۆکییە حیزبیانەی لە ناو خۆی هەرێـمدا بوونیان هەیە کێشەی زیاتر دروست دەکات و دەبێت هەوڵبدرێت چارەسەر بکرێن". وتیشی "پێویستە هەرێم و بەغداد لەسەر مێزی گفتوگۆ دابنیشن لە پێناو چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوانیان لەسەر بنەمای دەستوور تاوەکو دەربازبن لەو قەیرانە سیاسییەی لە عێراقدا دورستبووە و پێویستە هەموو هێزە عێراقییەکان نەرمی زیاتر پیشان بدەن بەرامبەر یەکتر". ئاشکراشیکرد "هەرێمی کوردستان بەشێكە لە عێراق و خەڵکی عێراق ئارامی دەوێت". لە کۆتایی وتارەکەشیدا وتی "داوا دەکەم لە بەغداد ئەگەر کوردستان وەک بەشێک لە عێراق دەبینێت، دەبێت بە زووترین کات کێشەکانی لەگەڵ کوردستان چارەسەر بکات، چونکە دروست نییە خەڵكی کوردستان لە دڵەڕاوکێدا بژین کە ئاخۆ بوودجە دەدرێت بە هەرێم یاخود نا". داواشی لە حکومەتی عێراقی و دامەزراوەی عێرقییەکان کرد کە هەنگاو بنێن لە پێناو چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێـم و بەغدا چونکە شکشتی هەرێم شکستی ئەوانیشە".
-
خەڵك- ئەمڕۆ پێنج شەممە وەزارەتی بەرگری توركیا كوژرانی سەربازێكی لە هەرێمی كوردستان راگەیاند لە شەڕی پەكەكەدا. وەزارەتی بەرگری توركیا لە راگەیەنراوێكدا روونیكردەوە سەربازێكی سوپای توركیا لە هێرشێكی گەریلاكانی پەكەكەدا كوژراوە. لەلایەكی دیكەوە ناوەندی چاپەمەنی و راگەیاندنی هەپەگە لە راگەیەنراوێكدا رایگەیاند ٢٦ سەربازی توركیا كە دووانیان فەرماندەی باڵان كوژران. راشیگەیاند لە شەڕەكاندا هاوكات گەریلایەكیش شەهید بووە.
-
خەڵک- عێراق ناوی لە وڵاتە یەکەمەکانی جیهاندایە کە خاوەن پیسترین ژینگەن و لە پلەی نۆیەمدا دێت. بە پێی بەدواداچوونی رێکخراوە ژینگە پارێزەکانی جیهانی بە درێژایی ساڵی 2021، عێراق لە پلەی نۆیەم دادەنرێت لە نێو هەموو وڵاتانی جیهاندا کە زۆرترین پیسبوون لە ژینەگەکەیدا دروستبووە. هەروەک سێ وڵاتی دیکەی عەرەبی ناویان لە لیستەکەدا هاتووە، ئەوانیش عومان، بەحرەین و سوودانن، و پیسترین ژینگەش لە جیهاندا بەر وڵاتی بەنگلادش دەکەوێت.
-
خەڵك- تەنگەژەی ئابووری و خۆراك لە جیهاندا بەچەندین شێواز بەهۆی جەنگی ئۆكراینەوە دەستیپێكردووە، لە هەڵاوسان و بەرزبوونەوەی نرخی كەرەستەی خۆراكی بەشێوەیەكی زۆر. پەرەسەندنەكان دەستیانپێكرد لە دەستپێكی تەنگەژەی ئابووری جیهانی لە 2008 و دوای كۆرۆنا و جەنگی ئۆكراین، بوونە هۆی زنجیرەیەك رووداوی سیاسی، ئابووری و سەربازی سیستمی ئابووری جیهانی و نێوخۆیی زۆر وڵات و گەلانی گۆڕی لە هەندێك وڵات كە لە داڕووخاندا بوون لە سەرانسەری جیهاندا. ئەم رووداوانە كاریگەری لەسەر ژیانی هاووڵاتیان دروست دەكات بۆ ئاستی دورمەودا لە ماوەی دوو بۆ سێ ساڵی رابردوودا بەتایبەت بۆ گەنجانی 18 بۆ 30 ساڵ كە لە پێشدا ئەم رووداوانەیان نەدیوە لە بەرزبوونەوەی خەیاڵی نرخی خۆراك و كەمی بڕەكەی. بۆ نمونە لوبنان نرخی سووتەمەنی بەشێوەیەكی بەرچاو بەرزبووەتەوە، نرخی خۆراك و گەنم و ئارد زۆر بەرزە، شیری منداڵ نەماوە بەهۆی هەرەسهێنانی ئابووری، بەڵام ئەمریكا كێشەی لە دەستی كار هەیە بەهۆی كۆرۆنا لە مانگی شووبات كارگەیەك لە میشیگان داخرا و بەرهەمەكانی كشێنرانەوە بەهۆی بوونی گوومان لە مردنی دوو منداڵی شیرەخۆرە بەو بەرهەمانە. رێكخراوی فاو دەڵێت نزیكەی 25 ملیۆن تۆن گەنم لە ئۆكراین گیریخواردووە بەهۆی ئاستەنگەكانی ژێرخان و داخرانی بەندەرەكانی دەریای رەش و لەوچوارچێوەیەدا هۆشداری دەدرێت لە روودانی تەنگەژەیەكی گەورە و مەترسیداری خۆراك لە جیهاندا كە برسێتی دروست دەكات. ئەم رێكخراوەی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان دەڵێت نزیكەی 8.7 ملیۆن كەس مەترسی برسیبوونیان لە ئۆكراین لەسەرە كە 22.8%یان منداڵن لە خوار تەمەنی پێنج ساڵییەوە.