كاتی قەدەغەی ڕاوە ماسی دیاریكرا
خەڵك- وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی حكومەتی هەرێم…
زیاترسەردێر
-
خەڵك بە هۆی كەمی باران بارینەوە لەمساڵدا ئاستی ئاوی بەنداوی دەربەندیخان بۆ نیوە كەمیكردووە. ڕەحمان خانی بەڕێوەبەری بەنداوی دەربەندیخان ڕایگەیاند لەماوەی 60 ساڵی مێژووی دروستكردنی بەنداوەكەدا یەكەمینجارە گلدانەوەی ئاو لە بەنداوی دەربەندیخان كەمترین ئاست تۆماربكات، بەجۆرێك ئەمساڵ ئاستی بەنداوەكە بەراورد بەساڵی ڕابردوو 18 مەتری ستوونی كە ملیارێك و 350 ملیۆن مەتر سێجا ئاو دەگرێت كەمترە. ڕەحمان خانی ئەوەشی خستەڕوو، ئێستا بەنداوەكە ملیارێك و 200 ملیۆن مەتر سێجا ئاوی تێدایە، كە بەشێكی بە ئاستی مردوو دادەنرێت و بەهۆی قوڕ و لیتەوە ناتوانرێت سودی لێببینرێت، وتیشی هاتنی ئاو بۆ هەرێمی كوردستان لەڕێگەی ڕوبارەكانەوە بە 60% كەمیكردووە.
-
خانمە هونەرمەند یەریڤان هه‌ڵەبجەیی بە بەرهەمێکی نوێی هونەری خۆیەوە دەردەکەوێتەوە. یەرڤان هەڵەبجەیی لەبارەی بەرهەمەکەیەوە ڕایگەیاندووە"ریتمێكی تەواو كوردیمان ریمیكسی ستایلێكی جیهانی كردوە كە پێی دەوترێت تراپ میوزیك" یەرڤان وتوشیەتی" ئارام سەردار سەرپەرشتی بەرهەمەكە دەكات و لە ڤینۆ پرۆدەكشن كاری بەرهەمهێنانی بۆ ئەنجامدەدرێت" یەریڤان نورەدین لە ساڵی 1991 لە شاری هەڵەبجە لەدایک بوە، بەشی میوزیکی لە پەیمانگای هونەرە جوانەکان خوێندوە و هەمان بەشی لە زانکۆی سلێمانی تەواو کردوە، ماوەی پێنج ساڵ ئەندامی گروپی میوزیکی "لور" بوە، وەکو ئەکتەر لە زنجیرە درامای "گەردەلول" رۆڵی بینیوە، خاوەنی چەند گۆرانی و ڤیدیۆ کلیپێکە.
-
سلێمانی ـ نزار جەزا هاوشێوەی ساڵانی ڕابردوو لەنێو مزگەوتی گەورەی شاری سلێمانی خواردن لێدەنرێت و بەجێبەجێكردنی ڕێنماییە تەندروستییەكانەوە پێشكەش بە هاووڵاتییان دەكرێت. ڕۆژانە لەنێو مزگەوتی گەورەی سلێمانی برنج و شلە و مریشك لێدەنرێت، كە بەهۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆناوە بەشێوەیەكی جیاواز ئێواران پێشكەش بەهاووڵاتیان و هەژاران و ڕێبواران و هەركەسێك دەكرێت، كە پێویستی بەو خواردنەیە. حاجی ئیقبال لەتیف، چێشتلێنەر لەمزگەوتی گەورەی سلێمانی بە(تۆڕی میدیایی خەڵك)ی ڕاگەیاند، ئەمڕۆ كە یەكەم ڕۆژی مانگی پیرۆزی ڕەمەزانە 150 كیلۆ برنج و 50 كیلۆ فاسۆلیا و 400 كیلۆ مریشكیان لێ ناوە. ئاماژەی بەوەشدا، ڕۆژ بەڕۆژ خواردنی زیاتر لێدەنێن، بەجۆرێك تاكۆتایی مانگی ڕەمەزان، دەگاتە 350 كیلۆ برنج و 125 كیلۆ فاسۆلیا و تۆنێك مریشك. حاجی ئیقبال باسی لەوەشكرد، خەڵكی هەژار و كەمدەرامەت و ڕێبواران و كاسبكاران دێن خواردنیان پێشكەشدەكەن، ئەمە جگە لەو كەسانەی كە دێن بۆ مزگەوتەكە نوێژی ئێوارە دەكەن و هەر لێرەش ناندەخۆن. ئەوەشی باسكرد، ئەم خواردنانە لەڕێگەی خەڵكانی خێرخوازەوە دابیندەكرێن و شێخ محەمەد سەرپەرشتی دەكات. حاجی ئیقبال لەتیف ئەوەشی خستەڕوو، ڕۆژانە لەپاش نوێژی عەسرەوە بەمەنجەڵ خۆراك بەهەندێك خێزان دەدەن، كە پێویستیانە. ساڵانە لە مزگەوتی گەورەی شاری سلێمانی خواردن دروستدەكرێت و پێشكەش بەخەڵكانی جیاواز لە مزگەوتەكە دەكرێت، ئەمساڵیش لەژێر ڕێنماییە تەندروستییەكان پێشكەشدەكرێت.
-
خەڵك ئەندامێكی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق ڕایدەگەیەنێت: زیاتر لە ۱۷٠ هەزار ئەنفالكراو هێشتا لە بیابانەكانی باشوور نەهێنراونەتەوە. سالار مەحمود ئەندامی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق ڕایگەیاند: زیاتر لە ۱۷٠ هەزار ئەنفالكراو هێشتا لە بیابانەكانی باشووری عیراق نەهێنراونەتەوە و تەنیا كەمتر لە چوار هەزار ڕوفات گەڕێنراونەتەوە كوردستان. ئاماژی بەوەشدا: پڕۆسەی هێنانەوەی ئێسك و پروسكی ئەنفالەكان بەبێ پشكنینی (دی.ئێن.ئەی) پڕۆسەیەكی ناتەواو دەبێت. سالار مەحمود ئەوەشی خستەڕوو: بۆ ئەوەی ناسنامەكانیان ون نەبێ و كەسوكاری ئەنفالەكان گۆڕغەریبەكانی خۆیان بناسنەوە ئەركی هەردوو حكومەتی عیراق و هەرێمە، شەهیدەكان بهێننەوە و لەگەڵ هێنانەوەدا پشكنینی (دی.ئێن.ئەی) بۆ كەسوكاری ئەنفالەكان و هەم ئەنفالكراوەكان ئەنجام بدەن. ئەنجام دانی پشكنین هەم یارمەتیدەری داوای قەرەبوكردنەوە دەبێت و هەم لە ڕووی پزیشیكیەوە بە دۆكیۆمێنتكردنە. هەروەها پێشنیاریشیكرد، شاندێكی باڵای هەرێم سەردانی بەغدا بكات سەبارەت بە دۆسیەی جینۆسایدی كوردستان و پرسی گۆڕەبەكۆمەڵەكان و بابەتی قەرەبوكردنەوەی كەسوكاری قوربانیان.
-
خەڵك – نزار جەزا بەشێك لە هاووڵاتیانی شاری سلێمانی لە یەكەم ڕۆژی ڕەمەزانی پیرۆز و كاتی بەربانگ لە مزگەوتی گەورە.
-
عەبدولواحێد محەمەد دوای ئەوەی مۆریتانیا سەربەخۆیی وەرگرێت، سەرۆكی وڵاتی زائیر سەردانیان دەكات ، لەلایەن (موختار ولدادە) سەرۆكی كۆمارەوە پێشوازی لێدەكرێت، لەو كاتەدا سەرۆكی میوان تێبینی ئەوە دەكات سەرۆك بە جل و بەرگێكی ئاسایی و بە شێوازێكی هەژارانە و سەرەتایی مەراسیمەكەی بۆ رێكدەخات، میوانەكە هەست دەكات ئەوە لەبەر نەزانین و كەمبایەخیەوە نیە بەلكو لەبەر هەژاری و نەداری وڵاتەكەیە، بۆیە كە دەڕوات چەكێكی (5)ملیۆن دۆلاری دەداتە دەست بەرپرسی نوسینگەكەی و پێی دەڵێت ئەم گوژمە پارەیە بۆ ئەوەیە سەرۆك جل و بەرگ و پێداویستیەكانی لە یەكێك لە بازاڕەكانی پاریس یان وڵاتە پێشكەوتوەكان بكڕێت. دوای رێوڕەسمی ماڵئاوایی، بەرپرسی نوسینگەكە ، چەكی پارەكە دەداتە دەست سەرۆك و پێی دەڵێت ئەوە لە سەرۆكی زائیرەوە بۆ تۆیە تاوەكو خۆتانی پێ پۆشتە و پەرداخ بكەن، ئەویش دەڵێت زۆر باشە ئەو چەكە بۆ دروستكردنی پەیمانگای پێگەیاندنی مامۆستایان خەرج بكەن، چونكە دەزانێت پەروەردە چەند كاریگەری لەسەر بنیاتنانی كۆمەڵگە هەیە. مێژوو ئەوەمان بۆ دەگێڕێتەوە كاتێك جەلادەكان لە ئینقلابی شومی هەشتی شوبات لە 1963دا عەبدولكەریم قاسمیان لە باڵەخانەی ئێزگەی عێراق لە ساڵحیە شەهید كرد، تەنها یەك دینار و یەك روبعی عێراقی لە گیرفاندا بوو، لەوساوە تا هەنوكە ئەو پیاوە یەك فایلی گەندەڵی و بەهەدەردانی لەسەر نەدۆزراوەتەوە، خوا خێری مامی خوالێخۆشبوومان بنوسێت، خانەنشینی بۆ بڕیەوە. لەم چەند ساڵەی رابردووشدا گوێبیستی ناوی سەرۆكی ئۆرۆگوای (( خۆسێ مۆخیكا)) بووین كە بە سادەیی و هەژاریەوە ئیدارەی وڵاتەكەی دەدا، تەنانەت ئەو موچەی كە پێدراوی خۆی بوو دەیبەخشیەوە بە نەدار و كەم دەرامەتەكان، دواجار خانەنشین بوونەكەشی رەتكردەوە ،بۆ سەر كار و راپەڕاندنی ئەركەكانی تەنها ئۆتۆمبێلەكەی كە جۆری فۆگسڤاگۆنی مۆدێل 1987 بوو بەكار دەهێنا. هەر لەبەرئەوەیە ئیستاش مۆریتانیەكان موختاریان خۆش دەوێت و بە رەمزی سەروەری خۆیان دایدەنێن، ئێراقیە رەسەنەكانیش هەنوكەش قاسمیان خۆش دەوێت و هەمیشە ناویان بە پاكی و بێگەردی هێناوە و لە هزریان بە زیندوویی هێشتویانەتەوە، خەڵكی ئۆرۆگواش سەرۆكە هەژارەكەی خۆیان هەر لە لا گەورەیە و بە بەرزیەوە تێی دەڕوانن ، پێم خۆش بوو سەركرەدانی ئێمەش ئەگەر لە هەموو شتێكیش نەبێ لە هەندێكی وەك ئەوانە بان ،چونكە زۆر دوور نیە و لە بیریان ماوە شەو و رۆژ و هاوین و زستان بە یەك دەستە جل و پێڵاوی چوپ لێس و تاكە تاكە ئەدیداس و بە نانە رەق ژیانیان دەبردەسەر، بۆ سەرخەوێكیش زەویان رادەخست و ئاسمانیان بە خۆدادا، بەو حاڵەوە خۆشەویستی كۆمەڵانی خەڵك و جوتیاران و كاسبكاران بوون، هەموو چاوەڕوان بوون هەر بەو خاكیەوە بژین، كەچی پێچەوانە دەرچوو. ئێستا هەرچی گرد هەیە كراوەتە كۆشك و تەلار و باڵەخانە، هەرچی سەیارەی گران بەها هەیە لە هەر قوژبنێكی دونیا بێت بە پارەی میللەت كڕیویانە و لە ژێریانە ، هەرچی جل و بەرگی جوان و ئاڵ و واڵای ماركێتە گرانبەهاكانی لەندەن و پاریس و ئەوروپایە لەبەریانە، چی پارە و پول و خشڵ و زێڕ و زەبەن هەیە لە دەستی خۆیان و خانەوادەكانیانەوەیە، هەرچی حەشەم و خەدەم و پاسەوان هەیە لە دەوریانە، ئەگەر بە ئیزنی خۆیان نەبێت كەس بە كیلۆمەتریش ناتوانێت لێیان نزیك بێتەوە ، راستە هەموو شتێكیان هەیە بەڵام دەبێ بزانن خۆشەویستی خەڵك لەبەرامبەریان لە مەحكدایە. یان دەبێت واز بێنن لەو هەموو ناز و نیعمەتە، بۆ ئەوەی وەكو سەردەمی شاخ و موختار و قاسم و مۆخیكا خۆشەویست بن و بە زیندوویی لە دڵ و دەرونی خەڵكی كوردستاندا بمێننەوە ، یان درێژە بەو…
-
رێبوار محمد صالح تاوانی ئەنفال یەکێکە لە تاوانە کۆمەڵکوژییەکان کە بەرامبەر گەلی کورد ئەنجام درا لە ساڵی ١٩٨٨ ، کەبریتی بوو لە وێرانکردنی هەزاران گوندو راگواستنی زۆرە ملێی خەڵک و لیک جیاکردنەوەی دایک ومندال وچەندین تاوانی تر کە دواجار بە کوشتن و زیندەبەچاڵ کردنی زیاتر لە ١٨٢٠٠٠ مرۆڤی بێتاوانی کورد کۆتای هات. سەرەتای دەستپێکردنی تاوانی ئەنفال بە دانانی ( علی حسن مجید) دەست پێدەکات بە بەرپرسی سەربازی لە کوردستان بە بریاری ژمارە (١٦٠) لە بەرواری (٢٩/٣/١٩٨٧)، دوابەدوای ئەوە ناوبراو بریاری ژمارە (٤٠٠٨) لە (٢٠/٦/١٩٨٧) دەرکرد کە دەکرێ بەبریاری جینۆسایدی گەلی کورد دابنریت. ئەنفال وجینۆساید: دەتوانین تاوانی ئەنفال بە جینۆسایدی کورد ناوببەین، چونکە هەروەک دەزانین جینۆساید لە رووی زمانەوانییەوە بە مانای لەناوبردنی رەگەزی گەل و نەتەوەیەک دێت، ئەم مانایەش لە تاوانی ئەنفال دا رەنگی داوەتەوە ، پاشان بە پێی چەندین دەق و بنەمای یاسایی نیودەوڵەتی ئەنفال تاوانی جینۆسایدە ، لەوانە مادەی (٢ و٣) لە (رێکەوتنامەی قەدەغەکردنی جینۆساید ١٩٤٨)، و مادەی (٣) لە (رێککەوتنامەی ژنێف ١٩٤٩) و مادەی (٦) لە دەستوری (داگای تاوانکاری نیودەوڵەتی ١٩٩٨)، ئەمە سەرەرای ئەوەی کە پێشێل کرانی روونی بەندەکانی جاڕی گەردوونی مافەکانی مرۆڤە کە لەاڵی ١٩٤٨ لە ئەنجومەنی گشتی نەتەوەیەکگرتووەکانەوە دەرچوێنراوە و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی جەختیان لە پابەندبوونی کردوەتەوە سەرەرای بوونی ئەو بنەمایاساییانە بەڵام تا ئێستا کۆمەڵگای نێودوڵەتی لە ئاست بە جینۆسایدناساندنی ئەم تاوانەدا بیدەنگ بووە، ئەمەش مانای کەمتەرخەمی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکانە بەرامبەر گەلی کورد لە ناساندنی ئەنفال وەک تاوانێکی جینۆساید، هەوەک چۆن لەکاتی ئەنجام دانی ئەم تاوانەدا بێدەنگ و بێهەڵوێست بوو، هۆکاری ئەمەش بە پلەی یەکەم ئەوەیە کە بە شێوازێکی زانستی کار لەسەر دۆسیەی ئەنفال نەکراوە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەڵام جێگەی باسکردنە کە هەندێک دەوڵەت لە ئاستی پەرلەماندا دانیان ناوە بە جینۆسایدی گەلی کوردا وەکو سوید و نەرویج بریتانیا لەساڵی ٢٠١٣ . لەسەر ئاستی نیوخۆی عیراق ئەنفال بە جینۆساید ناسینراوە ئەمەش بەپێی بریاری ژمارە (٢٦) ی پەرلەمانی عیراق لەبەرواری ١٤/٤/٢٠٠٨ دەریکردووە ، وەهەروەها دادگای باڵای تاوانەکان پشت بەست بە یاسای ژمارە ١٠ ی ساڵی ٢٠٠٥ و بە دەرکردنی بریاری ژمارە ١ ی سالی ٢٠٠٧ دانی ناوە بە تاوانی ئەنفال دا وەک تاوانێکی جینۆساید، وەهەروەها لەسەرئاستی کوردستان دیسان تاوانی ئەنفال بەجینۆساید ناسێنراوە بە پیی یاسای ژمارە ٩ ی سالی ٢٠٠٧ ی پەرلەمانی کوردستان . کەیسی ئەنفال لە دادگا: بەپیی یاسای ژمارە ١٠ ی ساڵی ٢٠٠٥ دادگای باڵای تاوانەکان لە عێراق پیک هات و دەسەڵاتی بینینی ئەوتاوانانەی پیدرا کە لە نیوان (١٧/٧/١٩٦٨ بۆ ١/٥/٢٠٠٣) ئەنجام دراوبوو، بەم پێیە تاوانی ئەنفال خرایە ژێردەسەڵاتی دادگای ناوبراو. یەکەمین کەیس کە دادگا کاری لەسەرکرد کەیسی دوجێل بوو کە تیایدا سەدام حسین دادگای کرا لەسەر کوشتنی ١٤٨ کەس لە خەلکی دوجێل کە هەموویان شیعەمەزهەب بوون، لە ئەنجامدا دادگای ناوبراو سزای لە سێدارەدانی بۆ ناوبراو دەرکرد و لە رۆژی جەژنی قورباندا لە سیدارە درا بەبێ ئەوەی بیرلەوەبکرێتەوە کە لەسەر تاوانەکانی گەلی کورد دادگایی بکرێت، لە کاتێکدا بەپێی بنەمایاساییەکان تۆمەتبار لەسەر سەرجەم تۆمەتەکانی دادگای دەکدرێت و دواتر قورسترین سزای بەسەردا جێبەجێ دەکرێت، ئەتوانین ئەمە بەخاڵێک دانێین لەوەی کە کەیسی ئەنفال وەک پێویست تائێستاش کاری لەسەر نەکراوە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و لەسەر ئاستی عێراقیش لە بابەتی قەرەبوودا کە دواتر باسی دەکەین. سەبارەت بە کەیسی ئەنفال دادگای باڵای تاوانەکان لە دوای (٦١) دانیشتن لەئەنجامدا بە بریاری ژمارە (١)ی ساڵی (٢٠٠٧)…
-
ژمارەیەکی زۆر لە خانمان کێشەی ئەوەیان هەیە ڕەمەزانان هەرچەندە بەڕۆژوون بەڵام لەجیاتی کێشیان داببەزێت زیاتر قەڵەو دەبن، ئەمەی خوارەوە سێ ڕێگایی سەرەکییە بۆ ئەوەی ڕێگری لەوە بکەیت: -ئاو خواردنەوە -خواردنی دوو پەرداخ ئاو پێش خواردنی ژەمی ئێوارە بەوەش ئاوەكە بەشێكی زۆر لە گەدە داگیر دەكات و جێگای كەم دەهێڵێتەوە بۆ خواردن . -شیرەمەنی -دووركەوتنەوە لە خواردنی شیرینییەكان، لە ڕەمەزاندا لەبەر ئەوەی شەكری گلوكۆز لە لەشدا كەم دەبێتەوە, هەر لەبەر ئەوەیە ڕۆژووگران كاتێك ڕۆژوو دەشكێنن زۆر تامەزرۆی شیرینی دەكەن، بۆ ئەمەش خورما و میوەكان زۆر گرنگن، چونكە شەكرەكەی ناویان سروشتییە، بەڵام خواردنی شیرینی هەویرەمەنیەكان دەبێتە هۆی زیادبوونی كێشی لەش. -خەوتن -كۆنترۆڵكردنی خەوی ڕۆژانە بەجۆرێك نابێت لەدوای بەربانگ بخەونەوە. چونكە دەبێتە هۆی قەڵەوی. بەڵام خەوتنی بەیانیان و پاش نیوەڕوان لە ڕەمەزاندا زۆر بەسودە. بەوپێیەی نابێتە هۆی كۆبوونەوەی كالۆریەكان لە لەشدا و قەڵەوی دروست نابێت.
-
ئەمەی خوارەوە کۆمەڵێک یاری ئاسنە گەر بە شێوازە درووستەکە بیکەیت لە ماوەیەکی کەمدا دەبیتە خاوەنی جەستەیەکی جوان. هەر یەک لەم جوڵانە ٣ بۆ ٥ سێت و هەر سێتێک ٨ بۆ ١٢ جار ئەنجامی بدە بە پێی ئاستی پێشکەوتوویت: جوڵەی Arnold press جوڵەی Upright row جوڵەی Lateral raise جوڵەی Inclined bench press جوڵەی Barbell bent over row جوڵەی Barbell front raise جوڵەی Shrugs جوڵەی Bent over reverse fly جوڵەی Dips جوڵەی Standing rope face pull جوڵەی Knee roll-out هەمووکاتیش ئەوەت بیربێت کە ئەوەی وەرزشەکە بەشێوازێکی درووست بکەیت زۆر گرنگترە لەوەی ژمارەی وەرزشەکان زیاد بکەیت
-
بەر لەوەی بخەویت کوپێک شیر بهێنە و کەوچکێک زەردەچەوەی تێبکە و بیخۆرەوە، پاش ماوەیەک هەست بە سوودە ناوازەکەی دەکەیت و سوپاسمان دەکەیت بۆ ئەو ڕێنماییە: ئەمەی خوارەوە سودەکانێتی: -جەستەت و بەتایبەت جگەرت لە ژەهر و پیسیەکان پاک دەکاتەوە -هەوکردن و بەکتریان لە جەستەدا کەمدەکاتەوە و ڕێگریان لێدەکات -ئێسکەکانی جەستەت بتەوتر و بەهێزتر دەبێت -سستمی بەرگری جەستەت بەهێز دەبێت -دڵت باشتر کاردەکات و تەندرووست دەبێت -هاوکاری جەستەت دەکات بۆ دابەزاندنی کێشی جەستە -ڕێگەر لە خانە شێرپەنجەیەکان لە جەستەدا -وادەکات کە مێشکت باشتر کاربکات و چالاکتریش دەبیت