هۆكاری كەمبوونەوەی خۆڵبارین لە عێراق و هەرێم چییە؟
خەڵك- ماوەی چەند ساڵێكە بەھۆی زۆربوونی ئاستی بارانبارین…
زیاترسەردێر
-
خەڵك- بە 5173 حاڵەتی تووشبوونی نوێ، عیراق بەرزترین ئاستی تووشبوونی ڕۆژانەی بە ڤایرۆسی كۆرۆنا تۆماركرد لەو دەمەی لە وڵاتدا بڵاوبۆتەوە. بەرزترین ئاستی تووشبوون لە شەپۆلی یەكەمی بڵاوبوونەوەی پەتاكە، لە 23ی ئەیلولی 2020 بوو كە 5055 حاڵەتی تووشبوون تۆماركرا. ئەمڕۆ چوار شەممە، بەپێی ماڵپەڕی Worldmetterی جیهانی پسپۆڕ لە دیاریكردنی ڕێژەی تووشبوون بە كۆرۆنا لە جیهان، عیراق لە پلەی هەشتەی جیهاندا ناوی هات و لە دوای چیك و پۆڵەندا و ڕوسیا و ئێران و مەكسیك و ئۆكرانیا و ئەندۆنیسیاوە، بەرزترین ئاستی تووشبوونی تۆماركرد. ئەم خشتەیەی خوارەوە، ژمارەی تووشبوونی نوێ لە مڕۆدا بە كۆرۆنا لە هەر وڵاتێكدا دیاریی دەكات.
-
خەڵك- بەپێی پێشبینییە كەشناسییەكان، شەپۆلێكی لێزمە باران ناوچەكانی هەرێم دەگرێتەوە و ڕەشەبای لەگەڵ دەبێت و پلەكانی گەرما نزم دەبنەوە و لە ڕۆژی هەینی كۆتایی پێ دێت. ئاراس جەبار، شارەزای كەشناسی بۆ (خەڵك) ئاماژەی بەوەكرد، پێش نیوەڕۆ سبەینێ پێنج شەممە كۆتا قۆناغی كاریگەری ئەم شەپۆلە ڕوو لەناوچەكانمان دەكات و سەرەتاش لە سنوری پارێزگای دھۆك بەشێوەی بارانبارینی پچڕ پچڕ و مامناوەند دەستپێدەكات لەكاتەكانی نیوە شەو بۆ بەرەبەیانی ڕۆژی ھەینی كاریگەری بەھێز ئەبێت و كاریگەریەكانی درێژ ئەبێتەوە بۆ تەواوی ناوچەكانی دیكەی هەرێم. ڕاشیگەیاند، بارانبارینی بەخوڕ و ھەورە تریشقە و خێرایی با لەگەڵیدا چالاك ئەبێت لە ئاراستەی باكوری ڕۆژھەڵاتەوە بەخێرایی ١٥-٢٠ كم لە كاتژمێرێكدا و پلەكانی گەرما بەڕێژەی ٣-٥ پلەی سیلیزی نزم دەبنەوە. ئەو شارەزا كەشناسییە ئاشكراشی كرد، لە ناوچە شاخاوییە بەرزەكاندا لە بەرزی ١٦٠٠ مەتر زیاتر لە ئاستی ڕووی دەریا ئەگەری بارینی بەفر ئەبێت. ئاماژەی بەوەشكرد، لە پێش نیوەڕۆی ھەینی كاریگەری ئەم شەپۆلە بەگشتی لاواز ئەبێت و كۆتایی پێدێت لە زۆرینەی ناوچەكان، بەڵام لە سنوری (سلێمانی، ھەڵەبجە، ڕاپەڕین) تاكاتەكانی ئێوارە ئەگەری بارانبارینی پچڕ پچر هەیە و دواتر كۆتایی پێدێت و كەش ئاسای ئەبێتەوە . پێشبینی ئەوەش دەكات، "زۆرترین ڕێژەی بارانبارین لە ناوچەكانی سنوری (دھۆك، ھەولێر، ڕاپەڕین) بێت ٢٠ بۆ ٤٠ میلیمەتر، بەڕێژەی مامناوەند لەناوچەكانی سنوری پارێزگای (سلێمانی، ھەڵەبجە) ١٥ بۆ ٢٥ میلیمەتر و بەرێژەی كەم لەناوچەكانی سنوری (كەركوك، گەرمیان ) ٥ بۆ ١٢ میلیمەتر ".
-
خەڵك- مەفرەزەكانی بەڕێوەبەرایەتی كاروباری نیشتەجێبوون لە كەركوك، دەستگیركردنی دەیان كرێكارانی بیانی ڕادەگەیەنن، هۆكاری ئەمەش بۆ سەرپێچی مەرجەكانی یاسای نیشتەجێبوون دەگێڕنەوە. بەپێی بەیاننامەیەك كە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی كاروباریی نیشتەجێبوون لە كەركوك بڵاوكرایەوە"35 بيانى بەهۆی سەرپێچی مەرجەكانی یاسای نیشتەجێبوون لە كەركوك دەستگیركراون". هەر لە بەیاننامەكەدا هاتووە"ئەوانەی دەستگیركراون، سەرپێچی مەرجەكانی یاسای نیشتەجێبوونی بیانیانيان كردووە لە عیراق كە لە یاسای ژمارە 76ی ساڵی 2017، ئاماژەی پێكراوە". بەڕێوەبەرایەتی كاروباری نیشتەجێبوون لە كەركوك دەڵێت"ئەوانەی دەستگیركراون، هەڵگری ڕەگەزنامەی جیاجیان و لە چەند ناوچەیەكی پارێزگەی كەركوك دەستگیركراون، لە دوای دەستگیركردنەكەش ڕێكاریی یاسایی دژ بە سەرپێچیكاران دەگیرێتەبەر".
-
خەڵك- پڕۆسەی خوێندن بەشێوەی تەناوب ماوەی مانگێكە لە هەرێم دەستی پێكردۆتەوە و حكومەتی هەرێمیش بڕیاریداوە بەپێی داهاتی بەردەست مانگانە مووچە دابەش بكات، بریكاری وەزارەتی پەروەردەش ڕایدەگەیەنێت، ماوەی 6 ساڵە و لە 1-1-2016ەوە پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران و مامۆستایان ڕاگیراوە و لەگەڵ ئەەشدا لە ماوەی ئەو 6 ساڵەدا بەشێكی زۆری مووچە بە پاشەكەوت و لێبڕینەوە دابەشكراوە و مووچەی 4 مانگی 2015 و یەك مانگی 2018 و 7 مانگی 2020 نەدراوە بە فەرمانبەران. د. سەیوان عەلی، بریكاری وەزارەتی پەروەردەی هەرێم بۆ (خەڵك) ڕایگەیاند، خۆشبەختانە لە ئێستا مانگانە مووچەی مامۆستایان و فەرمانبەران دابەش دەكرێت و بەپێی بڕیاری حكومەت مانگانە بەپێی داهات مووچە دەدەن. ڕاشیگەیاند، لابردنی لێبڕینی مووچە پەیوەستە بەو ڕێككەوتنەی لەنێوان هەولێر و بەغدا دەكرێت، كە ئەگەر ڕێكككەوتنی كۆتایی كرا و بودجە هات ئەو كاتە كێشەكان چارەسەر دەبن و هەمووان حەز دەكەن ڕێككەوتن بكرێت، لە هەموو حاڵەتێكیشدا حكومەتی هەرێم بڕیاریداوە بەپێی داهات مووچە دابەش بكات. وتیشی، "هەموو هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی مامۆستایان و فەرمانبەرانی پەروەردە كێشەكانیان چارەسەر بكرێت و هەموو مافەكانیان پێ بدرێت و تەنانەت زۆربەی كاتەكانمان لە وەزارەت بۆ ئەنجامدانی كۆبوونەوەیە تاوەكو دەرەچە بدۆزینەوە بۆ ئەو كێشە و گرفتانەی هەمانن، كە یەكێك لەوانە پلەبەرزكردنەوە و سەرمووچەیە هەروەها مووچەی مانگانە و دەوامی مامۆستایان". بریكاری وەزارەتی پەروەردە ئاماژەی بەوەشكرد، لە هەموو كۆبوونەوەكانی ئەنجوومەنی وەزیران، وەزیری پەروەردە باسی كێشەكانی مامۆستایان دەكات، هەر لە مووچە و پارەی وانەبێژی و پڕۆسەی خوێندنەوە، بۆیە دەمانەوێت مامۆستایان ئەو ڕاستییە بزانن، كە لەبیرمان نەكردوون و بەردەوام لە هەوڵداین بۆیان.
-
خەڵك- وەزیری دارایی حكومەتی فیدڕاڵی عێراق ئاشكرای دەكات، كە كورتهێنان لە بودجەدا كەمكراوەتەوە و هیچ كێشەیەك بۆ دابەشكردنی مووچە نییە و دەشڵێت: "تەنها پشكی هەرێمی كوردستان ماوە یەكلایی بكرێتەوە". عەلی عەللاوی، وەزیری دارایی عێراق لە چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی (العراقیە)ی فەرمی ڕایگەیاندووە، هیچ كێشەیەكی هونەری ڕێگر نییە لەبەردەم پەسەندكردنی پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی 2021، بەڵكو ئەوەی هەیە پەیوەندی بەپشكی هەرێمی كوردستانەوە هەیە". ڕاشیگەیاندووە، لە بودجەدا نرخی بەرمیلێك نەوت بە 45 دۆلار دیاری كراوە و بڕی كورتهێنانی بودجە بۆ 30 ترلیۆن دینار كەمكراوەتەوە، بەڵام قەرزی دەرەكی بە بڕی 60 ملیار دۆلار و ناوخۆیی بە بڕی 70 ترلیۆن لەسەر عیراق ماوە. سەبارەت بە نرخی دۆلار عەللاوی وتویەتی، "دیاریكردنی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار بەو جۆرەی دانراوە، جێگیر كراوە و هیچ گۆڕانكارییەكی تێدا ناكرێت". وەزیری دارایی عێراق ڕاشیگەیاندووە، مووچەی فەرمانبەران مانگانە و لەكاتی خۆیدا بەبێ هیچ كێشەیەك دابەشدەكرێت و پێشبینی دەكرێت پەڕلەمان باج لەسەر مووچە و دەرماڵەكان دابنێت. هەرچەندە تا ئێستا ڕێككەوتنی كۆتایی لەنێوان هەرێم و عیراق نەكراوە لەسەر بودجە و نەوت، بۆیە تا ئێستا نازانرێت ئاخۆ بڕیاری وەرگرتنی باج لە مووچە و دەرماڵە، فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش دەگرێتەوە یان نا. بۆ وەرگرتنی زانیاری زیاتر (خەڵك) پەیوەندی كرد بە چەند پەڕلەمانتارێكی لیژنەی دارایی پەڕلەمانی عیراقەوە، بەلام پەیوەندییەكان بەردەست نەبوون.
-
خەڵك- وابڕیارە لە كاتژمێر 12ی ئەمشەو، تەواوی بازگەكانی چوون بۆ پارێزگای هەولێر دابخرێن، ئەمەەش وەك ڕێكارێك بۆ بەرگرتن لە بڵاوبوونەوەی زیاتری پەتای ڤایرۆسی كۆرۆنا كە لەلایەن پارێزگاكەوە دەگیرێتەبەر. سەلام خۆشناو، بەڕێوەبەری بازگەكانی پارێزگای هەولێر ڕاگەیاندووە"هاووڵاتییان و گەشتیاران ئاگاداردەكەنەوە، لە كاتژمێر 12ی ئەمشەوەوە، بڕیاری ژووری ئۆپەراسیۆنەكانی بەرەنگاربوونەوەی كۆرۆنا لە پارێزگای هەولێر جێبەجێ دەكەن و سەرجەم بازگەكانی هاتن بۆ ناو پارێزگای هەولێر دادەخەن". بە وتەی بەڕێوەبەری بازگەكانی پارێزگای هەولێر، "سەرجەم بازگەكانی هاتن بۆ ناو هەولێر، لە پارێزگاكانی دیكەی ناوەڕاست و خوارووی عێراق دادەخرێن، رێگە بە هیچ هاووڵاتییەك و گەشتیارێك نادرێت بێتە ناو پارێزگای هەولێر"، داواشی لەو هاووڵاتییانە كردووە كە بە نیازن لە رۆژانی كۆتایی هەفتە بێنە ناو پارێزگای هەولێر،" لە كاتژمێر 12ی شەوی چوارشەممەوە نەیەن و خۆیان لە رێگە نەدەن، چونكە بە گوێرەی بڕیاری ژووری ئۆپەراسیۆن بە هیچ شێوەیەك رێگه نادرێت كەس بێتە ناو هەولێر". لای خۆشیەوە، پارێزگای هەولێر لە ڕاگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، ئەمشەو کاتژمێر 12ی شەو بازگەکانی پارێزگای هەولێر، لەگەڵ پارێزگاکانی تری ناوەڕاست و باشوری عێراق دادەخرێت، جگە لە هاتووچۆی شاندە فەرمییەکانی حکومی و دیبلۆماسی و هاوپەیمانان و ئاژانسەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوەکان. ڕاشیگەیاندووە، ئەم بڕیارە هاتووچۆی هاووڵاتییانی پارێزگاکانی تری هەرێمی کوردستان لەگەڵ پارێزگای هەولێر ناگرێتەوە. ئەمە لەكاتێكدایە، بەپێی دواین ئاماری وەزارەتی تەندروستی هەرێم، كە ئەمڕۆ بڵاوكرایەوە، لە هەولیر 112 كەس و سلێمانی 45 كەس و لە گەرمیان 8 كەس و دهۆك 72 كەس تووشی كۆرۆنا بوون. بەپێی بڕیارێكی ژووری ئۆپەراسیۆنی پارێزگای هەولێر، بازگەكانی پارێزگاكە لەگەڵ پارێزگاكانی تری عێراق ، لە رۆژانی 5 تا 7ی ئادار دادەخرێن.
-
خەڵك- قائیمقامیەتی سلێمانی ئاماری كار و چالاكی مانگی ڕابردوی لیژنە هاوبەشەكانی قائیمقامییەتی سلێمانی بڵاودەكاتەوە و بە پێی یاسا و ڕیێنماییەكانیش هەر شویێنك پابەند نەبێت، ڕوبەڕوی ڕێكارە یاساییەكانی دەكاتەوە. بەپێی ئامارەكەی قائیمقامیەتی سلێمانی، كە وێنەی دراوە بە (خەڵك) لیژنە هاوبەشەكان لە مانگی شوبات-دا پێنج هەزار و (65) سەردانیان بۆ شوێنە گشتییەكان ئەنجام داوە، بەهۆی سەرپێچیكردن لە مەرجەكانی تەندروستی و ڤێتێرنەری و ڕێنماییەكانی دیكەی كاركردن (563) پسوڵەی سەرپێچییان لەشوێنەكان تۆماركردوه، هەروەها (569) پسوڵەی ئاگاداركردنەوە بۆ پابەند بوون بە مەرج و ڕێنماییەكان كراوە. ئەوەشی خستۆتەڕوو، بەهۆی بەردەوام بوون لەسەرپێچی (42) شوێنیان داخستووە و (2) شوێنی كاركردنی دیكەیان ڕوبەڕوی دادگا كردۆتەوە. هەر بەپێی ئامارەكە، لەماوەی یەك مانگدا بڕی (56) تۆن كاڵا و شمەك و خۆراكی ماوەبەسەرچوو لە ناوبراون و كۆی گشتی پارەی غەرامەكراویش لەم مانگەدا بریتییە لە (38) ملیۆن و (390) هەزار دینار و بەپێی یاسا دەخرێتەوە سەر داهاتی گشتی. جەختیشی كردۆتەوە، هەرشوێنێكی كاركردن پابەندی مەرج و ڕێنماییەكانی كاركردن نەبێت لەلایەن لیژنە هاوبەشەكانی قائیمقامیەتی سلێمانییەوە سەرەتا ئاگادار دەكرێتەوە، دواتر سزای ماددی دەدرێت، لە حاڵەتی دوبارەكردنەوەی سەرپێچیەكانیشدا ڕوبەڕوی دادگا دەكرێنەوە.
-
خەڵك- سەرەڕای دابەزینی هەناردەی نەوت لە مانگی شوبات-ی ئەمساڵ بە بەراورد بە هەمان مانگی ساڵی ڕابردوو، بەڵام داهاتی نەوت زیادی كردووە و شارەزایەكی بواری ئابووری و ژمێریاریش دەڵێت: "هەرچەندە نەوت كەمتر فرۆشراوە، بەڵام بەهۆی بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار و زیادبوونی نرخی نەوت داهات بەبڕی زیاتر لە ترلیۆنێك دیناری زیادی كردووە". لەدوای سەرهەڵدانی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە ساڵی ڕابردوودا بەهای نەوت بەڕێژەیەكی بەرچاو دابەزی، بەڵام حكومەتی عیراق نەیهێشت فەرمانبەران بێ مووچە ببن و بەبێ لێبڕین مووچەی تەواوی ساڵەكەی دابین كرد. محەمەد مەجید، هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لە ژمێریاری بۆ (خەڵك) ئاماژەی بەوەكرد، سەبارەت بە داھاتی نەوت لە عێراق ئەگەر بەراوردێک بکەین لە نێوان مانگی ٢/٢٠٢٠ و مانگی ٢/٢٠٢١ بۆمان دەردەکەوێ، کە داھاتی نەوت لەھەمان مانگ لەو دوو ساڵەدا (٥) ملیار دۆلارە، سەرەڕای ئەو ھەموو دۆخە ناجێگیریەی ئابوری لە جیھان دا دروست بوو بە تایبەت لەم وڵاتە، زیادی کردوە". ڕوونیشی كردەوە، سەبارەت بە بڕی نەوتی فرۆشراو لە مانگی ٢/٢٠٢٠ نزیکی (٩٦) ملیون بەرمیل نەوت بووە، بەڵام لە مانگی ٢/٢٠٢١ نزیکی (٨٣) ملیون بەرمیل نەوت بووە واتا (١٣) ملیون بەرمیل نەوت کەمتر فرۆشراوە. ئاشكراشی كرد، نرخی نەوت لە ٢/٢٠٢٠ (٥١) دۆلار بووە بۆ یەک بەرمیل و بەهۆیەوە 5 ملیار دۆلار داهات بووە و لە ٢/٢٠٢١ (٦٠) دۆلار بووە و داهات بەهەمان شێوە 5 ملیار دۆلار بووە، بەڵام لە ٢٠٢١ سەرەڕای ئەوەی نەوت کەمتر فرۆشراوە، بەڵام داهات زیادی كردووە. ئەو شارەزایەی بواری ژمێریاری و ئابووری وتیشی، "لە ھەمان کات عێراق سوودی لە خاڵێکی تر دیوە ئەویش نرخی گۆرینەوەی دۆلار بۆ دینار، کە بۆ مانگی ٢/٢٠٢٠ ئەو (٥) ملیار دۆلارە یەکسان بووە بە نزیکی (٦) تریلیۆن دینار، بەڵام بۆ مانگی ٢/٢٠٢١ (٥) ملیار دۆلاری داھاتی فرۆشتنی نەوت یەکسانە بە زیاتر لە (٧) تریلیۆن دینار". دەشڵێت: "ئەم ژمارانە پێمان دەڵێن بە فرۆشتنی (١٣) ملیون بەرمیل نەوتی کەمتر، بەڵام (١) تریلیۆن دینار زیاتر تەنھا لە یەک مانگدا داهات زیادی كردووە".
-
خەڵك- سەرۆكی دەزگای لوتكە بۆ كاروباری ئاوارە و پەنابەران ئاشكرای دەكات، كە 500 ڤاكسینی ئەنفلۆنزای وەرزی بۆ كەمپی باریكە لە سلێمانی دابین كراوە بۆ كوتانی هاوووڵاتیان دژی پەتای وەرزی. ئاری جەلال، سەرۆكی دەزگای لوتكە بۆ كاروباری ئاوارە و پەنابەران بە (خەڵك)ی ڕاگەیاند، وەك هەمیشە دەزگاكەیان پێشەنگ بووە لە هاوكاریكردنی ئاوارە و پەنابەرانی ناوخۆ و دەرەوەی وڵات، هەر بۆیە لە دوایین چالاكییە مرۆییەكانیدا هەستاین بە دابینكردنی ڤاكسینی پەتای وەرزی بۆ ئاوارە و لێقەوماوانی كەمپی باریكە. ڕاشیگەیاند، دەزگاكەیان بە هاوكاری بەڕێوبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی ٥٠٠ ڤاكسینی بۆ بنكەی تەندروستی كەمپی باریكە دابینكرد. جەختیشی كردەوە، دەزگای لوتكە بۆ كاروباری ئاوارە و پەنابەران هەمیشە لە هەوڵداندایە بۆ هاوكاریكردنی پەنابەران و ئاوارەكانی ناوخۆ و دەرەوەی وڵات.
-
خەڵك- سەرۆكایەتی پەرلەمانی عیراق، لەسەر بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار لە بازاڕەكاندا هاتە دەنگ و پێیوایە، كاریگەریی نەرێنی لەسەر ژیانی هاووڵاتیان دروستكردووە. ئەمڕۆ چوار شەممە، حەسەن كەعبی جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمانی عیراق لە میانی سەرۆكایەتی بۆ دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمان ڕایگەیاند"بەرزكردنەوەی نرخی خەرجی دۆلار، كاریگەریی نەرێنی زۆر گەورەی لەسەر ژیانی هاووڵاتی عیراقی دروستكردووە". بە وتەی كەعبی"بەرزكردنەوەی نرخی خەرجی دۆلار، كاریگەریی زۆر گەورەی لەسەر ژیانی هاووڵاتیان و سەقامگیریی ئابوری هەیە بەشێوەیەكی گشتی". جێگری یەكەمی سەرۆكی پەرلەمانى عيراق دەڵێت"پێویستە هەڵوێستێكی ڕاستەقینە و بەپەلە لەلایەن هەموو ئەندامانی پەرلەمان و لیژنەی داراییەوە بگیرێتەبەر، تا بگەڕێنەوە بۆ نرخەكەی پێشووی".