عەدنان درجال: بەسرە ئامادەیە
وەزیری لاوان و وەرزشی عیراق، ئامادەیی پارێزگەی بەسرە بۆ…
زیاترسەردێر
-
بەهرۆز جەعفەر بۆ تێگەیشتن لەباری ئێستای کوردستان و وێناکردنی لەناو ڕووداوەکاندا چەند کەرەستەیەک لەبەردەستن؛ یەکەم/ پێش ڕووخانی “شا” لە ئێرانی ساڵی ١٩٧٨ دا بەهێزترین پەیوەندیی لە نێوان ئێران و ئیسرائیل دا هەبوو، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هاوپەیمانێتی سێ شمشێر لە نێوان تورکیا- ئێران- ئیسرائیل دا هەبوو، کاتێک “شا” لە ئێران ڕووخا هەموو هاوکێشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەراست گۆڕا، ئیسرائیل لە لیستەکەی ئێراندا پلەی یەکەمی وەرگرت لە دوژمنکارییدا، بۆ تێگەیشتن لەنهێنی ململانێکانی ڕۆژهەڵات کتێبەکەی مایڵز گۆبڵاند گرنگە “ لعبة الأمم- The game of nations". ئەگەر بە ووردی سەرنج بدەین هەر لە سەرەتاوە کێشەی ئیسرائیل لەگەڵ عەرەبە نەک ئێران، کێشەی ئێرانیش لەگەڵ عەرەبی سووننەیە لە یەمەن ( لە سەنعاوە بۆ عەدەن شەڕ ئەکەن)، لە پاکستان و ئەفگانستان و عێراق و سوریا هەمیشە ئێران خەریکی پەراوێزخستنی سووننەکان و گۆرینی ئیتنۆ- گرافیای ئەو ناوچانەیە. سوپای قودس لە هەموو تەمەنیدا یەک گوللەی بۆ بەرگری لە قودس نەتەقاندوە هەر خەریکی زیادکردنی هەژموونی شیعە بووە لە ناوچەکەدا بەسەر سووننەدا، کورد لەم کاتانەدا کە هاوکێشەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەگۆڕا، خەریکی ململانێی نێو-خۆیی و “ قیادە موەقەتە” و بەرەی “ جود” و “ کۆمەڵە” و لێکترازان لەناو کۆمەڵەو... ئەم شتانە بوو. دووەم/ لە مێژووی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا کۆتایی هاتنی جەنگی سارد خاڵێکی گەورەی وەرچەرخانە بۆ ئەم سەر ڕووی زەوییە، کاتێک جەنگی سارد لە (١٩٩١) کۆتایی هات، یەکێتی سۆڤیەت هەڵوەشایەوەو (١٦) دەوڵەت لەو یەکێتیە جیابونەوەو دەوڵەتبونی خۆیان ڕاگەیاندو بەشێکیان بوون بە ئەندام لە یەکێتی ئەوروپاو، دیواری بەرلین لەو سەروبەندانەدا ڕووخاو، جەنگی کەنداوی دووەم کۆتایی پێهات و، نیۆلیبراڵیزم وەک تیۆرێکی نوێ گەشەی کردو، دونیا کرانەوەی بەخۆیەوە بینی و، سەدان هەزار کۆمپانیاو ڕێکخراوی نێودەوڵەتی بە ڕووی ئەم جیهانەدا بە ناوی جیاجیا تەقینەوەو هاتنە مەیدان و، سەدەها چەمکی نوێ پەیدابو، جیهانگیریی و لیبراڵیزم کەوتنە ئەوپەڕی ترۆپکی خۆیان و، بازاڕی ئابوریی ئازاد پەیدابوو، لەناو هەموو ئەم گۆڕانکارییانەدا و هاوکات هەرێمێکی بچکۆلانەو قەوارەیەکیش بۆ کورد دەستەبەر بوو، بۆ یەکەمجار پەرلەمان و حکومەتی کوردیی دروستبون، ناوچەی دژە فڕین لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە بۆ کورد چێ کرا، کەچی کورد لە بری سوود لەو گۆڕانکاریی و دەرفەتانە وەربگرێ و گەرەنتی نێودەوڵەتی دیکە زامن بکات و دەستورێک بۆ خۆی بنوسێتەوەو دەستەڵاتە شەرعیەکان لێک جیابکاتەوە، هاتن شەڕی نێوخۆییان کرد. سێهەم/ ساڵی (٢٠٠٣) گەورەترین دیکتاتۆری سەردەمەکەو ڕژێمی بەعس لەلایەن ئەمریکاو هاوپەیمانانەوە ڕووخا، کورد لەبری سوود لە دەرفەتەکە وەربگرێت و ستراتیژێکی کاریگەریان بۆ کەرکوک هەبێت، لەسەرئاستی کۆمەڵێک خەڵکی پۆخڵ و نەخوێنەوار و بێ ئەزموون چوونە ناو کەرکوکەوە، چواردەساڵ حوکمی کورد لەکەرکوک (٢٠٠٣ بۆ ٢٠١٧) ناشیرینترین ڕۆڵ بوو کە لەمێژووی شارەکەدا وێنەی نییە. چوارەم/ کە پرۆسەی نەوت لە هەرێمی کوردستان دەست پێ ئەکات لە (٢٠٠٦) ەوە، دەستەڵاتدارانی کورد هیچ ئەزمونێکیان لەبواری تەکنیکی و گرێبەستدا نەبوو گرێبەستی درێژخایەن و نا-شەفافیان لەگەڵ کۆمەڵێک کۆمپانیا ئیمزاکرد، کۆمپانیاکانیش بە ئەنقەست هەڵەیان ئەکرد “ وەکو ئەوەی داناگاز کردی” بۆ ئەوەی هەرێمی کوردستان قەرزار بکەن لەدادگاکانی نێوبژیوانی نێودەوڵەتی دا. پێنجەم/ کە شەڕی داعش دەست پێ ئەکات لە ساڵی (٢٠١٤) کورد نە سوپایەکی یەکگرتوی هەیە نە هەواڵگرییەکی نیشتیمانیی، بەڵام ترافیکی دیبلۆماسیی و پاڵپشتی جیهان بۆ کورد ئەگاتە لوتکە، لە بری ئەوەی بە هەڵەکانی خۆیاندا بچنەوەو ئەمە بکەنە دەرفەت و خۆیان بخەنە ناو پلان و بەرنامەکانی ئەمریکاوە دێن ئیشەکەو یارییەکە لە ئەمریکا تێک ئەدەن و هەرکەسەو هەر حیزبە خەریکی بەرژەوەندی و کاری خۆیەتی. مووشەکەکان لە کوێوە دێن؟…
-
خەڵك- سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان دەڵێت، پێم باشە زۆرینەی شیعە و كورد و سونە هاوپەیمانی بكەن ئەمە شتێكی باشە بۆ پێشگیری كردن لەڕووداوەكانی دوای هەڵبژاردن. فازڵ میرانی سكرتێری مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان بە دەنگی ئەمریكای راگەیاندووە، پێم باشە زۆرینەی شیعە و زۆرینەی كورد زۆرینەی سونە هاوپەیمانی بكەن ئەمە شتێكی باشە بۆ پێشگیری كردن لەڕووداوەكانی دوای هەڵبژاردن. دەشڵێت،" بەپێشبینی من كوردەكان ناتوانن هاوپەیمانی لەگەڵ یەكتر بكەن و ببنە یەك لیست چونكە ئەگەر لایەنە كوردییەكان ڕێكبوونایە ئەم شەڕ فرۆشتنەش بەكورد نەدەكرا. وتوشیەتی، كێشەی كورد لەعێراق كێشەی بودجە و موچە نییە خۆ لەسەردەمی (سەدام) بودجە دەدرا ئێمە شەڕیشمان دەكرد لەگەڵ سەدام تەنانەت دوای ڕاپەڕینیش ئامادە بوو مووچەی فەرمانبەران بنێرێت بەڵام چونكە كێشەی ئێمە كێشەی نەتەوایەتییە ئەگەر مەسەلەی نەتەوایەتیمان جێبەجێ ببێت مووچەمان ناوێت لەبەغداد لەبەرئەوەی بەڕاستی هەموو حیزبی كوردی خەباتیان كردووە نەك لەپێناوی بودجە لەپێناوی مەسەلەی نەتەوەیی.
-
خەڵك- ئەمریكا بە سەدان فڕۆكە و زرێپۆش و ئۆتۆمبێل و كەرەستەی سەربازی لە یۆنان بڵاوەپێدەكات، ئەمەش هەنگاوێكی نوێی مەترسیدارە بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی توركیا كە ئەمریكا دەستیپێكردووە. پەرەسەندنەكانی نێوان ئەنقەرە و ئەسینا هاوكات لەگەڵ پەرەسەندنەكانی نێوان ئەنقەرە و ئەسینا لە دەریای ئیجە و خۆرهەڵاتی دەریای ناوەڕاست، ئەمریكا سەدان فڕۆكە و ئۆتۆمبێلی سەربازی لە بنكەی دەریایی ئەلكسندرو بولیسی یۆنان لە دووری 20 كیلۆمیتری توركیاوە جێگیركردووە، ئایا ئەمە توركیا دەكاتە ئامانج؟ تا چەند پەیوەندی هەیە بە كێبڕكێكانی گەڕان بەدوای غازدا لە خۆرهەڵاتی دەریای ناوەڕاست؟ ئەلكسندرو بۆلیس شارێكە لە باكوری خۆرهەڵاتی یۆنان پایتەختی هەرێمی ئیفرۆسە. لە چوارچێوەی رێككەوتنی بەرگری نێوان ئەمریكا و یۆنان واشنتن دەیان فڕۆكەی لە جۆرەكانی بلاك هۆك، ئاپاتچی، چینووك و ئۆتۆمبێلی سەربازی جێگیركردووە. هاوكات 145 فڕۆكە و سەدان ئۆتۆمبێلی سەربازی بەشداری پێدەكات لە مانۆڕەكانی بەرگری لە ئەوروپا 2021، ئەمریكا هەستاوە بە ئەنجامدانی مەشق لەگەڵ یۆنان. ئامانجی ئەمریكا دەریای ناوەڕاستە بەپێی راپۆرتی رۆژنامەكانی توركیا، ئەمریكا هێز كۆناكاتەوە لە ئەلكسندۆر بۆلیس، بەڵكو بۆ دورگەی كریتە، لە پێناو كۆنترۆڵی خۆرهەڵاتی دەریای ناوەڕاست. لە ئەم چوارچێوەیەدا كەشتی جەنگی ئەمریكایی یۆ ئێس ئێس هێرشیل وودی ویلیامز لە كەنداوی سودا لە دورگەی كریتە، وەزیری دەرەوەی پێشووی ئەمریكا مایك پۆمپەیۆ رایگەیاند ئەو كەشتییە بەشێوەیەكی هەمیشەیی لە ئەو دورگەیەدا دەمێنێتەوە. ساڵوەگەڕی 200 هەمینی یاخیبوونی یۆنان لە ئیمپەراتۆریەتی عوسمانی پرسیاری دروستكردووە لەسەر خواستی مانۆڕەكانی ئەلكسندرو بۆلیس لە نزیك سنورەكانی توركیا. رۆژنامەی ئیدینلك-ی توركی بڵاویكردەوە رێككەوتنی هاوكاری بەرگری لەنێوان دوو وڵاتدا دووهەمجارە لە ماوەی 3 ساڵدا، ئەم رێككەوتنە نوێكرایەوە لە ئۆكتۆبەری 2019 لەلایەن مایك پۆمپەیۆ و هاوتا یۆنانییەكەی نیكوس دندیاس، بوار بە ئەمریكا دەدات سەرجەم دامەزراوە سەربازییەكانی یۆنان بەكاربهێنێت، بنكەی سودا لە كریت فراوان بكات، ژێرخان بۆ بنكەی دیكە دروست بكات، بنكەی دەریای نوێ لە ئەلكسندرو بولیس دروستبكات. بەپێی توێژینەوەیەكی نێوەندی سیتا بۆ توێژینەوە كە لەلایەن حكومەتی توركیاوە پشتیوانی دەكرێت، هەندێك بابەت بە دیار كەوتوون لە پاشخانی سیاسی بنیاتنانی بنكەی سەربازی ئەمریكا لە ئەلكسندرو بولیس كە ئەمانەن: سیاسەتی كێبڕكێی نێودەوڵەتی لەگەڵ روسیا لەسەر دۆسێ جۆراوجۆرەكان بۆ ئابوری و سەربازی و تەكنۆلۆژی و هاوپەیمانە سیاسییەكان، ئەمریكا ئامانجیەتی خۆی وەك گەورەترین خاوەن نفوز نیشان بدات لە دەریای ناوەڕاست و ئیجەدا. یۆنان پێویستی بە نزیكبوونەوە لە ئەمریكا هەیە، بەهۆی شكستی لە هەوڵ و خواستەكانی لە یەكێتی ئەوروپا لە كێبڕكێكەی لەگەڵ توركیا، دەكرێت بگوترێت پەرەسەندنە بەردەوامەكانی نێوان ئەنقەرە و واشنتن هەندێك هەلی داوە بە یۆنان. چالاكی توركیا لە ناوچەی خۆرهەڵاتی دەریای ناوەڕاست بووە بەهۆی ناڕازیبوونی ئەمریكا، لە حاڵی رێككەوتنی دروستكردنەوەی سنوری دەریایی لەگەڵ حكومەتی ویفاقی لیبیادا و ئاستەنگكردنی توركیا لە چالاكی گەڕان بە دوای سەرچاوەی سروشتی بە بەشداری كۆمپانیا ئەمریكاییەكان لە نزیك دورگەی قوبرس و چالاكییەكانی گەڕان لە سەرچاوە سروشتییەكان لەلایەن توركیاوە پەرەسەندنی نوێ لەنێوان ئەنقەرە و واشنتن دروست دەكات. ئەمریكا بە دامەزراندنی بنكەی ئەلكسندرو بۆلیسی دەریایی و راكێشانی چەك بۆ ئەوێ، هەوڵ دەدات هەڕەشە لە توركیا بكات لای خۆیەوە سەركردە لە پارتی داد و گەشەپێدانی فەرمانڕەوا لە توركیا رەسوڵ توسون بۆ ئەلجەزیرە دەڵێت: بەپێی رێككەوتنی لۆزان خاكی لای سنوری نێوان توركیا و بولگاریا و یۆنان لە دەریای ئیجەوە بۆ دەریای رەش دەبێت چەكی تێدا نەبێت. دەشڵێت: ئەمریكا بە دامەزراندنی بنكەی ئەلكسندرو بۆلیسی دەریایی و راكێشانی چەك بۆ ئەوێ، پێچەوانەی رێككەوتنی لۆزانی كردووە، هەوڵ دەدات هەڕەشە لە توركیا بكات، لە كاتێكدا ئەنقەرە كاردانەوەی مامەڵەكانی ئەمریكای…
-
خەڵك- بەشی هەواڵ بەرەبەیانی ئەمرۆ بومەلەرزەیەك لە نزیك شاری سلێمانی لەسنوری عێراق – ئێران ڕوویدا. ئاسۆكەمال بەڕێوەبەری كەشناسی سلێمانی بە(خەڵك) ی ڕاگەیاند، كاتژمێر 4:30 خولەكی بەیانی ئەمڕۆ بومەلەرزەیەك بە گوڕی 3.3 پلە بەپێوەری ڕێختەر لە سنوری ئێران عێراق ڕوویدا. وتیشی، بومەلەرزەكە لە دووری 6 كم لە مەریوانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان و 15 كم لە لە باشوری رۆژهەڵاتی قەزای پێنجوێن ڕوویداوە.
-
خەڵك- سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بنیامین ناتانیاهۆ ئەمڕۆ دوو شەممە رایگەیاند، ئێران لە پشت هێرشەكەی سەر كەشتییەكە ئیسرائیلییەكەوەبووە لە كەنداوی عومان لە رۆژی هەینی رابردوو. سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بۆ رادیۆی ئیسرائیل رایگەیاند، روونە كە ئێران هێرشەكەی ئەنجامداوە، ئەوە كاری ئێرانە، ئەو دووژمنی گەورەی ئیسرائیلە. راشیگەیاند ئیسرائیل رێگا نادات ئێران چەكی ناوەكی دروست بكات. راشیگەیاند، هێزەكانیان لە هەموو شوێنێكەوە لە ئێران دەدەن، رێگا نادەن ئێرانییەكان چەكی ناوەكی بە دەستەوە بگرن بە رێككەوتن یان بە بێ رێككەوتن ئەمە بە سەرۆك بایدنیش گوتراوە. لەسەر ئاستی ئەمنی لێكۆڵینەوە لە هێرشەكەی ئێران دەكرێت كە ئایا وەڵامی كوشتنی زانای ناوەكی ئێرانی موحسین فەخری زادەیە یان بۆ سەپاندنی هاوكێشەیەكی نوێیە لە بەرامبەر سزا سەپێندراوەكان بەسەر ئێراندا بۆ رێگری لە گەیاندنی كەلوپەل بۆ ئیسرائیل كە 90%ی بەرهەمی هاوردەی ئیسرائیلی لە رێگای دەریاوەیە. رۆژی یەك شەممە وەزیری بەرگری ئیسرائیل بینی گانتس رایگەیاند، ئێران بەرپرسیارە لە هێرشكردنەسەر كەشتییە ئیسرائیلییەكە لە كەنداوی عومان. گانتس دەڵێت: ئێران هەوڵ دەدات بۆ لێدان لە ژێرخانی ئیسرائیلی و هاووڵاتیانی ئیسرائیلی. رۆژی هەینی رابردوو كەشتییەكی گواستنەوەی ئۆتۆمبێلی ئیسرائیلی لە كەنداوی عومان كرایە ئامانج. هاوكات شەوی رابردوو فڕۆكە جەنگییەكانی ئیسرائیل مۆڵگەكانی ئێران و حزبوڵڵای لوبنانیان لە باشوری دیمەشق لە سوریا بۆردومانكرد.
-
خەڵك- روانگەی سوریایی بۆ مافەكانی مرۆڤ ئاشكرایكرد فڕۆكە جەنگییەكانی ئیسرائیل ناوچەی سەیدە زەینەبیان لە باشوری دیمەشقی پایتەختی سوریا بۆردومانكردووە كە بە پێگەی سەرەكی سوپای پاسدارانی ئێران و حزبوڵڵای لوبنانی دادەنرێت. روانگەی سوریایی بۆ مافەكانی مرۆڤ هیچ زانیارییەكی لە بارەی زیانەكانی ئەو بۆردومانەوە بڵاونەكردەوە. لای خۆیەوە سوپای سوریا رایگەیاند شەوی رابردوو موشەكە ئیسرائیلییەكان لە ناوچەكانی باشوری دیمەشقیان داوە. سوپای سوریا لە راگەیەنراوێكدا روونیكردەوە هێرشەكە لە بەرزاییەكانی جۆلانەوە ئەنجامدراوە، زۆرینەی مووشەكەكان خراونەتە خوارەوە لە دووهەم هێرشی هاوشێوەدا لە ماوەی دوو مانگدا بۆ سەر دەوروپشتی پایتەخت. هاوكات سەرچاوەیەكی سەربازی بۆ ئاژانسی دەنگوباسی سوریا سانا دەڵێت: ئیسرائیل دەستدرێژیی ئاسمانی لە بەرزاییەكانی جۆلانەوە ئەنجامداوە بۆ كردنە ئامانجی چەند شوێنێك لە دەوروپشتی دیمەشق و لەلایەن هێزەكانی بەرگری هەواییەوە زۆرینەی موشەكەكان خراونەتەخوارەوە. ئەم هێرشە هاوكاتە لەگەڵ ئامادەكارییەكانی ئیسرائیل بۆ ئەنجامدانی كردەیەكی سەربازی لە دژی ئێران لە وەڵامی هێرشكردنەسەر كەشتییەكی ئیسرائیلی لە كەنداوی عومان لە رۆژی هەینی رابردوو. بەپێی سەرچاوە رۆژنامەوانییەكان رۆژی یەك شەممە كۆبوونەوەیەك كراوە لەسەر كردنە ئامانجی كەشتییە ئیسرائیلییەكە و لای خۆیەوە بینی گانتس وەزیری بەرگری ئیسرائیل رایگەیاندووە ئێران بەرپرسیارێتی هێرشكردنەسەر كەشتییەكە هەڵدەگرێت. ئیسرائیل لە ماوەی رابردوودا هێرشەكانی بۆ سەر مۆڵگەكانی ئێران لە سوریا چڕكردووەتەوە، لە 13ی مانگی كانوونی دووهەم لە هێرشێكدا 57 سەربازی سوپای سوریا و میلیشیاكانی ئێران لە رۆژهەڵاتی سوریا كوژران. ئیسرائیل رایگەیاندووە لە 2020دا 50 ئامانجیان لە سوریا بۆردومانكردووە.
-
خەڵك- بڕیارە لیژنەی باڵای بەرەنگاربوونەوەی كۆرۆنا لە هەرێمی كوردستان كۆببێتەوە و چەند پرسێكی تایبەت بە كۆرۆنا تاوتوێ بكات. بەپێی زانیارییەكان، لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی لیژنەی باڵای بەرەنگاربوونەوەی كۆرۆنادا دوو بابەت گفتووگۆیان لەسەر دەكرێت، ئەوانیش هەڵسەنگاندن بۆ رەوشی خوێندن و ناوەندەكانی پەروەردە و خوێندنی باڵا و لەوێدا بڕیار لەسەر بەردەوامیدان بە پرۆسەی خوێندن دەدرێت یان داخستنەوەیان بۆ ماوەیەكی دیاریكراو، چونكە رێنمیاییە تەندروستییەكان بە باشی جێبەجێناكرێن لە ناوەندەكانی خوێندندا. هاوكات لە كۆبوونەوەكەدا پرسی هاتنی گەشتیاران لە نێوەڕاست و باشوری عێراقەوە بۆ هەرێمی كوردستان گفتووگۆی لەسەر دەكرێت بەتایبەت كە لەگەڵ نزیكبوونەوەی وەرزی بەهار و دەستپێكی وەرزی گەشت و سەیران، هاتنی گەشتیاران چەند رۆژێكە زیادیكردووە. ئەم كۆبوونەوەیە لەكاتێكدایە رۆژانە ئامارەكانی كۆرۆنا لە شارەكانی هەرێمی كوردستان روو لە بەرزبوونەوە دەكات، بەشێكییشی بەر ناوەندەكانی خوێندن دەكەوێت. هاوكات لە سنوری پارێزگای هەولێر تووشبوون بە كۆرۆنای گۆڕاویش تۆماركراوە و لە شارەكانی دیكەی عێراقیش هەیە و زۆر بە خێراییش ئامارەكانی توشبووانی كۆرۆنا بەرز دەبێتەوە.
-
بریكاری وەزارەتی تەندروستی هەرێم ڕایدەگەیەنێت: ئەگەرێكی زۆر هەیە لیژنەی باڵای ڕووبەڕووبوونەوەی كۆرۆنا بڕیار بدات بۆ ماوەیەكی كاتی دەرگای خوێندنگە و زانكۆكان دابخرێنەوە. د.ڕەهێڵ فەرەیدون بریكاری وەزارەتی تەندروستی هەرێم ڕایگەیاند: ژمارەی تووشبووان بەكۆرۆنا لەهەرێم لەهەڵكشاندایە و زۆر زیادیكردووە، بۆیە ڕۆژی دووشەممە 1ی ئازاری 2021 لیژنەی باڵای ڕووبەڕووبوونەوەی كۆرۆنا كۆدەبێتەوە و دوو بابەتی گرنگیش تەوەری كۆبوونەوەكە دەبن. د.ڕەهێڵ فەرەیدون ڕوونیكردەوە، تەوەرێكی كۆبوونەوەكە جێبەجێنەكردنی بڕیاری پێشتر بۆ داخستنی سنوورەكان و ڕێگەدان بەهاتنی گەشتیاران بەتایبەت لەناوچەكانی تری عیراقەوە بۆ هەرێم كە پێشتر بڕیاردرابوو هاتنی گەشتیاران قەدەغە بكرێت، تەوەرێكی تریش لەبارەی خوێندنەوە دەبێت، چونكە چوارەم هەفتەیە پڕۆسەی خوێندن دەستیپێكردووەتەوە و دۆخی تووشبوون بە كۆرۆنا لە ناوەندەكانی خوێندن لە پەروەردە و زانكۆكان زیادیكردووە، بۆیە ئەگەرێكی زۆر هەیە لیژنەی باڵای ڕووبەڕووبوونەوەی كۆرۆنا بڕیار بدات بۆ ماوەیەكی كاتی دەرگای خوێندنگە و زانكۆكان دابخرێنەوە. بریكاری وەزارەتی تەندروستی هەرێم ڕاشیگەیاند: لەناو ناوەندەكانی خوێندن وەك پێویست ڕێنماییە خۆپارێزییەكان جێبەجێنەكراوە، بۆیە ئامارەكانی تووشبوون بە كۆرۆنا زیادیان كردووە. جێی ئاماژەیە، بڕیارە سبەینێ لیژنەی باڵای ڕووبەڕووبوونەوەی كۆرۆنا لەبارەی زیادبوونی ژمارەی تووشبووان بەكۆرۆنا كۆدەبێتەوە و بە ئەگەرێكی زۆرەوە بڕیار دەدات جارێكی تر ناوەندەكانی خوێندن بۆ ماوەیەك دابخرێنەوە. خەڵك – بەشی هەواڵ
-
دەزگای لوتكە بۆ كاروباری پەنابەران ڕایدەگەیەنێت، لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا 41 كۆچبەر لە دەریای ناوەڕاستدا خنكان، كە لە 18ی ئەم مانگەدا وڵاتی لیبیایان بەجێهێشتووە. دەزگای لوتكە بۆ كاروباری پەنابەران بڵاویكردەوە، پاش ئەوەی بەلەمەكەیان ژێر ئاو كەوت 4ك ەس لە دەریای ناوەڕاستدا خنكاون، كە لە ڕۆژی 18ی شوبات وڵاتی لیبیایان بەجێهێشتووە. دەزگاكە ڕوونیشی كردووەتەوە، كۆچبەرەكان پاش دوو ڕۆژ لە گەشتەكەیان بەلەمەكەیان ژێرئاوكەوتووە و ڕزگاربووەكانیش بە بەلەمێكی ڕزگاركەر گوازرانەوە بۆ سیسیلی – ئیتاڵیا، دوای 15 كاتژمێر لە گەشتەكەیان، شەش كۆچبەر كەوتوونەتە نێو دەریاكە و خنكاون، وە دواتر دوو كەسی تریشیان لەكاتی مەلەكردن كە بەرەو بەلەمی ڕزگاركەر ڕۆیشتوون گیانیان لەدەستداوە، چەندین كۆچبەری تریش لەهەوڵی ڕزگاركردنی ئەوانی تردا گیانیان لەدەستداوە. بەپێی زانیارییەكانی دەزگاكە، تا ئێستا تەنیا یەك تەرم دۆزراوەتەوە و تەرمی چوار ژن و سێ منداڵیش بێسەر و شوێنە، یەكێك لەو ژنانە منداڵێكی ساوای بەجێهێشتوە. خەڵك – بەشی هەواڵ
-
بەڕێوەبەری خۆپاراستنی تەندروستی لە دهۆك ڕایدەگەیەنێت، لە دوو هەفتەی داهاتوودا ژمارەی تووشبووانی كۆرۆنا لە دهۆك زیاد دەبێت. د. فەرهاد ئیسماعیل، بەڕێوەبەری خۆپاراستنی تەندروستی لە دهۆك ڕایگەیاند: "بەگوێرەی ئەو ئامارانەی لەبەردەستدان، هێشتا ژمارەی تووشبووانی كۆرۆنا نەگەیشتووەتە ئاستێكی مەترسیدار، بەڵام پێشبینی دەكەین مانگی داهاتوو ژمارەی تووشبووانی كۆرۆنا لە دهۆك زیاتربێت، بەتایبەتی لە ماوەی دوو هەفتەی داهاتوودا. پێشبینی دەكەین لە مانگی نیسان ژمارەی تووشبووەكان زیاتر بێت، بەشێكیشی پەیوەستە بە كەمبوونەوەی پابەندبوونی هاووڵاتیان بە ڕێكارەكانی خۆپارێزییەوە". بەڕێوەبەری خۆپاراستنی تەندروستی لە دهۆك ئاماژەی بەوەشدا، لە سنووری پارێزگاكە 15 كەس تووشی ڤایرۆسی كۆرۆنای گۆڕاو بوون، ئەوان لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا تووشی ڤایرۆسەكە بوون و بۆ پشتڕاستكردنەوەش پشكنینەكانمان ڕەوانەی هەولێر كردن و هەموویان ئەنجامەكانیان پۆزەتیڤ بوون. سەبارەت بە گرتنەبەری رێكاری نوێ لە پارێزگای دهۆك، د. فەرهاد ئیسماعیل وتی"گومانی تێدا نییە بڕیاری نوێ لەبارەی تووندكردنی ڕێكارەكانی خۆپارێزی لە دهۆك دەردەچن. لیژنەی باڵای پارێزگا كۆدەبێتەوە و بەپێی ئامار و پێشهاتەكان بڕیار دەدات. لە شوێنە گشتییەكان زیاتر پێویستە پابەندبوون هەبێت و سەرپێچیكاران سزابدرێن". دەربارەی تووشبوون لە نێو خوێندنگەكان، بەڕێوەبەری خۆپاراستنی تەندروستی لە دهۆك جەختی لەوە كردەوە "ئەو ئامارانەی لەبەردەستدان ئەوە دەرناخەن پێویست بە داخستنی قوتابخانەكان بكات. لە دهۆك تووشبوونی مامۆستا و قوتابیان بە كۆرۆنا زۆر كەمە. لە سەرانسەری دهۆك تەنیا یەك خوێندنگا داخراوە، ئەویش لە شارۆچكەی ئاكرێ بووە، لە ناوچەكانی تری دهۆك هیچ خوێندنگایەك بەهۆی كۆرۆناوە دانەخراوە و ژمارەی تووشبووان لەنێو خوێندكاران كەمە". خەڵك - بەشی هەواڵ