هەرێم: سوورین لەسەر جێبەجێكردن و پاراستنی بنەماكانی دیموكراتییەت
خەڵك – بەشی هەواڵ نووسینگەی ڕێكخەری ڕاسپاردە نێودەوڵەتییەكانی…
زیاترسەردێر
-
خەڵك- وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی ئێران ڕایدەگەیەنێت، لە 24 كاتژمێری ڕابردوودا 8195 كەس تووشی كۆرۆنا بوون. سیما سادات لاری وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی ئێران لە كۆنفڕانسێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، لە 24 كاتژمێری ڕابردوودا 8195 كەس لە ئێران تووشی ڤایرۆسی كۆرۆنا بوون و 187 كەسیش گیانیان لە دەستداوە. وتیشی"لە سەرەتای دەركەوتنی ڤایرۆسەكە تاكو ئەمڕۆ 3 ملیۆن و 28 هەزار و 717 كەس لە ئێران تووشی كۆرۆنا بوون". ئاماژەی بۆ ئەوەش كرد، هەر بەهۆی ڤایرۆسەكەوە تا ئێستا 82 هەزار و 98 كەس لە ئێران گیانیان لە دەستداوە.
-
خەڵك- ئەندامێكی لیژنەی دارایی لە پەڕلەمانی كوردستان ڕایدەگەیەنێت، بڕیارە سبەی دوو شەممە وەزیری دارایی حكومەتی هەرێم بۆ ڕوونكردنەوە لەسەر پرسی مووچە و لێبڕینی مووچە بێتە پەڕلەمانی كوردستان. هەرچەندە بەرپرسانی حكومەت ئاشكرایانكرد، هەركات لەگەڵ بەغدا ڕێكەوتن، لێبڕینی مووچە كۆتایی پێدێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەی لەگەڵ بەغدا ڕێكەوتن كراوە، هاوكات نرخی نەوت و بەهای دۆلاری بەرز بوونەتەوە بەڵام لێبڕینی مووچە و دواكەوتنی هەر بەردەوامە، بەپێی زانیارییەكان، سبەینێ وەزیری دارایی بۆ وەلامدانەوە وەڵامی پەرلەمانتاران بچێتە پەڕلەمان. عومەر گوڵپی ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەڕلەمانی كوردستان بە (خەڵك)ی ڕاگەیاند، هاتنی وەزیری دارایی بەشێكە لە كاری پەڕلەمانی ئێمە كە بانگیان دەكەین بۆ وەرگرتنی ڕوونكردنەوە و ئەركی ئەوانیشە بەرانبەر بە یاسا بەركارەكان. سەبارەت بە دروستبوونی گۆڕانكاری ناوبراو وتی"گۆرانكاری دروست ببێت یان نا، پەیوەندی بەو دۆخەوە هەیە لە هەرێم و ڕادەی وەڵامدانەوەی حكومەتە بۆ خواستەكانی خەڵك". سەبارەت بە زانیارییەكانی وەزیری دارایی لەبارەی داهاتی هەرێم گوڵپی ئاشكرایكرد، نابێت نەزانێت داهاتی هەرێم چەندە و چۆنە، چونكە وەزیری داراییە و دوو ساڵە ئەزموونی هەیە و شارەزایی هەیە، ئێستا هەركەسێك چاودێری دۆخی هەرێم بكات، دەزانێت لە هەرێم داهات بەڕێژەیەكی بەرز هەیە و خراپی بەڕێوەبردن و گەندەڵی و كۆمپانیاكاری و قۆرخكاری هەیە، بۆیە داهات بەشی خەرجییەكان ناكات. ڕوونیشیكردەوە، كەی وەزیری دارایی ڕاستییەكان بە خەڵك و پەڕلەمان و پەڕلەمانتاران دەڵێت و چی كردووە بۆ چاكردنی كەموكورتییەكان پەیوەندی بە خۆیەوە هەیە، ئێمە چاوەڕوانیمان ئەوەیە وەزیرێكی گۆڕان جیاواز لە وەزیرێكی یەكێتی و پارتی ڕۆڵی هەبێت لە چاكسازی و باشكردنی دۆخی هەرێمی كوردستان.
-
خەڵك-ئارام سەردار بارگرژییەكان لە هەرێمی كوردستان تادێت زیاد دەبن بەهۆی ململانێ نێوخۆییەكانی هەرێم و مملانێكان لەگەڵ پەكەكە و فشارەكانی توركیاش، بۆیە چاودێران باس لە رووبەڕوبونەوەی مەترسییەكان دەكەن. چاودێرێكی سیاسی لەبارەی مەترسییەكانی سەر هەرێم بە(خەڵك)ی ڕاگەیاند، لەئێستادا هەندێك پارتی سیاسی و ھەندێك لە سەرۆك ھۆز و بەرژەوەندخواز هەن، لە دەرفەتێك دەگەڕێن بۆ تێكدانی ئاسایشی هەرێمی كوردستان، لەهەمان كاتدا لەئاستی ناوخۆ زۆرینەی بەرپرسانی دەسەڵات دەڵێن دادپەروەری لاوازە، گەندەڵی شێرپەنجەیەكە لەلەشی ئێمەدا، لەئاستی دەرەوەش داگیركاران پیلانی خۆیان داڕشتووە، بۆیە ئەم سێ خاڵە زۆر گرنگن دەستنیشانكراون و ڕاستیەكن لەڕۆژگاری ئێمەدا كە دەسەڵاتداران دانی پێدادەنێن، لەبەر ئەوە دەبێت دەسەڵاتی سیاسی زۆر بەڕژدی چارەسەری ئەو كێشانە بكات و لەسەریان بوەستێت. ڕێكار مزووریی، نووسەر و چاودێر دەشڵێت، پێویستە لە ئاستی ناوخۆ سەیربكەین خەڵكی ناڕازی و ئۆپۆزسیۆن چی دەڵێن؟ دەبینین دژایەتی لە نێوان لایەنە سیاسییەكان هەیە و یەكڕیزی نییە، ئێستاش قۆناغی گلەیی لەڕێگەی ڕاگەیاندنی بینراو و بیستراو و نوسراو كۆتایی هاتووە، داگیركەرانیش كار بۆ ڕووبەڕووبونەوەی چەكداری و بەرسینگگرتن لەیەكتر دەكەن، بەڵام وڵاتانی هاوپەیمان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی هۆشدارییەكی ڕوونیان پێداین. ئەوەشی خستەڕوو، سێ بازنەی سەرەكی هەن كار دەكەن بۆ نەهێشتنی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەویش بەشێوەیەك هێزەكانی باشووریان گەمارۆداوە ، پەكەكە بەدورستكردنی بازنە لە شنگال‌و زاخو ، نێروەو ڕێكان، ئاڤاشین دەڤەری مزوریان، ئارێ و خواكوڕك و سیدەكان ، بن چیای ھەلگورد و قەسرێ، ھەتا قەندیل ، لەكەركوك و گەرمیان و ھەتا چیای مەخمور و قەرچوغ. راشیگەیاند، بازنەی دووەم بریتییە لە بازنەی سەفەوی و شیعە و حەشدی شەعبی لە خانەقین ھەتا شنگال، بانەی سێیەمیش بازنەی عوسمانییەكان بەگرتنی زنارێ كێستەی و سەرێ مەتینی چیای ھوگل و بوتین و كەتینە و دانانی بارەگایان لە بامەڕنێ و شێلادزێ و ناوەران.
-
خەڵك سەركونسوڵگەری كۆماری ئیسلامی ئێران لە سلێمانی ڕایدەگەیەنێت، هاووڵاتیانی ئێران لە هەرێم دەتوانن بەشداری هەڵبژاردنەكانی وڵاتەكەیان بكەن. مەهدی شوشتەری سەركونسوڵگەری كۆماری ئیسلامی ئێران لە سلێمانی لە ڕاگەیەنراوێكدا ئاگاداری هاونیشتیمانیانی خۆشەویستی دانیشتووی پارێزگاكانی سلێمانی، هەڵەبجە و ئیدارەكانی گەرمیان و ڕاپەرین دەكاتەوە، سێزدەیەمین خولی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی كۆماری ئیسلامی ئێران لە سنووری ئەم سەركونسوڵگەریەدا لە ڕۆژی هەینی 18ی حوزەیرانی 2021ی زاینی هاوكات لەگەڵ تەواوی وڵاتدا لە شارەكانی سلێمانی، هەڵەبجە و كەلار بەڕێوەدەچێت. ئاشكراشیكرد، هەموو هاووڵاتیەكی ئێرانی كە تەمەنیان لانی كەم 18 ساڵ بێت و دیاریكراوی لە 28/03/1382 و پێشتر لە دایك بووبێت، بە خستنەڕووی ناسنامە یاخود پاسپۆرت مافی بەشداریكردنیان لە هەڵبژاردنەكان دەبێت. وتیشی"داوا لە هاونیشتیمانیانی ئێرانی دەكەین بە ڕەچاوكردنی گشت پڕۆتۆكۆلە تەندروستیەكانی وەك پۆشینی دەمامك و ڕەچاوكردنی دووری كۆمەڵایەتی لە ناوەندەكانی دەنگدان ئامادەبن و لانی كەم پێنوسێكی خۆیان پێ بێت". ڕوونیشیكردەوە، ناوەندەكان و كاتژمێرەكانی دەنگدانی هاونیشتیمانیانی ئازیزی ئێرانی لە سنووری سەركونسوڵگەری كۆماری ئیسلامی ئێران لە سلێمانی بەم شێوەیەی لای خوارەوەیە: 1.سندوقی دانراو لە بینای سەركونسوڵگەری كۆماری ئیسلامی ئێران بە ناونیشانی: سلێمانی - جادەی 60 مەتری- بەرامبەر بەنزینخانەی بینایی- بەختیاری تازە- كۆڵانی 41 ژمارە 80- لە كاتژمێر 8ی سەرلەبەیانی تاكو 6ی سەرلە ئێوارە. 2.ئامادەبوونی سندوقی گەڕۆك لە شاری كەلار بە ناونیشانی شەقامی سەرەكی كەلار-بەرامبەر نەخۆشخانەی كەلار- قوتابخانەی ئەڵوەن- كاتژمێر 8ی سەرلەبەیانی تاكو 11ی پێش نیوەڕۆ. 3.ئامادەبوونی سندوقی گەڕۆك لە شاری كەلار بە ناونیشانی قوتابخانەی هەڵەبجەی كچان لە سەرو فەرمانگەی قایمقامیەتی هەڵەبجە- كاتژمێر 2ی سەرلەئێوارە تاكو 5ی ئێوارە.
-
خەڵك فڕۆكە جەنگییەكانی سوپای توركیا ئەمڕۆ لە سەر رێگای مەرزی كێڵێ لە سنووری دەڤەری پشدەر ئۆتۆمبێلێكیان بۆردومانكرد. بەپێی زانیارییەكان، ئەمڕۆ فڕۆكە جەنگییەكانی سوپای توركیا ئەمڕۆ لە سەر رێگای مەرزی كێڵێ لە سنووری دەڤەری پشدەر ئۆتۆمبێلێكیان بۆردومانكرد، لەم ئۆتۆمبێلەدا چوار سەرنشین كوژراون. تا ئەم كاتە هیچ زانیارییەكی زۆرتر بڵاونەكراوەتەوە لەسەر ناسنامەی ئەو كەسانەی لە ئۆتۆمبێلەكەدا بوون و كوژراون. لە ناوچەكانی پشدەر و شارباژێڕ لە سنووری پارێزگای سلێمانی لە ماوەكانی رابردوودا فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا ئۆتۆمبێلەكانی پەكەكەیان بۆردومانكردووە و گەریلا و سەركردەكانی ئەم حیزبەیان كردووەتە ئامانج، هێندێك جار هاووڵاتی سڤیلیش بوونە قوربانی ئەم هێرشانە.
-
خەڵک پارکی ئازادی یەکێکە لەپارکە دیارەکانی سلێمانی، کە بەشێک لەهاوڵاتییان پابەندنابن بەپاراستنی پاکوخاوێنی پارکەکەوە، ئەمەش وایکردووە لەهەندێک شوێنی پارکەکە دیمەنێکی ناشرین دروستببێت، لەبەرامبەریشدا بەهۆی کەمی کرێکار و نەبوونی بودجەوە وەک پێویست خاوێن ناکرێتەوە.
-
خەڵك- بەرپرسی مەڵبەندی كەركوكی بزووتنەوەی ئیسلامی ڕایدەگەیەنێت، كۆبووەنەوەی لایەنە كوردییەكانی كەركوك بۆ سەر شاشە و لێدوانی ئاگرینە لەبەرانبەر لایەنەكانیتر. لایەنە كوردییەكانی كەركوك ماوە ماوە لە بارەگای یەكێك لە حزبەكان كۆدەبنەوە و ڕێكەوتنی خۆیان لەسەر پرسێكی شارەكە ڕادەگەیەنن، بەڵام دواتر هەندێك لایەن لە ڕێكەوتنەكە دەكشێنەوەو گرفت بۆ ڕێكەوتنەكان دروست دەكەن، بەرپرسێكی بزووتنەوە ئیسلامیش بایكۆتكردنی كۆبوونەوەی لایەنەكانی ڕەتكردەوە ئاماژەی بۆ ئەوە كرد، هەركات خۆشمان ئامادە نەبین نوێنەرمان ئامادە دەبێت. حەسەن شێخانی بەرپرسی مەڵبەندی كەركوكی بزووتنەوەی ئیسلامی بە (خەڵك)ی ڕاگەیاند، بایكۆت و دانەنیشتن لەنێوان لایەنەكان كارێكی خراپە و گفتوگۆ كارێكی باشە. وتیشی"كۆبوونەوەی حزبە كوردستانییەكان كە زیاتر لە 10 ساڵە بەشداری دەكەم، تێبینیمان هەیە لەسەر كۆبوونەوەكان، كە گرنگترین بڕیار ئەوە بوو كە لەسەر هەڵبژاردنەكان ڕێكبكەوین، كە جێگای داخە لەسەر ناوی لیست و كاندید و بەرنامەكەی ڕێكنەكەوتوین". ئاماژەی بۆ ئەوەش كرد، زۆرجار ئەجێندای كۆبوونەوەكان ڕوون نین و مەرجیش نییە ئەنجامی هەموو كۆبوونەوەكان بدەینە ڕاگەیاندنەكان، پێویستە ئەنجامی كۆبوونەوەكە ڕانەگەیەنرێت، چونكە زۆرجار ویستومانە سەردانی سەرۆكایەتییەكانی عێراق بكەین، بەڵام لایەنی بەرانبەر پێشوەخت دەچنە ئەوێ و پەیامەكەی تۆ پوچەڵ دەكەنەوە.
-
خەڵک بڕى بەهەدەردان لە سەرجەم خاڵە گومرگییەکان دوو ترلیۆن و ٣٠٩ ملیار دینارە، واتە ئەم داهاتە ناگەڕێتەوە بۆ حکومەتى هەرێم. عومەر گوڵپی ئەندامی پەرلەمانی کوردستان لەبەدواداچونێکیدا بۆ داهات و بەهەداردانی داهاتی خاڵە گومرگییەکانی هەرێمی کوردستان ئاشکرایکرد، بڕى بەهەدەردان لە سەرجەم خاڵە گومرگییەکان دوو ترلیۆن و ٣٠٩ ملیار دینارە، واتە ئەم داهاتە ناگەڕێتەوە بۆ حکومەتى هەرێم. ئاماژەى بەئەوەشدا، هۆکاری ئەم بەهەدەردانە دەگەڕێتەوە بۆ قاچاخچێتى، کۆمپانیاکارى، فرت و فێڵى گومرگى، لێخۆشبوونى گومرگى، خراپى سیستەم. دەقی ڕاپۆرتەکە: پوختەى ئەنجامى بەدواداچوونێک لەسەر داهاتى گومرگ لە هەرێمى کوردستان پێشەکى: 1. ئەمەى خوارەوە تەنها پوختەیەکە لە ئەنجامى بەدواداچوونێکى تایبەت لەسەر داهاتى خاڵە گومرگییەکان و قەبارەى گەندەڵى و بەهەدەردان لەهەر خاڵێکى سنورى فەرمى و نافەرمى. کارەکانى بەدواداچوونەکە لە ماوەى نێوان(مانگى١٠/٢٠٢٠ تا مانگى ٥/٢٠٢١) ئەنجام دراون. بۆ گەیشتن بەم ئەنجامە پشت بە (پرسیار، بەدواداچوون، کۆکردنەوەى زانیاریى، ڕاپۆرتى دارایى، سەردانى مەیدانى، شیکارى ئامارو داتاو زانیاریى وڵاتانى دراوسێ) بەستراوە. قەبارەى ئاڵوگؤڕى بازرگانى و ژمارەى هاتوچۆى بارهەڵگرەکان لە سنورەکانەوە، دەرخەرى قەبارەى داهاتن لە هەر خاڵێکى گومرگی. هیچ کەس نکوڵى لە حەقیقەتى سەرپێچییە یاساییەکان و نەگەڕانەوەى بەشێک لە داهاتى گومرگەکان بۆ خەزێنەى گشتى ناکات(تەنانەت بەرپرسانى باڵاى حکومەتیش)، کە خۆى لە (قاچاخچێتى، کۆمپانیاکارى، فرت و فێڵى گومرگى، لێخۆشبوونى گومرگى، خراپى سیستەم) دەبینێتەوە. نزیکەى (١٣)کۆمپانیا بەشدارن لە بەڕێوەبردنى خاڵە سنورییە گومرگییەکان لە پێشکەشکردنى خزمەتگوزارى جۆراوجۆر، بەڵام ئەوەى جێگەى سەرنجە ئەوەیە کە: أ. ئەم کۆمپانیایانە دابەشبوون بەسەر دوو ناوچەى جیاوازى دەسەڵاتدا. ب. کارەکانیان بەبێ کێبڕکێ وەرگرتووەو لە گرێبەستەکاندا ڕەچاوى بنەما یاسایی و ژمێریارییەکانى هاتوو لە یاساى (قانون اصول المحاسبات العامة، رقم /28/ لسنة 1940)ى بەرکار لە هەرێم و رێنمایى ژمارە (٢)ى ساڵى (٢٠١٦)ى گرێبەستە حکومیەکان (تعليمات تنفيذ التعاقدات الحكومية)ى وەزارەتى پلاندانان نەکراوە. ج. پشکى زۆرى داهات بۆ کۆمپانیاکانەو لە بڕى پارەکاندا ڕەچاوى بەرژەوەندى گشتى نەکراوە، و بەرژەوەندى کۆمپانیا زاڵبووە بەسەر بەرژەوەندى گشتیدا. کە لە زۆرینەیاندا بەڕێژەى تەنها (٢٠%) داهات بۆ حکومەت و لەهێندێکیاندا بە ڕێژەى (١٠%). د. زۆرێک لەو ئیشانەى کۆمپانیاکان و کەرتى تایبەت ئەنجانى دەدات کارى زۆر سادەن، بە فەرمانگەکانى حکومەت خۆیان ئەنجام دەدرێن و پێویست نییە بدرێتە کەرتى تایبەت. ه. کۆمپانیاکان باج بە حکومەت نادەن و خۆیان لە باجدان دەدزنەوە. 7. بە پێى بەرنامەو پلانى هەردوو وڵاتى تورکیاو ئێران، قەبارەى ئاڵوگۆڕى بازرگانى لە خاڵە گومرگییەکان زیاد دەبێت. پوختەى ئەنجامى بەدواداچوونێک لەسەر (داهات، داهاتى ڕاستەقینە، قەبارەى گەندەڵى و بەهەدەردان) بۆ هەر مانگ و ساڵێک بەپێى خاڵە سنورییە گومرگییەکان کۆى گشتى (داهات) و (داهاتى ڕاستەقینە)و (بەهەدەردان) لە هەرێمى کوردستان: ١ـ کۆى گشتى بڕى ئەو داهاتەى کە لە خاڵە گومرگییەکانەوە دەگەڕێتەوە بۆ خەزێنەى گشتى: ـ بۆ مانگێک: (107,548,422,300)، (١٠٧ ملیارو ٥٤٨ ملیۆن دینارە). ـ بۆ ساڵێک: (1,290,581,067,600)، (یەک ترلیۆن و ٢٩٠ ملیارو ٥٨١ ملیۆن دینارە). ٢ـ کۆى گشتى داهاتى ڕاستەقینە: بۆ مانگێک: (300,000,000,000 )، (٣٠٠ ملیار دینار). بۆ ساڵێک: (3,600,000,000,000) (سێ ترلیۆن و ٦٠٠ ملیار دینار). ٣ـ بڕى بەهەدەردان لە سەرجەم خاڵە سنورییەکان بەهۆى (قاچاخچێتى، کۆمپانیاکارى، فرت و فێڵى گومرگى، لێخۆشبوونى گومرگى، خراپى سیستەم): ـ بۆ مانگێک: 192,451,577,700، (١٩٢ ملیارو ٤٥١ ملیۆن دینار). ـ بۆ ساڵێک: 2,309,418,932,400 ، (دوو ترلیۆن و ٣٠٩ ملیار دینار). ئەرکى داهاتوومان بەرانبەر بە کەم و کورتى و گەندەڵى و بەهەدەردانان لە خاڵە سنورییە گومرگییەکان: بەردەوام دەبین لە بەدواداچوون لەڕێى ڕێکارە پەرلەمانیەکانەوە لەسەر دۆسیەى گومرگ و داهاتەکەى.…
-
خەڵك- بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی پارێزگای سلێمانی ڕایدەگەیەنێت، سبەینێ شەقامێكی سەرەكی شاری سلێمانی بەربەست دەكرێت. بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی پارێزگای سلێمانی لە ڕاگەیەنراوێكدا شۆفێران لە بەربەستكردنی شەقامێكی سەرەكی ئاگادار دەكاتەوە و ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، سبەینێ دوو شەممە (14/6/2021) شەقامی سەرەكی (سلێمانی - هوانە) لەپردی وڵوبەوە تاوەكو بەردەم بنكەی ئاسایشی شێخ عەباس ئاڕاستەی دەرچوون لەسەنتەری شار، بەشێوەیەكی كاتی بەربەست دەكرێت لە كاتژمێر (9)ی بەیانی. ئاشكراشكرد، هۆكاری بەربەستكردنەكە، بەمەبەستی نۆژەنكردنەوەی شەقامەكەیە و لەلایەن تیمەكانی سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانیەوە.
-
خەڵك- بە گوێرەی دواین ئامار، تووشبووانی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە جیهاندا گەیشتە 176 ملیۆن و 446 هەزار و 591 حاڵەت. بە گوێرەی ئامارە جیهانییەكان، تاكو كاتژمێر 12.30ی ئەمڕۆ یەك شەممە ژمارەی تووشبووانی كۆرۆنا لە جیهاندا گەیشتە 176 ملیۆن و 446 هەزار و 591 حاڵەت، لەو ژمارەیەش 3 ملیۆن و 811 هەزار و 523 حاڵەتی گیانلەدەستدانیش هەبووە. هەر بەپێی ئامارەكان تاكو ئێستا 160 ملیۆن و 416 هەزار و 887 تووشبووی ڤایرۆسی كۆرۆنا چاكبوونەتەوە. لەسەر ئاستی وڵاتانی جیهان، ئەمریكا زۆرترین ڕێژەی تووشبوون بە پەتاكەی تێدا تۆماركراوە و گەیشتووەتە 34 ملیۆن و 315 هەزار و 873 كەس و 614 هەزار و 955 كەسیش گیانیان لەدەستداوە. ڤایرۆسی كۆرۆنا نەخۆشییەكی كوشندەیە و مانگی 12ی ساڵی 2019 لەشاری وۆهانی وڵاتی چین سەریهەڵداو لەئێستاشدا لە زیاتر لە 210 وڵات و ناوچەی جیهان بڵاوبووەتەوە.