پەرلەمانتارێكی یەكێتی: دەرمانی شێرپەنجە لەسەر ئەگزۆزی ئۆتۆمبێل دەهێنرێتە هەرێم
خەڵك-ئارام سەردار كاروان گەزنەیی، پەرلەمانتاری یەكێتی…
زیاترسەردێر
-
بۆ پاكوخاوێن ڕاگرتنی ڕوخسارمان پێویسته رۆژانه و به به‌رده‌وامی لانیكه‌م دوو جار ده‌موچاومان بشۆن تا ڕوخسارمان به پاك و خاوێنی بهێڵینه‌وه. ئه‌و دوو جاره‌ش باشتر وایه كه یه‌كێكیان له به‌یانیاندا و ئه‌وه‌ی دیكه‌شیان له شه‌وان به‌ر له خه‌وتندا بێت، تا روخسارمان له‌و خۆڵ و پیسیه پاكببێته‌وه كه به‌هۆی كاروباری رۆژانه‌وه به‌سه‌ریه‌وه ده‌نیشێت. هاوكات پێویسته ئاگاداری ئه‌و سابونه‌ش بین كه ده‌موچاوی پێده‌شۆین و هه‌وڵبه‌ین ئه‌و سابونانه به‌كار بهێنین كه به مادده‌ی سروشتی دروستكراون، تا زیان به روخسارمان نه‌گه‌یه‌نێت و به گه‌نجی بیهێڵێته‌وه.
-
خەڵك دوای ئەوەی ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی (ئەمنستی ئینتەرناشناڵ) سەپاندنی سزای زیندان بەسەر چالاكوانانی بادینان بە نادادپەروەرانە ناوبرد و داوای دەستبەجێ ئازادكردنیانی كرد، نووسینگەی ڕێكخەر بۆ ڕاسپاردە نێودەوڵەتییەكان لە حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕایگەیاند، "دادگا سەربەخۆیە لە حكومەت و حكومەتی هەرێمی كوردستان دەست لە پڕۆسە یاساییەكان وەرنادات". ڕۆژی دووشەممە 10-05-2021 ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ڕایگەیاند: "بڕیاری دادگای پێداچوونەوەی هەرێم بۆ سزادانی شێروان شێروانی، گوهدار زێباری، هەریوان عیسا، ئەیاز ئەكرەم و شڤان سەعید، بە دڵنیاییەوە ڕەتدەكەینەوە، چونكە ئەو پێنج چالاكوان و ڕۆژنامەنوسانە لە دادگایەكی نادادپەروەرانەدا سزایان بەسەردا سەپێنراوە، لەو كاتەوە كەس و كاریان نەیانتوانیوە بیانبینن و داوا لە حكومەتی هەرێم دەكەین بەپەلە و بێ مەرج ئازادیان بكات". لەبەرامبەردا، نووسینگەی دیندار زێباری، ڕێكخەر بۆ ڕاسپاردە نێودەوڵەتییەكان لە وەڵامی نیگەرانی ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی لەبارەی سەپاندنی سزای زیندان بەسەر چالاكوانانی بادینان بڵاویكردووەتەوە، دادگا سەربەخۆیە لە حكومەت و حكومەتی هەرێمی كوردستان دەست لە پڕۆسە یاساییەكان وەرنادات. نووسینگەی دیندار زێباری ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە، حوكمی پێنج سزادراوەكە هیچ پەیوەندییەكی بە پیشەی ڕۆژنامەگەری و چالاكوانییەوە نەبووە. بەڵگەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە تاوانباربوون بە كۆكردنەوەی زانیاری نهێنی و گواستنەوەیان بۆ بۆ ڕێكخراوێك كە زۆرجار بەشداری لە چالاكی تیرۆریستیدا كردووە، بەمەش ژیانی سیاسەتمەدارانی ناوخۆ و بیانیان لە هەرێمی كوردستان خستووەتە مەترسییەوە. دەقی ڕاگەیەنراوەكەی نووسینگەی ڕێكخەر بۆ راسپاردە نێودەوڵەتییەكان: وەڵام بۆ لێبوردنی نێودەوڵەتی ڕۆژی 16ی شوبات دادگای تاوانی هەولێر سزای شەش ساڵ زیندانی بەسەر پێنج دەستگیركراودا سەپاند. دوای ئەوەی پەڕاوەكانیان راپێچی دادگای پێداچوونەوە كرا، دادگای پێداچوونەوە بڕیارەكەی پەسەندكرد. ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی چەند نیگەرانییەكی لەبارەی پەسەندكردنی بڕیارەكە لەلایەن دادگای تەمییزەوە خستۆتەڕوو. دادگا سەربەخۆیە لە حكومەت و حكومەتی هەرێمی كوردستان دەست لە پرۆسە یاساییەكان وەرنادات. حوكمی پێنج سزادراوەكە هیچ پەیوەندییەكی بە پیشەی ڕۆژنامەگەری و چالاكوانییەوە نەبووە. بەڵگەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە تاوانباربوون بە كۆكردنەوەی زانیاری نهێنی و گواستنەوەیان بۆ بۆ رێكخراوێك كە زۆرجار بەشداری لە چالاكی تیرۆریستیدا كردووە، بەمەش ژیانی سیاسەتمەدارانی ناوخۆ و بیانیان لە هەرێمی كوردستان خستۆتە مەترسییەوە. وەك تۆمەتبار لەناو هۆڵی دادگا، لە لایەن پارێزەرەكانی خۆیانەوە نوێنەرایەتیان كراوە. هەروەها، چاویان بە پارێزەرەكانیان كەتووە لە كاتی ڕاگرتن بەر لە دادگای له دادگای تاوانی هەولێر. ڕاستەوخۆ دوای دادگایی، دادگای تاوانەكان پەڕاوە یاساییەكانیان گواستەوە بۆ دادگای پێداچوونەوە، كە خاوەنی دوا بڕیارە بۆ پەسەندكردن یان ڕەتكردنەوەی بڕیارە یاساییەكان. دادگای پێداچوونەوە بڕیاری دادگای تاوانی لە 6 ی ئایاری 2021 دا پەسەندكرد. لەگەڵ ئەوەشدا، دوابەدوای پەسەندكردنی بڕیارەكە، تۆمەتباران 30 ڕۆژیان هەیە بۆ ئەوەی تانە لە بڕیارەكە بدەن، دوای ئەوە دەستەی گشتی دادگای پێداچوونەوە كۆدەبێتەوە بۆ ئەوەی دوا بڕیار لە كەیسەكە بدات. لە كۆتاییدا، سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی ئەوەی هەیە كە لێبووردنی تایبەت دەربكات. كۆمیتەی نێونەتەوەیی خاچی سوور (ICRC) و ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ هاریكاری عێراق (یونامی) دەستگەیشتنیان بە دەستبەسەركراوەكان هەبووە. حكومەتی هەرێمی كوردستان تەواو پابەندە بە حوكمی یاسا و بە پرۆسەی یاسایی دادپەروەرانە و بێلایەن، و ئازادی ڕاگەیاندن كاری لەپێشینەیەتی. حكومەت لەگەڵ یونامی و نوسینگەی كۆمیسیاری باڵای مافەكانی مرۆڤ كاردەكات بۆ دڵنیابوون لەوەی كە كوردستان بەتەواوی پابەند بە پێوەرە نێودەوڵەتیەكانی مافی مرۆڤ، بە تایبەتی لە بواری ئازادی میدیادا. نووسینگەی ڕێكخەر بۆ ڕاسپاردە نێودەوڵەتییەكان
-
خەڵك لەڕووداوێكی هاتووچۆدا لەسەر ڕێگای تەكیە - سلێمانی كەسێك گیانی لەدەستدا و سێ كەسی تریش برینداربوون. بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی چەمچەماڵ لە ڕاگەیەنراوێكدا ڕایگەیاند: لە ڕووداوێكی هاتووچۆدا لەسەر ڕێگای تەكیە ــ سلێمانی سەرنشینێك گیانی لەدەستدا و سێ كەسی تر بە برینداری گەیەنرانە سەنتەری فریاكەوتنی چەمچەماڵ بەهۆی سەختی برینەكەشیانەوە دوو لەبریندارەكان ڕەوانەی سلێمانی كران. بەپێى زانیارییەكان، ڕووداوەكە لەنێوان دوو ئۆتۆمبێلدا ڕوویداوە كەیەكێك لە ئۆتۆمبێلەكان حكومییە.
-
خەڵك بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی ڕاپەڕین بڵاویكردەوە، هێزەكانیان لە قەڵادزێ دوو تۆمەتباریان بەماددەی هۆشبەرەوە دەستگیركردووە. بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی ڕاپەڕین لە ڕاگەیەنراوێكدا ڕایگەیاند، دوای وەرگرتنی زانیاری دروست و وەرگرتنی فەرمانی دادوەر، لەلایەن بنكەی ئاسایشی هەڵشۆ دوو تۆمەتبار دەستگیركران كەبڕی سێ كیلۆ و نیو ماددەی هۆشبەریان لەجۆری تلیاك پێبووە. ئاسایشی ڕاپەڕین ئاماژەی بەوەشداوە، تۆمەتباران ویستویانە ئەو ماددە هۆشبەرە لەڕێگەی نووسینگەیەكی پۆستەوە لەقەڵادزێوە بینێرن بۆ شاری سلێمانی و لەوێشەوە بۆ دەرەوی وڵات. ئەوەشخراوەتەڕوو، هەردوو تۆمەتبارەكە بەپێی ماددەی 26 لەیاسای بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەكان ڕاگیراون و لێكۆڵینەوە لەگەڵیان دەستی پێكردووە.
-
ئەمەی خوارەوە چەند هەڵەیەکی باوە کە زۆر کەس ئەنجامیان داوە و زیانیان پێگەیشتووە، هەر بۆیە نابێت تۆ ئەنجامی بدەیت: -تێکەڵکردنی چەند پاکەرەوەیەک ئەمە کارێکی مەترسیدارە و زۆرجار تێکەڵکردنی پاکەرەوە جیاوازەکان غازی ژەهراوی درووستدەکات و پێویستە خۆتی لێبەدوور بگریت. زەیتی سوتاو لەسەر تەباخ لەکاتی سووتانی چێشت و درووستبوونی ئاگر، بەهیچ جۆرێک ئاوی پیدا مەکە چونکە ئاگرەکەی زۆر زیاتر دەکات، لەجیاتی ئەوە دەتوانیت سۆدەی نانی پێدابکەیت گەر ئاگرکوژێنەرەوەت دەستنەکەوت. پەیوەندیکردن بە ئاسایش و پۆلیس لەکاتی مەترسی باشترە سەرەتا ناونیشانەکەت بڵێیت پاشان هۆکارەکەی، چونکە ڕەنگە بەهەر هۆیەک بێت پەیوەندیەکە ببڕێت و نەتوانیت ناونیشانەکە بدەیت. لێدانی هەورەبرووسکە گەر کەوتیتە بەر مەترسی لێدانی هەورەبرووسکە، ئەوا هیچ کانزایەک بەخۆت مەهێڵە و مۆبایل و شتەکانیشت لەخۆت دروو بخەرەوە، دڵنیابە لەوەی تۆ بەرزترین شتی ناوچەکە نەبیت، لەسەر قاچەکانت دابنیشە و چاوەڕوان بکە تا شەپۆلەکە نامێنێت. خۆهەڵدان بۆناو ئاو لە بەرزاییەوە هەموو کات لوتەکانت بگرە، چونکە گەر وانەبێت لەگەڵ خۆدان بەئاوەکەدا شەپۆلێکی بەهێز ئاو لە لوتەوە دەچێتە ژورەوە و هەندێکجار میکرۆبی Naegleria fowleri لەگەڵدایە کە مەترسیدارە و ڕەنگە بگات بە مێشک و ببێتە هۆی نەخۆشی Naegleriasis
-
خەڵك لێپرسراوی هۆبەی كوشتارگەی سلێمانی ڕایدەگەیەنێت، "بەدرێژایی مانگی ڕەمەزانی پیرۆز 2 هەزار و 480 تۆن گۆشتیان ڕەوانەی بازاڕەكانی شاری سلێمانی كردووە". د.شاڵاو عارف لێپرسراوی هۆبەی كوشتارگەی سلێمانی ڕایگەیاند،"بەدرێژایی مانگی ڕەمەزانی پیرۆز، ستافی كوشتارگە بەگشتی بەردەوام بوون لەكارو ئەركدا، بەدرێژایی ئەو مانگە پیرۆزە 2 هەزار و 480 تۆن گۆشتیان ڕەوانەی بازاڕەكانی شاری سلێمانی كردووە كە لەڕووی تەندروستی و بەهایی خۆراكی شیاو بوو". ئاماژەی بەوەشداوە،" لەلایەن تیمە پزیشكییەكانەوە 9 تۆن و 550 كیلۆ دیاریكرا كەلەڕووی تەندروستی و بەهایی خۆراكییەوە نەشیاو بوو بۆ بەكارهێنان و هەڵگری نەخۆشییە مرۆژەڵییەكان بوون زیانی بەتەندروستی دەگەیاند و لە ناوبران.
-
خەڵك وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا بڵاویكردەوە دانوستانەكانی ڤییەننا لە كەشێكی ئەرێنی بەڕێوەدەچێت. پێش دەستپێكردنی كۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی یەكێتیی ئەوروپا لەشاری برۆكسل، هایكۆ ماس وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا ڕایگەیاند، دانوستانەكانی ڤییەننا لەبارەی زیندووكردنەوەی ڕێككەوتنی ئەتۆمی ئێران قورسە، بەڵام لە كەشێكی ئەرێنی بەڕێوەدەچێت. وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا جەختیشی كردەوە، پابەندبوونی تەواوی ئێران بەڕێككەوتنی ئەتۆمی تەنیا ڕێگاچارەیە بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە نەبێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمی. هایكۆ ماس ئەوەشی خستەڕوو، لەگەڵ ژان ئیف لۆدریان وەزیری دەرەوەی فەڕەنسا و جۆزیف بۆریل كۆمسیاری یەكێتی ئەوروپا بۆ كاروباری دەرەكی و ئاسایش ڕاپۆرتێك پێشكەش دەكەن لەبارەی دواین پێشهاتەكانی دانوستانەكانی ڤییەننا و تایبەت بە ڕێككەوتنی ئەتۆمی ئێران.
-
خەڵك ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی (ئەمنستی ئینتەرناشناڵ) داوای دەستبەجێ ئازادكردنی ئەو 5 ڕۆژنامەنووس و چالاكوانەی بادینان دەكات لەلایەن دادگایەكی هەولێرەوە سزای شەش ساڵ زیندانیكردنیان بەسەردا سەپێنرا و دواتریش دادگای تەمیز بە سێ دەنگ بەرامبەر بە دوو دەنگ سزاكەی پەسەند كرد. ئەمڕۆ 10ی 5ی 2021 ڕێكخراوی لێبووردنی نێودەوڵەتی "amnesty international" لە ڕاگەیەنراوێكدا كە ئاڕاستەی دیندار زێباری ڕێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكان لە حكومەتی هەرێمی كوردستان كردووە، ڕایگەیاند: لە 28ی نیساندا دادگای پێداچوونەوە سزای شەش ساڵ زیندانیكردنی بەسەر ڕۆژنامەنووسان و چالاكوانانی بادینان (شێروان شێروانی، گوهدار زێباری، هەریوان عیسا، ئەیاز ئەكرەم و شڤان سەعید) دا پەسەند كرد. ڕێكخراوەكە دەشڵێت: دادگای پێداچوونەوەی هەرێم داواكاری تۆمەتبارانی سەبارەت بەوەی ئەشكەنجە دراون و بە خراپی مامەڵەیان لەگەڵ كراوە ڕەتكردەوە و پشتیوانی بۆ ئەو تۆمەتانەی ڕووبەڕوویان كرابووەوە وەك "وەرگرتنی پارە لە كونسوڵخانەكانی ئەمریكا و ئەڵمانیا و ناردنی زانیاری هەستیار بۆ لایەنی دەرەكی و هاریكاریكردنی پارتی كرێكارانی كوردستان" دەربڕی. ئەمنستی ئینتەرناشناڵ ئاماژە بەوەشدەدات: لە 16ی شوباتدا دادگای تاوانەكانی هەولێر لە دادگاییەكی زاڵمانەدا كە باس لە ئەشكەنجەدان و خراپی مامەڵەكردن دەكرێت، سزای شەش ساڵی بەسەر ئەو پێنج ڕۆژنامەنووس و چالاكوانەدا سەپاند. ئەوەشی خستەڕوو: لەدوای ئەوەی دادگا سزای شەش ساڵ زیندانی بەسەردا سەپاندن، ئەو ڕۆژنامەنووس و چالاكوانانە وەك ناڕەزاییەك بەرامبەر خراپی شوێنی زیندانیكردنیان دەستیان بە مانگرتن كرد. ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ئەوەشی خستووەتەڕوو: بەگوێرەی زانیارییەكانمان ئەو پێنج ڕۆژنامەنووس و چالاكوانە لەژووری قەرەباڵغدا زیندانیكراون كە شوێنی خەوتن، تەنانەت وەستان و جوڵەشی تێدا نییە. ڕاشیگەیاندووە: ئەو پێنج ڕۆژنامەنووس و چالاكوانە پێشتر بەزۆر ڕفێنرابوون و تیایاندایە زیاتر لە سێ مانگ ڕفێنراوە. ڕێكخراوی لێبووردنی نێودەوڵەتی، داوا لە حكومەتی هەرێمی كوردستانیش دەكات دەستبەجێ و بەبێ مەرج هەریەك لە (شێروان شێروانی، گوهدار زێباری، هەریوان عیسا، ئەیاز ئەكرەم و شڤان سەعید) ئازاد بكات و بەپەلە هەنگاوی پێویست بگرێتەبەر بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەو بڕیارە زاڵمانەی دژیان دراوە و لێكۆڵینەوەیەكی خێرا و بێلایەنیش سەبارەت بەدەنگۆی ئەشكەنجەدانیان و خراپی مامەڵەكردنیان بكرێت تا تاوانباران سزا بدرێن و دادوەری بۆ ئەو پێنج چالاكوان و ڕۆژنامەنووسە بگەڕێتەوە. ڕێكخراوەكە داواكاریشە تا ئەو كاتەی ئازاد دەكرێن، ئەو سزادراوانەی بادینان چاودێری تەندروستی و سەلامەتییان بۆ دابین بكرێت و ڕێگا بدرێت بەبێ كۆت و بەند چاویان بە پارێزەران و خانەوادەكانیان بكەوێت.
-
خەڵك- بەلایەنی كەمەوە 11 كەس كوژراون و دەیانی دیكە برینداربوون لە هێرشێكی تیرۆریستی دا لە باشووری ئەفغانستان. وەزیری ناوخۆی ئەفغانستان رایگەیاند 11 كەس كوژراون و دەیانی دیكە برینداربوون لە هێرشێكی تیرۆریستی دا لە باشووری ئەفغانستان لە ناوچەی زابوڵ. گول ئیسلام وتەبێژی هەرێمی زابوڵ رایگەیاند هێرشەكە لەنیوە شەوی یەك شەممە رووی داوە، سەرباری كوژراوەكان 25 كەسی دیكەش بریندار بوون كە ژن و منداڵیان لەنێودان. هێرشی تیرۆرستی و توندوتیژییەكان لە ئەفغانستان بەرزبوونەوە لە دواین هەفتەی رابردوودا دوای ئەوەی ئەمریكا رایگەیاند دەستی بە كشاندنەوەی هێزەكانیان كردووە كە ماوەی 20 ساڵە لە ئەو وڵاتەن. لە هێرشەكانی چەند رۆژی رابردووشدا دەیان كەسی دیكە كوژراون و بریندار بوون، بەتایبەت دوو رۆژی رابردوو تیرۆرستان خوێندنگەیەكی كچانیان كردە ئامانج نزیكەی 58 كەس بوونە قوربانی زۆرینەیان كچ بوون.
-
خەڵك- ژمارەیەك كەس دوای وەرگرتنی ڤاكسین تووشی كۆرۆنا بوون، ئەمە سەرنجی پسۆڕانی راكیشاوە كە جۆرە گۆڕاوەكانی ڤاكسینی كۆرۆنا توانی تێپەڕاندنی ڤاكسینەكانی هەیە. جیجی جرونفال گەورە توێژەر لە نێوەندی جۆنز هۆبكنز بۆ ئاسایشی تەندروستی دەڵێت هیچ شتێك نییە بە پارێزگاری 100% هەیە لە جیهاندا. دەشڵێت: دەكرێت جۆری گۆڕاوی دیكەی ڤایرۆسی كۆرۆنا دەربكەون، ڤاكسینەكان تێپەڕ بكەن، بۆیە پێویستە لێكۆڵینەوە لە ئەم بابەتەدا بكرێـت. لە نێوانی 95 ملیۆن كەس دا كە ڤاكسینیان وەرگرتووە لە كۆتایی نیساندا، نێوەندی بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشییەكان و چاودێری ئەمریكا 9245 توشبووی كۆرۆنای تۆماركردووە لە ئەو كەسانە. بەپێی توێژینەوەیەك هەندێك كەس كاردانەوەیان بۆ ڤاكسین نییە، بۆیە دەكرێت ئەم كەسانە تووشی كۆرۆنا ببن ئەمانە پارێزراو نین.