ڕوونكردنەوەیەك لەبارەی شكاندنی كێلی شەهیدانەوە
خەڵك- بەڕێوەبەرایەتی گشتی شەهیدانی هەڵەبجە، روونكردنەوەیەك…
زیاترسەردێر
-
خەڵك چەند مانگێك بەسەر پەسەندكردنی بودجەو ڕێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا تێپەڕیوەو تا ئێستا ئەو ڕێككەوتنە جێبەجێنەكراوە و ئەندامێكی پەرلەمانی عێراقیش دەڵێت هەردوولا ڕێككەوتوون لەسەر ئەوەی ڕێكنەكەون. موسەننا ئەمین، ئەندامی پەڕلەمانی عێراق بە (خەڵك)ی ڕاگەیاند پێش ڕێككەوتنی هەرێم و بەغدا لە لێدوانەكانمدا ئەو ڕێككەوتنەم ناو نابوو ڕێككەوتن لەسەر ڕێكنەكەوتن، بەغدا و هەرێم ڕێككەوتون لەسەر ئەوەی ڕێك نەكەون بەو واتایەی هەرێم چیدەوێت بیكات و شەرعیەتی فرۆشتنی نەوتی لە یاسادا دەست بكەوێت لە یاسای بودجە و بەغداش بەویستی خۆی بێت كە بودجە بنێرێت یان نا، ئەمە جەوهەری ئەوڕێككەوتنە بوو كە لەنێوان ئەو دوو لایەنەدا كرا. ئاماژەی بەوەشكرد، هەر لەسەرەتاوە وتم كە شاندی دانوستانكاری هەرێم بۆ ئەوە نایەن كێشەی خەڵك چارەسەر بكەن بەڵكو بۆ ئەوە دێن كێشەی خۆیان وەك دەسەڵاتداران و حكومەتی هەرێم چارەسەر بكەن و شەرعیەتی فرۆشتنی نەوت بەدەستبهێنن كە لەوەدا سەركەوتووش بوون. دەشڵێت، كێشەی خەڵك لێبڕینی مووچەو نەبوونی خزمەتگوزارییە، بازاڕ وەستاوە خەڵك لە دڵەڕاوكێدا دەژی ، دەرچووەكان دانامەزرێن و چەندین كێشەی دیكەش هەیە و ئەو كێشانە بەو بودجەیە چارەسەر نابن. "شاندێكی تەكنیكی سەردانی بەغدا دەكەن بۆ گفتوگۆ لەبارەی میكانیزمی ناردنی بودجەی هەرێم لەلایەن بەغداوە" موسەننا ئەمین باسیلەوەشكرد، زانیاریمان هەیە كە بەم نزیكانە شاندێكی تەكنیكی سەردانی بەغداد دەكەن بۆ ئەوەی لەدەقەكانی ڕێككەوتنەكەوە بزانرێت هەرێم چەندێك پارەی بەردەكەوێت. وتیشی، لە ڕابردوودا كە هەرێم نەوتی فرۆشتووە جار هەبووە 450 ملیار دیناری لە بەغدا وەرگرتووە و ئێستا بەو جۆرەی لە ڕێككەوتنەكەدا دیاریكراوە 50 ملیار بۆ 100 ملیار دانراوە ئەگەر بێت یان نەیەت، كە پێموایە عیراق بیانوو دەدۆزێتەوە بۆ ئەوەی پارەكە نەنێرێت و بیانووەكانیش ڕوونن. ئاماژەی بەوەشكرد، دەبوو زووتر هەرێم ئەو لایەنە هونەریانەی بودجەی لەگەڵ بەغداد یەكلایی بكردایەتەوە چونكە چەند مانگێك بەسەر پەسەندكردنی بوجەدا تێپەڕیوەو هێشتا ڕێككەوتنەكە جێبەجێنەكراوە. وتیشی، شاندەكە دەبێت بڕوات چونكە هەندێك وردەكاری هونەری هەیە لەیاسای بودجەدا كە باسی ڕادەستكردنی داهات دەكات ئایا داهاتی نەوت دەدرێتەوە بەبەغدا و ئەوان بەشی هەرێم دەنێرن یان بە لێبڕین دیاریدەكرێت، ئایا داهاتی ناوخۆی هەرێم چەندەو بەغدا ئەو خەمڵاندنەی قبوڵە كە هەرێم دایناوە یان خۆی لیژنەی بۆ دادەنێت بۆ دیاریكردنی.
-
سلێمانی – نزار جەزا لەئێستادا ژمارەیەک هاوڵاتی هەندێک نیشانەى کۆرۆنایان هەیە و بەنیشانەکاندا وادەردەکەوێت کە کۆرۆنایانە، بەڵام لەئەنجامی پشکنینیدا دەرناچێت، کە کۆرۆنایەتی، لەوبارەیەوە بەڕێوەبەری نەخۆشخانەى شەهید هێمنی تایبەت بەکۆرۆنا ڕوونکردنەوەی بۆ (خەڵک)دا. داهات حەویزی بەڕێوەبەری نەخۆشخانەى شەهید هێمنی تایبەت بەکۆرۆنا بە(خەڵک)ی ڕاگەیاند، ئەو بابەتە چەند هۆکارێکی هەیە، کە بریتین لەم چەند خاڵەی خوارەوە: یەکهەم: لەوانەیە کەسەکە تووشی کۆرۆنا نەبووبێت، بۆیە لەپشکنینی PCRدا دەرناکەوێت، کە کۆرۆنایەتی. دووهەم: لەوانەیە کەسەکە تووشی کۆرۆنا بووبێت، بەڵام لەیەکەم و دووەم ڕۆژی سەرەتای تووشبوونی بەکۆرۆنادا پشکنین دەکات، ئەو کاتەش لەپشکنینی PCR دەرناکەوێت کۆرۆنایەتی. چوارهەم: لەوانەیە کەسەکە تووشی پەتایەک بووبێت، یان هەستیاری هەبێت، بۆیە هەندێک نیشانەى لێدەرکەوتووە، بەڵام کۆرۆنا نییە. ئەو پزیشکە ئەوەشی خستەڕوو، ئەگەر ئەو کەسە نیشانەى هەبێت و لەپشکنینیش دەرنەچوبێت، کە کۆرۆنایەتی، بەڵام بەرکەوتەى لەگەڵ تووشبوێکی کۆرۆنا هەبووبێت، دەبێت کەسەکە وادابنێت کۆرۆنایەتی و خۆی لەتێکەڵاوبوون بپارێزێت، ئەو کاتەش بەپشکنینی خوێن دەردەکەوێت کە تووشی کۆرۆنا بووە. ناوبراو ئاماژەى بەئەوەشدا، پشکنینی PCR بۆ هەموو جۆرەکانی کۆرۆنا دەبێت و دەردەکەوێت کە کۆرۆنایەتی، چونکە هەمان پڕۆتینن، بەڵام لەجیهانیشدا بەجۆرێکە کە لەسەدا ٣٦ی ئەو تووشبووانەى پشکنینی PCR دەکەن ئەگەری هەیە، کە ئەنجامەکەی نێگەتیڤ بێت. لەسەرەتای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا تاکو ئێستا لەهەرێمی کوردستان زیاتر لە ١٦٠ هەزار و ٥٠٠ تووشبووی کۆرۆنا تۆمارکراون، کە لەو ڕێژەیە چوار هەزار و ١٥٧ تووشبوو گیانیان لەدەستداوە و ئەوانی دیکەش چاکبوونەتەوە و کەمێکیشیان لەژێر چارەسەردان.
-
خەڵك- وەزارەتی تەندروستی غەزە دواین ئاماری قوربانیانی جەنگی غەزەی راگەیاند. وەزارەتی تەندروستی غەزە ئەمڕۆ دوو شەممە رایگەیاند ژمارەی كوژراوەكان لە غەزە و كەناری خۆرئاوا و قودس بۆ 218 كوژراو و 5604 بریندار بەرز بووەتەوە. بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی غەزە ژمارەی كوژراوان، 197 كەس بوون لەنێویاندا 58 منداڵ، 34 ژن هەبوون لەگەڵ 1235 هەزار بریندار لە شاری غەزە. راشیگەیاند لە كەناری خۆرئاوا و قودس 21 كوژراو، لەگەڵ 4369 بریندار هەن. رۆژی یەك شەممە خوێناوترین رۆژی شەڕی غەزەبوو كە ئەمڕۆ هەفتەیەكە بەردەوامە، لە ئەم رۆژەدا 42 كەس كوژران. لە بەرامبەردا لە ئیسرائیل 10 كەس كوژراون كە 2 منداڵ لەنێویاندان.
-
خەڵك- ئارام سەردار لە چاوپێكەوتنێكی (خەڵك)دا ئەكرەم ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتی بەنداوەكانی هەرێم باس لە گرفتەكانی بەردەم دروستكردنی بەنداو لەهەرێم دەكات وەك چارەسەری وشكە ساڵی و دەڵێت 250 شوێن دەستنیشانكراوە بۆ دروستكردنی بەنداوی گەورە و بچووك و مامناوەند. خەڵك؛ ئەمساڵ ڕووبەڕووی مەترسی كەم ئاوی دەبینەوە؟ ئەكرەم ئەحمەد؛ ئەمساڵ هەرلەسەرەتاوە پێشبینی ئەوەكرابوو كە وشكە ساڵیی دەبێت، بەڵام وشكەساڵییەكە سەرتاسەری نییە و لەهەمان كاتیشدا كێشەی كەم ئاویشی دروستكردووە، كێشەكە لەسەرتاسەری عیراق دروستبووە، بەڵام هەرێمی كوردستان زۆر باشترە، هەرچەندە عیراق خەزنێكی باشی هەیە لەبەنداوی موسڵ و حەدیسە، ئێمەش دەتوانین دۆخەكە بەڕێ بكەین. خەڵك؛ پڕۆژەی دروستكردنی بەنداوەكان بەكوێ گەیشتووە؟ ئەكرەم ئەحمەد؛ لەساڵی ٢٠٠٧ەوە پلانی ستراتیژی باشمان دانا كە ٢٥٠ شوێن دەستنیشانكران بۆ دروستكردنی بەنداوی بچووك و مام ناوەند و گەورە، دیزایینمان بۆ ٥٠ بەنداو ئامادەكرد كە ١٨ بەنداویان گەورەبوون، ١٤ بەنداوی مام ناوەند و بچووكمان درووستكرد، ١٧بەنداویش لەژێركاركردن بوون، بەڵام بەداخەوە وەستاون، ئێستاش ئامادەكاریمان كردووە بۆ ئەوەی ۹ بەنداو بخەینە بواری جێبەجێكردن بەشێوەی PPP بانگهێشتی كۆمپانیاكانیش كراوە بێن ئۆفەری خۆیان پێشكەش بكەن، بەداخەوە لەڕابردوو بەهۆی شەڕی داعش و قەیرانی دارایی كارەكان وەستابوون، بەئومێدی ئەوەی ئەمجارە قۆناغی سەركەوتوو ببڕین. خەڵك؛ كۆمپانیاكان تاچەند ئامادەن بێنەپێشەوە بۆجێبەجێكردنی ئەو پڕۆژانە؟ ئەكرەم ئەحمەد؛ پڕۆسەی ppp لەكوردستان نوێیە، بەڵام لەدونیادا شتێكە هەیە و ئومێدیش دەكەین سەربگرێت، چونكە دروستكردنی بەنداو چەندین بواری وەبەرهێنان لەخۆدەگرێت وەك بەرهەمهێنانی كارەبا و ئاو بۆشارەكان وگەشتیاری وسامانی ماسی و چەندین بواری تر، چەند كۆمپانیایەكیش ئاماددەییان نیشانداوە بۆ درووستكردنی بەنداوەكان، ئومێدیش دەكەین پڕۆسەكە سەركەوتووبێت، ئێمە لەڕێگای ئەو ۹ بەنداوە بەشێكی گرنگی سامانی ئاو دەپارێزین. خەڵك؛ بەنداوەكان توانای چەند گلدانەوەی ئاویان هەیە؟ ئەكرەم ئەحمەد؛ سێ بەنداوی گەورە و ١٤ بەنداوی بچووك و مام ناوەند و نزیكەی ١٠٠ پۆنت كە ئەستێری بچووكن هەمانە، ١٧ بەنداویش لەژێر جێبەجێكردندابوون وەستاون، ئەو ١٧ بەنداوەی هەمانە توانای گلدانەوەی ١٠ ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە، بەڵام بەیەكسانی بەسەرناوچەكان دابەش نەكراوە بەشی زۆری دەكەوێتە پارێزگای سلێمانی، ئەوەی تر بەنداوە بچووكەكانن بەسەر ناوچەكانی تر دابەشبوون، ئەو ٢٥٠ بەنداوەی دەستنیشانمان كردووە دروستبكرێن دەتوانین ئاسایشی ئاو بۆ ٥٠ ساڵی تر دابین بكەین. خەڵك؛ بۆچی عیراق بەنداو دروستناكات، ئایا بەهۆی مەترسییە لەوەی هەرێم وەك فشار بەكاریبێنێت؟ ئەكرەم ئەحمەد؛ هیچ كاتێك بیرمان لەوە نەكردۆتەوە ئاو وەك كارتی فشار بەرامبەر بەغداد بەكاربێنین، چونكە ئاو قوتی خەڵكە و سەرچاوەی ژیانە، ئەوەی ئێران و توركیا دەیكەن نادادپەروەرییەكی نێودەوڵەتییە، جێبەجێنەكردنی پڕۆژە ستراتیژییەكانیش بەشێكی پەیوەندی بەوە هەیە بەغداد وەك پێویست نەهاتۆتە پێش، بەشێكیشی بەهۆی كەمتەرخەمی بەشێك لەنوێنەرانی خۆمانە لەبەغداد، ئاویان وەك سەرچاوەیەكی سەرەكی سەیر نەكردووە لەكاتێكدا زۆربەی سەرچاوە ئاوییەكان لەناو هەرێمدان، عیراقیش كەمتەرخەمە، چونكە پرسی ئاو و بەنداو سەروەرییە و پێویستە بوودجەیەكی باشی بۆ تەرخان بكرێت، بەڵام ئەوان پێیان خۆش نییە هیچ بەنداوێكی گەورە لەهەرێم دروستبكرێت، ڕاستە هەندێك هۆكاری زانستی باس دەكەن، پێشیانوایە ڕۆژێك هەرێم ئاو وەك فشار بەكاربێنێت لەكاتێكدا بیر لەوەنەكراوەتەوە هیچ كات، بەڵكو هاوكار بووە لەوەی ئەوان بێ ئاو نەبن، ئەوەتا ئێران ٣٠ بەنداو و دوو كەناڵی گواستنەوەی ئاوی دروستكردووە، توركیا ٢٢ بەنداو و ١٩ پڕۆژەی هایدرۆپاوەری لەسەر سەرچاوە ئاوییەكانی دیجلە و فوڕات دروستكردووە، بەڵام ئێمە ئەو ئاوی بارانەی لەو ٨٠ هەزار كیلۆمەتر چوارگۆشەیەی دەبارێت ساڵانە دەتوانین ٢٠ ملیار مەتر سێ جا كۆبكەینەوە، جگە لەوەی بەشی هەرێم دەكات دەتوانین بەشێكی بە عیراق بدەین سەرەڕای ئەو ئاوەی دێتە ناو هەرێم. خەڵك؛ كەواتە دەتوانرێت ئاوی پێویست…
-
خەڵك- سوپای ئیسرائیل وردەكاری هێرشەكانی شەوی رابردووی سەر شاری غەزەی بڵاوكردەوە. سوپای ئیسرائیل لە راگەیاندراوێكدا روونیكردەوە شەوی رابردوو 54 فڕۆكەی جەنگی ئیسرائیلی بە بەكارهێنانی 110 مووشەك چەند ناوچەیەكی شاری غەزەیان بۆردومانكردووە. سوپای ئیسرائیل ئاشكرایكرد بۆردومانەكانی شەوی رابردوو تونێل و 9 ماڵی سەركردەكانی گرووپی حەماسی ئیسلامییان لە غەزە بە ئامانج گرتووە، كە وەك خەزێنەی چەك بەكاریان هێناون. چەند بینەرێكی رووداوەكە لەنێو شاری غەزەوە دەڵێن فڕۆكە جەنگییەكان بۆردومانی باڵەخانە ئەمنی و سەربازییەكان و هێندێك ماڵیان كردووە، كە بۆ كاروباری سەربازی و مەشق و راهێنانی چەكدارەكان بەكاردەهێندرێن.
-
خەڵك سبەینێ پەرلەمانی كوردستان كۆ دەبێتەوەو بڕیارە لە كۆبوونەوەكەدا پرۆسەی دەنگدان بۆ پاڵاوتنی (منی یوخنا یاقو) بۆ پۆستی سەرۆكی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ لەهەرێمی كوردستان-عێراق ئەنجام بدرێت. سبەینێ پەرلەمانی كوردستان كاتژمێر 11 ی پێشنیوەڕۆ دانیشتنی ژمارە (13)ی ئاسایی خولی بەهارەی ساڵی سێیەم لە خولی پێنجەمی هەڵبژاردنی پەرلەمان ئەنجامدەدات و بەپێی كارنامەكە كە وێنەیەكی بۆ (خەڵك)نێردراوە، لە دانیشتنەكەدا دەنگ لەسەر هەڵبژاردنی سەرۆكی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ لەهەرێم دەدرێت و چەند پڕۆژە یاسایەكیش خوێندنەوەیان بۆ دەكرێت. كارنامەی دانیشتنەكە.. یەكەم: دەنگدان لەسەر پاڵاوتنی بەڕیز (منی یوخنا یاقو) بۆ پۆستی سەرۆكی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ لەهەرێمی كوردستان-عێراق. دووەم: خوێندنەوەی یەكەم بۆ ئەم پڕۆژەیاسایانەی خوارەوە، پشت بەستن بەحوكمی بڕگەی (یەكەم)ی ماددەی (83) لەپەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان. 1- پڕۆژەیاسای (بەركاركردنی یاسای ڕەسمی پولی عێراقی ژمارە (71)ی ساڵی 2012 لەهەرێمی كوردستان-عێراق). 2- پڕۆژەیاسای (هەمواری یاسای ماف و ئیمتیازاتی كەمئەندام و خاوەن پێداویستیی تایبەت ژمارە (22)ی سالی 2011 لەهەرێمی كوردستان-عێراق). 3- پڕۆژەیاسای (بەركاركردن و هەمواری پیادەكردنی یاسای وەبەرهێنانی پیشەسازیی هەردووكەرتی تایبەت و تێكەڵاو، ژمارە (20)ی ساڵی 1998ی هەمواركراو لەهەرێمی كوردستان-عێراق). 4- پرۆژەیاسای (هەمواری دووەمی یاسای یەكێتیی ژوورەكانی بازرگانی و پیشەسازی لەهەرێمی كوردستان-عێراق ژمارە (14)ی ساڵی 1993). 5- پڕۆژەیاسای (هەمواری یەكەمی یاسای وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی لەهەرێمی كوردستان -عێراق ژمارە (10)ی ساڵی 2010). 6- پڕۆژەیاسای (هەمواری پیادەكردنی یاسای بازرگانیی عێراقی ژمارە (30)ی ساڵی 1984 لەهەرێمی كوردستان -عێراق). سێیەم: دەنگدان لەسەر پڕِۆژەیاسای یاسای (وەزارەتی كارەبا لەهەرێمی كوردستان-عێراق)، بەپێی حوكمی ماددەكانی (90، 91، 93، 96، 97) لەپەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان. چوارەم: خستنەڕووی بیرۆكەی بەڕێز پەرلەمانتار (عبدالستار مجید قادر) پەیوەست بە دۆزینەوەی هەلی كار لەڕێگای بەگەرخستنەوەی كارگەكان) بەپێی حوكمی خاڵی (2)ی بڕگەی (یەكەم) لەماددەی (49)ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان-عێراق.
-
سلێمانی – نزار جەزا سەرۆکی لقی سلێمانی کۆمەڵەی چێشتخانە و میوانخانەکان ڕایدەگەیەنێت، ئەم جەژنە زۆر خۆش و بێ کێشە بوو لەهەموو ڕووێکەوە، چونکە هیچ گلەییەکیان لەسەر نەبووە و ڕێژەیەکی زۆر باش لەگەشتیار روویان لەسلێمانی کرد. مەحمود تۆفیق، سەرۆکی لقی سلێمانی کۆمەڵەی چێشتخانە و میوانخانەکان بە(خەڵک)ی ڕاگەیاند، ئەم جەژنە زۆر خۆش و بێ کێشە بوو لەهەموو ڕووێکەوە، چونکە هیچ گلەییەکیان لەسەر نەبووە و ڕێژەیەکی زۆر باش لەگەشتیار روویان لەسلێمانی کرد. ڕوونیشیکردەوە، بەجۆرێک شەوێک جێگەنەبوو گەشتیار لێی بمێنێتەوە، بۆیە بەئاگاداری ئاسایش و هێزە ئەمنییەکان ١٨ خێزانی گەشتیار لەنێو پارکی ئازادی مانەوە. ئاماژەى بەئەوەشدا، نزیکی ١٥٠٠ ناوەندی گەشتیارییان هەیە، ئەم ناوەندانە ساڵی ڕابردوو بەهۆی کەرەنتینەوە هیچ داهاتێکیان نەبووە، بۆیە ئەمساڵ کە بەم ڕێژە زۆرە گەشتیار ڕوویتێکردوون، داهاتێکی زۆر باشیان بۆ چووە. ڕوونیکردەوە، بەهۆی ئەوەی داهاتی گەشتیار بۆ حکومەت نییە، بەڵکو بۆ هاوڵاتییە، زۆر سوودی بۆ گەشەکردنی ئابووری هەیە. باسی لەئەوەشکرد، لەسەدا ٦٠ی ناوەندە گەشتیارییەکان کرێچین، کە مانگانە لەملیۆنێک دینارەوە تاکو سەروو ٥ ملیۆن دینار مانگانە کرێ دەدەن. لە ١١ی ئەم مانگەوە تاکو دووەم ڕۆژی جەژن نزیکی ٨٥ هەزار گەشتیار ڕوویان لەسلێمانی کردووە. ساڵی 2020 بەهۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆناوە هاتنی گەشتیار بۆ سلێمانی سفر بوو، بەڵام ساڵی 2019 ملیۆنێک و 300 هەزار گەشتیار ڕوویان لەسلێمانی کر، ساڵی 2018 زیاتر لەملیۆنێک گەشتیاربوو. بەهۆی بوونی ئارامی و ئاسایش و سروشتێکی خواکردی سەرنجڕاکێشەوە لەهەرێمی کوردستان، لەدوای پڕۆسەی ئازادی عیراقەوە ساڵ لەدوای ساڵ هاتنی گەشتیار بۆ هەرێمی کوردستان زیادیانکردووە.
-
خەڵك كۆڵبەرێكی خەڵكی سەڵماس لە كاتی كۆڵبەری بە تەقەی ڕاستەوخۆی هێزە چەكدارەكانی ئێران كوژرا. ڕێكخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو بڵاویكردەوە، یەكشەممە 16/5/2021، هێزەكانی سوپای پاسداران لە سنووری سەڵماس تەقەیان لە كاروانێكی كۆڵبەران كردووە و كۆڵبەرێك كوژراوە. هەنگاو ئەوەشی بڵاوكردووەتەوە، ئەو كۆڵبەرە ناوی زابت ئاڵخانییەو تەمەنی ٤٦ ساڵە كە لە نزیكی گوندی "ئاخ بەرزە" و لە پاسگای ئەو گوندەوە تەقەی لێ كراوە. ئاماژە بەوەشكراوە، ئەو كۆڵبەرە سیگاری پێ بووە و بە بێ ئاگاداركردنەوەی پێشوو تەقەی لێ كراوە، خێزاندارە و باوكی سێ منداڵە.
-
خەڵك- بەشی هەواڵ بڕیارە ڕۆژی چوارشەممە ١٩ی ٥ی ٢٠٢١ ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێم لەسەر چەند بابەتێك كۆببێتەوە، سەرچاوەیەكیش ڕایدەگەیەنێت، پرسی لێبڕینی مووچە قسەی لەسەر دەكرێت. سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی وئابووری هەرێم بە(خەڵك)ی ڕاگەیاند، ڕۆژی چوارشەممە ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێم كۆدەبێتەوە و باس لە لێبڕینی مووچە دەكرێت، كار دەكرێـت بۆ ئەوەی لێبڕین كەم بكرێتەوە. دەشڵێت، لێبڕینی مووچە پشت بەداهاتی بەدەست هاتوو دەبەسترێت، واتە بەپێی داهات لێبڕین دیاری دەكرێت، بەنیازن لێبڕین كەم بكرێتەوە، بەتایبەت ئێستا تێچووی نەوت كەمتر بووەتەوە. ئەوەشی خستەڕوو، چاوەڕوان دەكرێت بەغداد بوودجە بنێرێت، بۆیە لەسەر بنەمای ئەو داهاتەی بۆ حكومەت دێت لێبڕین دیاری دەكرێت.
-
خەڵك- زۆری سەعاتەكانی كاركردن لە جیهاندا ساڵانە دەبێتەهۆی مردنی سەدان كەس ئەمەش لەگەڵ ڤایرۆسی كۆرۆنا رووی لە زیادبوون كردووە، بەپێی راپۆرتی رێكخراوی تەندروستیی جیهانی. بەپێی راپۆرتی ئەم رێكخراوە، 745 كەس بە هۆی جەڵتەی مێشك و نەخۆشییەكانی دڵ مردوون لە 2016 كە پێوەندییان بە درێژی سەعاتەكانی كاركردنەوە هەیە، ئەمە بە رێژەی 30% زیادیكردووە بەراورد بە ساڵی 2000. ماریا نیرا بەڕێوەبەری كارگێڕی ژینگە و گۆڕانكاری كەشوهەوا و تەندروستی لە رێكخراوی تەندروستیی جیهانی دەڵێـت: كاركردن بۆ ماوەی 55 سەعات یان زیاتر لە حەفتەیەكدا مەترسی بۆ سەر تەندروستی دروست دەكات. بەپێی توێژینەوەیەكی رێكخراوی تەندروستیی جیهانی و رێكخراوی كاری نێودەوڵەتی زۆرینەی قوربانییەكان پیاوانن تەمەنیان لە نێوەڕاست یان گەورەترن. زۆرینەی ئەو كەسانەی كاریگەرییان لەسەر دروستبووە، لە سنووری باشوری خۆرهەڵاتی ئاسیا، هەرێمەكانی خۆرئاوای زەریای هێمنن، لەوانە چین و ژاپۆن دەگرێـتەوە. بەپێی زانیارییەكان لە 194 دەوڵەت دڵنیایی دراوە كە كاری زیاد لە 55 سەعاتی هەفتانەدا دەبێتەهۆی زیادبوونی مەترسیی جەڵتەی مێشك بە رێژەی 35%، زیادبوونی رێژەی مردن بە نەخۆشییەكانی دڵ بە رێژەی 17% بەراورد بە ئەوانەی هەفتانە لەنێوان 35 بۆ 40 سەعات كاردەكەن. ئەم توێژینەوەیە لە نێوان 2000 بۆ 2016 كراوە، سەردەمی كۆرۆنا ناگرێتەوە، بەڵام شارەزایان دەڵێن زیادبوونی كاركردن لە ماڵەوە و ئاستەنگی ئابووری بەهۆی كۆرۆناوە رەنگە مەترسییەكان زیاد بكەن.