بە وێنە؛ ئەنجامدانی نوێژی هەینی لە سلێمانی و شارەزوور
خەڵک – یەحیا حبیب ئەمڕۆ هەینی، بەهۆی داخرانی مزگەوتەکان…
زیاترتاگ: شارۆچكەی شارەزوور
ڕێگایەكی سەرەكی سلێمانی- شارەزوور دادەخرێت
خەڵك- بەڕێوەبەرایەتی شارەدێی وارماوە لە شارۆچكەی شارەزوور…
زیاترسەردێر
-
خەڵك- وەزارەتی تەندروستی هەرێم ئاشكرای دەكات، كە لە 24 كاتژمێری ڕابردوودا 141 حاڵەتی تووشبوون بە كۆرۆنا تۆماركراوە و 6 كەسیش گیانیان لەدەستداوە. وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێم لە ڕاگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، ٢٣٤٩ پشكنین ئەنجام دراوە و دەركەوتووە لە هەولیر 44 كەس و سلێمانی 14 كەس و لە ڕاپەڕین 20 كەس و دهۆك ٥٢ كەس و هەڵەبجە 11 كەس تووشی كۆرۆنا بوون. ئاشكراشی كردووە، كە 753 كەس چاكبوونەوە و 6 كەسیش گیانیان لەدەستداوە.
-
خەڵك- سەرۆكی لیژنەی دابەشكردنی سووتەمەنی لە سلێمانی ڕایدەگەیەنێت، بەهۆی وەستانی هاتنی نەوت لەلایەن حكومەتی عێراقییەوە، دابەشكردنی نەوتی سپی بەسەر هاووڵاتیاندا لە هەرێم ڕاگیرا.وە تەها جەمال، سەرۆكی لیژنەی دابەشكردنی سووتەمەنی لە سلێمانی بۆ (خەڵك) ڕایگەیاند، بەهۆی ئەوەی نەوت لە عێراقەوە نایەت، بۆیە دابەشكردنی نەوتی سپی بەسەر هاووڵاتیاندا ڕاگیراوە. ڕوونیشی كردەوە، ساڵانە حكومەتی عێراقی لەدوای 15ی نیسانەوە دابەشكردنی نەوت ڕادەگرێت تاوەكو 15ی ئاب و دوای ئەوە دەستپێدەكاتەوە. ئاشكراشی كرد، لە ئێستادا لە سنووری گەڕەكەكانی مەڵبەندی 5ی خۆراك لەناو شاری سلێمانی دابەشكردنی نەوت ڕاگیراوە، كە تەنها یەك گەڕەك (گەڕەكی كوردسات) مابوو نەوت وەربگرێت. ئەو نەوتەی لەلایەن حكومەتی عێراقییەوە بۆ هەرێمی كوردستان دابین دەكرا بە كارتی زیرەك دابەش دەكرا و بۆ هەر ماڵێك بەرمیلێك نەوت بە 44 هەزار دینار دەدرا بە هاووڵاتیان.ش
-
دکتۆر جەبار قادر (ئەوەی حیسابی پاکە لە موحاسەبە بێ باکە – محەمەد ئەمین زەکی) مێژوونووسی گەورەی کورد محەمەد ئەمین زەکی بەگ لە ساڵانی ١٩٢٥ - ١٩٢٧بە نوێنەرایەتی لیوای سلێمانی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیڕاق بوو. لە دەسپێکی ساڵی ١٩٢٨دا کۆتایی هێنرا بەو خولەی ئەنجومەن و بەمەش ئەندامەتی ئەمین زەکی بەگ کۆتایی هات. بەو بۆنەیەوە ڕاپۆرتێکی (٣١) لاپەڕەیی لە شێوەی نامیلکەیەکدا سەبارەت بە کار و چالاکییەکانی لە ماوەی دوو سال و نیوی ئەندامەتی ئەنجومەندا ئامادەکرد و بۆ دەنگدەرانی لە ژێر ناونیشانی (محاسبەی نیابەت - بۆ موکلە محترمەکانم) لە چاپخانەی دارولسەلام لە بەغدا بڵاوکردەوە. لە سەر بەرگی نامیلکەکەی نووسیبووی(ئەوی حیسابی پاکە لە محاسبە بێ باکە). ئەم کارەی ئەمین زەکی بەگ لەو سەردەمە زووەی ژیانی پەڕلەمانیدا لە عێراق کارێکی دەگمەنە و زۆر کەم دووبارە کراوەتەوە، دوای نزیکەی یەک سەدە لەو ڕۆژانەی ئەمین زەکی بەگ، پەڕلەمانتارانی ئەم سەردەمە کەمتر بیریان بۆ لای ئەم جۆرە کارانە دەچێ. لە پێشەکی نامیلکەکەیدا محمد ئەمین زەکی نووسیوێتی ؛ بە بۆنەی هەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی نوێنەران و تەواوبوونی ئەرکی نوێنەراتیمان، وام بە باش زانی بە ناوی خۆم و هاوڕێکانمەوە حیساب و کیتابێکی خۆمانە لە گەڵ دەنگدەرە بەڕێزکانمدا بکەم؛ لە ئیش و کاری ئەم دوو ساڵ نیوە، کە ئێمە نوێنەریان بووین بە پلەیەک ئاگادارییان بکەم. لە لام وایە ئەم شێوازە زۆر باش و پێویستە هەمیشە جێبەجێ بکرێ و بە دواداچوونی بۆ بکرێ؛ چونکە بە سایی ئەمەوە دەنگدەران دەزانن نوێنەرەکانیان ئەرکی نوێنەرایەتی خۆیان بە پێی توانا بەجێ هێناوە یان نا ، (ل. ٢ – وتەکانی ئەمین زەکی بەگم وەک خۆیان لێرەدا بەڵام بە کوردی ئەمڕۆ نووسیوەتەوە). بەلای ئەوەوە ئەرکی ئەندامی پاڕلەمان دوو جۆرە: گشتی و تایبەتی. ئەرکە گشتییەکەی ئەوەیە کە (لە گەڵ هاوڕێکانی لە ئەنجومەن هەوڵ بدات ئەو پرۆژە قانوونییانە، کە بۆ سوودی گشتیی نیشتمان هێنراونەتە ئەنجومەن، دەربکرێن و پشتیوانی لە هەر شتێک بکات کە بە بۆچوون و باوەڕی ئەو بۆ نیشتمان و هاووڵاتییان بەسوودە، ئەگەر هەندێ بیر و بۆچوونی چاکی هەبێ، لە دەسپێکدا لە گەڵ هەندێ لە هاوڕێکانیدا تاوتوێیان بکات و ئەگەر بە گونجاو زانرا بە شێوەیەک پێشکەش بە ئەنجومەنیان بکات و بۆ پێکهێنانی هەوڵ بدات و خەمساردی نەکات. هەر ئیشێکیش لە لایەن حکومەتەوە بۆ ئەنجومەن نێردرا و باوەڕی بە سوودی هەبوو پشتیوان و لایەنگری بێ، ئەگەر هەندێ بیر و بۆچوونی گونجاوتری هەبوو ڕایبگەیەنێ و ڕێنمایی حکومەت و ئەنجومەن بکات). بەردەوام دەبێ و دەڵێ ؛ (نابێ هیچ کاتێ مەبەستی کەسیی پاڵنەری بێ و بە قسەی ئەم و ئەو خۆی بهاوێتە ناوەوەو هەرا و زەنای بێسوود و بێ واتا نەکا؛ چونکە ئەگەر ئەوە بکات لە خزمەتکردندا سەرکەوتوو نابێ و جگە لەمەش لە لایەکەوە خۆی پیاو خراپ دەکا و، لە لایەکی تریشەوە ئابڕووی دەنگدەران و وڵاتەکەیشی دەبا. دەبێ هەمیشە بارودۆخ لەبەرچاو بگرێ و خۆی لە ملهوڕی و ڕادەستکردن بپارێزێ. دووربین و لەسەرخۆ بێ؛ پێداگر بێ لە سەر بیر و باوەڕی خۆی، ڕاڕا نەبێ و پێش ئەوەی داوای هەر شتێک بکات، بیر لە کردەیی و ئەگەری جێبەجێ کردنی بکاتەوە) (ل.٣). لە کۆتایی ئەم پێشەکییەدا دەڵێ (لە ماوەی ئەم دوو ساڵە نیوە بە هێمنییەکی تەواو و بە ویژدانێکی ئاسوودە و بە باوەڕێکی جێگیر و بتەوەوە، هەرچی بۆ سوود و خزمەتی ئەم نیشتمانە هێنرابێتە پێشمان یارمەیتمان داوە و بە پێی توانا و هێزی خۆمان چ لە ئەنجومەن و…
-
خەڵك- وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاری لە دەستپێكردنەوەی پڕۆسەی خوێندن لەناو پۆل بە شێوەی تەناوب دەركرد و جەختی كردەوە، هەر خوێندكارێك دەیەوێت لە ماڵەوە بخوێنێت دەبێت فۆڕمی بەڵێننامە پڕبكاتەوە و تاقیكردنەوە لەناو پۆل ئەنجام بدات. وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە گشتاندنێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، دەستپێكردنەوەی پرۆسەی خوێندنی ناو پۆل لە یەك شەممە ١٦/ ٥ /٢٠٢١ بەشێوازی بەنۆرە (تناوب)، بۆ قۆناغی (یەكەمی بنەڕەتی تا یازدەیەمی ئامادەیی)ی ( حكومی - ناحكومی) و ئەو قوتابخانانەی گوندەكان، كە پێشتر سێ ڕۆژ لە هەفتەیەكدا دەوامیان كردووە لەسەر یەك، بەهەمان شێواز بەردەوام دەبن: دەقی گشتاندنەكە: ئاماژە بەو دەسەڵاتەی لە كۆبوونەوەی ١٠ / ٣ / ٢٠٢١ لیژنەی باڵای ڕوبەڕوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا پێمان دراوە، لەدوای گفتوگۆكردن لەگەڵ بەڕێزان سەرۆك و ئەندامانی لیژنەی باڵای ڕوبەڕوبونەوەی كۆرۆنا ، بریارمان دا بە : ١- دەستپێكردنەوەی پرۆسەی خوێندنی ناو پۆل لە یەك شەممە ١٦/ ٥ /٢٠٢١ بەشێوازی بەنۆرە (تناوب) ، بۆ قۆناغی (یەكەمی بنەڕەتی تا یازدەیەمی ئامادەیی)ی ( حكومی - ناحكومی ) و ئەو قوتابخانانەی گوندەكان، كە پێشتر سێ ڕۆژ لە هەفتەیەكدا دەوامیان كردووە لەسەر یەك، بەهەمان شێواز بەردەوام دەبن . ٢- پێویستە هەمو لایەك پابەندبن بە ڕێنماییە تەندروستییەكان. دەسەڵاتی بەدواداچوون بۆ جێبەجێكردنی ڕێنماییە تەندروستییەكان، جگە لە سەرۆكی یەكە كارگێڕییەكان و تیمی تەندروستی، دەدرێت بە بەڕێوەبەرانی پەروەردەی قەزا و سەرپەرشتیاریی هاوڕێی ڕەخنەگر، كە پێویستە چاودێرییەكی وردی جێبەجێكردنی ڕێنماییە تەندروستییەكان بكەن . ٣ - لە حاڵەتی توشبون و چارەسەركردنی كۆرۆنا لە ناوەندەكانی خوێندن بە هەماهەنگی نێوان تەندروستی و پەروەردەی پارێزگاكان، بەسەرپەرشتی بەڕێز پارێزگار و سەرپەرشتیاری ئیدارە سەربەخۆكان دەبێت. ٤- بەخێوكاری قوتابییان و خوێندكاران، ئەگەر ئارەزویان بێت منداڵەكەیان لە ناوپۆل نەخوێنێت، دەتوانن لە هەفتەی یەكەمی دەستپیكردنەوەی خوێندن فۆرمی بەلێننامە پڕبكەنەوە، كە بە خوێندنی ئەلیكترۆنی و پاڵپشتی ماڵەوە بەردەوام دەبن، بەڵام تاقیكردنەوەكانی كۆتایی ساڵ لە ناوپۆل جێبەجێ دەكرێن. ٥- وەزارەتی پەروەردە ، وێڕای سوپاسی بۆ هەمو بەڕێوەبەر و یاریدەدەر و ئەو مامۆستایە بەرێزانەی ڕۆلیان هەبووە لە خوێندنی ئەلیكترۆنی و دروستكردنی گروپەكانی تیلگرام و ڤایبەر و .... هتد ، وا پێویست دەكات بەردەوام بن لە كارەكانیان و لیژنەی خوێندنی ئەلیكترۆنی لە قوتابخانەكان بە كارایی بمێنێتەوە ، لە ڕێگای ئەو شێوازی پەیوەندیكردنانەی، كە بەكارهێنراون. دەتوانرێت ئەو سێ ڕۆژەی قوتابی لە ناوپۆل نییە، ئەركی ماڵەوەی زیاتر پێبدرێت و پەرە بە تواناكانی فێربوونی بدرێت ، تەنیا لەو بابەتانە كە پێویستە تاقیكردنەوەیان لێبكرێت، لەگەڵ خشتەی بەشەوانەكان، كە لە گشتاندنی بەڕێوەبەرایەتی گشتیی پرۆگرام و چاپەمەنییەكانی وەزارەتدا هاتووە و پێشتر ڕایانگەیاندوە و بۆ دامەزراوەكانی وەزارەت ناردراون، لەم ڕوانگەیەوە كاری لیژنەی خوێندنی ئەلیكترۆنی بەردەوام دەبێت. وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان ١٥ ی ٥ی ٢٠٢١
-
خەڵك- شارەزایانی بواری كەشناسی پێشبینییەكانیان بۆ دۆخی كەشوهەوای هاوینی ئەمساڵ بڵاودەكەنەوە و بەپێی ڕاپۆرتەكانیش هاوینی ئەمساڵ پڕوكێنەر دەبێت و لە چەند ساڵی پێشووودا وێنەی نەبووە. ئاراس جەبار، شارەزای كەشناسی بۆ (خەڵك) ئاماژەی بەوەكرد، ھاوینی ئەمساڵ لە هەرێمی كوردستان و عێراق و وڵاتانی دراوسێ و ناوچەكەدا پێشبینی دەكرێت یەكێك بێت لەگەرمترین ھاوینەكان بە جۆرێك تێكڕای پلەكانی گەرمی لە مانگەكانی (ئایار تا تەمموز) بە ڕێژەی 70- 80% لەسەروو تێكڕای ئاسایی خۆیەوە بێت و لە مانگەكانی (ئاب تا تشرینی یەكەم) بەڕێژەی 60- 70% لەسەروو تێكرای ئاسایەوە بێت. ڕاشیگەیاند، ھاوینێكی زۆر گەرم ئەبێت بەراورد بە وەرزی ھاوینی چەندین ساڵی ڕابردوو. ئاماژەی بەوەشكرد، لەوەرزی پاییزی ساڵی ڕابردوو بۆ زستان و بەھاری ئەمساڵ پلەكانی گەرما بە زۆرینەی ڕۆژەكان لەسەروو تێكڕای ئاساییەوە بوون بەمەش كەمترین سەرما و سۆڵە لە وەرزی زستاندا تۆمار كراوە و ڕێژەی بەفر بارین لە ناوچە شاخاویەكاندا بەڕادەیەكی بەرچاو كەمبوو بەراورد بە ساڵانی رابردوو. دەشڵێت: "ئێستا، كە لە ناوەندەكانی وەرزی بەھارداین شەپۆلی گەرمای ھاوینەیی ناوچەكانی گرتۆتەوە، سەرەڕای كەمی ڕێژەی بارانبارین، كە لەتەواوی ناوچەكان لەژێر ئاستی ئاسایی ساڵانەوە بووە ".
-
خەڵك- ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێم ئاشكرای دەكات، كە سەرۆك وەزیرانی عێراق بڕیاری داوە لە دوای جەژنەوە ڕێككەوتنی هەولێر و بەغدا جێبەجێ بكرێت. جەبار یاوەر، ئەمینداری گشتی پێشمەرگە لە لێدوانێكی بۆ ئاژانسی هەواڵی فەرمی (العیراقیە) ڕاگەیاندووە، مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی عێراق ڕێنمایی جێبەجێكردنی ڕێككەوتنی ئەمنی نێوان هەولێر و بەغدای داوە، كە تایبەتە بە ناوچە كێشە لەسەرەكان، بۆیە ڕاستەوخۆ دوای جەژن جێبەجێ دەكرێت. ڕاشیگەیاندووە، لەمیانەی كۆبوونەوەكانی پێشوو گەیشتووینەتە ڕێككەوتنێكی هاوبەش بۆ پێكهێنانی ژووری هاوئاهەنگی بۆ ناوچەكانی خانەقین و كەركووك و مووسڵ و مەخموور، ڕێككەوتنەكەیش لەژێر ڕۆشنایی پێشنیارەكانی كازمی بووە. دەشڵێت: "لە 9ی ئایار شاندێكی باڵای ئەمنی بە سەرۆكایەتی قاسم ئەعرەجی، ڕاوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی عێراق سەردانی هەرێمی كوردستانی كردووە و لەسەر ئەوە ڕێككەوتوون، كە دوای جەژنی ڕەمەزان ڕاستەوخۆ دەست بەجێبەجێكردنی ڕێككەوتنەكە بكرێت".
-
خەڵك- بەهۆی پشووەكانی جەژنی ڕەمەزانەوە نرخی ئاڵوگۆڕی دۆلار بەرامبەر بە دینار لە بازاڕەكانی عێراق و هەرێم بە جێگیری ماتەوە، بەڵام نرخی ئاڵتون لە بۆڕسەی جیهانی بەرزبۆتەوە. خاوەنی نووسینگەیەكی ئاڵوگۆڕی دراو لە سلێمانی بۆ (خەڵك) ڕایگەیاند، بەهۆی ئەوەی پشووە و بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو نییە و جموجۆڵی بازاڕ نیمچە ڕاوەستانێكی بەخۆیەوە بینیوە و بانكی ناوەندیش دۆلاری نەخستۆتە بازاڕەوە، بۆیە نرخی دۆلار بەرامبەر بە دینار جۆرێك لە سەقامگیری بەخۆیەوە بینیوە. ئاماژەی بەوەشكرد، ئەمڕۆ شەممە نرخی 100 دۆلاری ئەمریكی بە 148 هەزار و 600 دینارە و هەروەها بەرامبەر بە 2 ملیۆن و 275 هەزار تمەن. لای خۆشیەوە، دانا وەرتی، خاوەنی زێڕنگەری ئازوورا لە هەولێر بۆ (خەڵك) ئاماژەی بەوەكرد، لە دوێنێوە ئۆنسەی زێڕ ڕووی لە بەرزبوونەوە كردووە و ئەمڕۆ نرخی یەك ئۆنسە بە 1843 دۆلار و لیرەیەكی عەیارە 21 بە 387 هەزار دینارە. وتیشی، "یەك مسقاڵ زێڕی عەیارە 24 بە 443 هەزار دینارە و عەیارە 21 بە 387 هەزار و 18 بە 333 هەزار دینارە".
-
خەڵك- پزیشكێكی پسپۆڕی منداڵان چەند زانیارییەك لەسەر چارەسەری كۆكە و هەناسەتەنگی بە ڕێگای هەڵم (تەبخیر) كردن بڵاودەكاتەوە و دەشڵێت: "ترسیی ئەوەی نیە منداڵ لەسەری ڕابێت". د.پەروین محەمەد، پسپۆڕی نەخۆشییەكانی منداڵان لە ڕوونكردنەوەیەكدا ئاماژەی بەوەكردووە، ئەو منداڵانەی تووشی هەناسە تەنگی دەبن بەهۆی هەستیاری سنگ یان هەوكردن لە كۆئەندامی هەناسە زۆر جار پێویستیان بەو جۆرە چارەسەرە دەبێت. دەشڵێت: هەندێك جار دایك و باوك نیگەرانی ئەوە دەبن و دەپرسن ئایا منداڵەكەیان ڕادێت لەسەری؟ لە وەڵامدا ئەو پزیشكە دەڵێت: "ئەو چارەسەرە تەنها بۆ شێدار كردن و فراوانكردنی ڕێڕەو و بۆریچكەكانی هەوایە، كە بەهۆیەوە منداڵەكە دەتوانێ ئاسانتر ڕێڕەوی هەناسەی پاك ببێتەوە لەو دەردراوانەی هەیەتی بەهۆی نەخۆشیەكەیەوە و هەناسەدانی ئاسانتر و باشتر دەبێت، بەهیچ جۆرێك تووشی ڕاهاتن نایە بەو چارەسەرە". سەبارەت بە زیانە لاوەكییەكان، د. پەروین ڕوونی كردۆتەوە، زیانی لاوەكی كەمە و لەزۆربەی كاتدا جێگای مەترسی نیە، كە بریتین لە زیاد بوونی لێدانەكانی دڵ بۆ ماوەیەكی كاتی و كەم بوونی پۆتاسیۆم لەخوێندا ئەگەر زۆر بەكاربێت. ئەو پزیشكەی منداڵان ڕێنمایی دایكان و باوكان دەكات، "ئەو منداڵانەی كە نەخۆشی هەستیاری سنگیان هەیە و ڕۆژانە بەكاری دێنن بۆ ماوەیەكی زۆر وا باشترە ئەو خۆراكانەیان زیاتر بدڕێتێ، كە پۆتاسیۆمی زۆرترە وەكو ماست، مۆز، پەتاتە، سپێناغ، بڕۆكلی". جەختیشی كردەوە، ئەگەر منداڵەكەت تای بەرز بوو واباشترە تایەكەی كەم بكەیتەوە ئینجا تەبخیر كردنەكەی بۆ بكەی، چونكە تای بەرزیش دەبێتە هۆی زیادبوونی لێدانەكانی دڵ.
-
خەڵك- وەزارەتی تەندروستی كەرتی غەززەی فەلەستین ئاماری هێرش و بۆردومانەكانی ئیسڕائیلی بڵاوكردەوە و ئاشكرای كردووە، كە هەزار كەس بریندار بوون. وەزارەتی تەندروستی كەرتی غەززەی فەلەستین لە بەیاننامەیەكدا ئاماژەی بەوەكردووە، بەهۆی بۆردومانەكانی چەند ڕۆژی ڕابردووی ئیسڕائیل بۆ سەر كەرتی غەززە 1000 كەس بریندار بوون و 139 كەسیش كوژراون. ڕوونیشی كردۆتەوە، لە ناو كوژراوەكاندا 30 منداڵ و 22 ژن هەن، كە بەهۆی بۆردومانەكانەوە كوژراون. ئەمە لەكاتێكدایە، كە لە تا ئێستا بەهۆی بۆردومانەكانەوە 500 خانووی هاووڵاتیان ڕووخاوە و نزیكەی 10 هەزار خێزان بێ ئاو بوون.
-
خەڵك- دوای بڕیارەكەی ئەمریكا بۆ دەستبەردار بوون لە ڕێكار خۆپارێزی بەستنی دەمامك، ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی هۆشداری دەدات لە پابەندبوونی ئەو كەسانەی دژی ڤایرۆسی كۆرۆنا خۆیان كوتاوە بە بەستنی دەمامك لەو ناوچانەی ژمارەی تووشبووان بە ڤایرۆسەكەی زۆرە. بەرپرسانی دامەزراوەی تەندروستی ئەمریكا ڕایانگەیاندووە، كە ئەو هاووڵاتییە ئەمریكیانەی بە ڤاكسینی دژی كۆرۆنا خۆیان كوتاوە لەمەودوا پێویستیان بە بەستنی دەمامگ نییە، بەڵام پێویستە تەنها لەناو هۆكارەكانی گواستنەوەی (فڕۆكە و پاس و شەمەندەفەر) لە فڕۆكەخانە و وێستگەكانی شەمەندەفەر بەكاری بهێنن. سەبارەت بەو بڕیارەی ئەمریكا تا ئێستا ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی بەشێوەی ڕاستەوخۆ هەڵوێستی خۆی ڕانەگەیاندووە، بەڵام ئاماژەی بەوەكردووە، كە "هەر بڕیارێك پەیوەستە بە دۆخی تەندروستی وڵاتەكە خۆیەوە و ڤاكسینەكانی دژی كۆرۆناش پارێزگاری تەواوەتی بۆ هاووڵاتیان دابین ناكەن". مایكڵ ڕاین، بەڕێوەبەری جێبەجێكاری بەرنامەی دۆخی لەناكاو لە ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی ڕایگەیاند، "لەو وڵاتانەی كوتانی هاووڵاتیان بە ڤاكسینی كۆرۆنا بە فراوانی بەڕێوەدەچێت، بەڵام ژمارەی تووشبووانی بە ڤایرۆسەكە هێشتا بەرزە، پێویستە دەستبەرداری خۆپارێزی و بەستنی دەمامك نەبن". ڕاشیگەیاندووە، هەر وڵاتێك بیەوێت واز لەو ڕێكارە خۆپارێزیانە بهێنێت و بەستنی دەمامك لاببات ئەوا دەبێت ژمارەی تووشبووان و ئاستی كوتان بە ڤاكسین لەبەرچاو بگرێت". لای خۆشیەوە، سۆمیا سوامیناسان، گەورە شارەزای ڕێكخراوەكە دەڵێت: "بەپێی ئەو زانیاری و ڕاپۆرتانەی لە وڵاتانەوە دەستمان دەكەوێت سەبارەت بە هەڵمەتی كوتانی هاووڵاتیان، دەردەكەوێت ڤاكسینەكان ئاستی پارێزگاری لە ڤایرۆسی كۆرۆنا بەڕێژەی 70% بۆ 80% بۆ هاووڵاتیان دابین دەكەن".