دەستەی گەشتوگوزار وۆركشۆپێكی بەڕێوەبرد
یەكەم وۆركشۆپی دەوڵەمەندكردنی ڕەشنووسی یاسای پەرەپێدانی…
زیاترسەردێر
-
خەڵك - یەحیا حبیب ئەمڕۆ شەممە، وتەبێژی تەندروستی پارێزگای هەڵەبجە ڕایگەیاند، "تا ئێستا هیچ ڕێژەی ڤاكسینی كۆرۆنا بۆ پارێزگای هەڵەبجە دیاری نەكراوە و لەگەڵ دیاریكردنی بڕیاری لەسەر دەدرێت كە لە كێ دەدرێت". شاناز نەقشەبەندی، وتەبێژی تەندروستی پارێزگای هەڵەبجە لە لێدوانێكیدا بە (تۆڕی میدیایی خەڵك)ی ڕاگەیاند، "لە ئێستادا نەخۆشخانەی وەفا لە پارێزگای هەڵەبجە كە تایبەتە بە ڤایرۆسی كۆرۆنا و نەخۆشییە گوازراوەكان دوو نەخۆشی كۆرۆنا داخل بووە و هەردووكیان لە ژێر ئۆكسجیندان". وتیشی، "ئەو دوو نەخۆشە لە تەمەنی پێگەیشتوودان و كوڕ و كچێكن و خۆشبەختانە بارودۆخی تەندروستییان هێندە خراپ نییە و لە ژێر چاودێری چڕدا نین". لە بارەی ڤاكسینی كۆرۆنا لە پارێزگای هەڵەبجە شاناز نەقشەبەندی ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، "تا ئێستا هیچ ئاگادارییەكی فەرمیمان بۆ نەهاتووە بۆ پێدانی ڤاكسینی كۆرۆنا و ڕێژەی بۆ پارێزگای هەڵەبجە و لەگەڵ دیاریكردنی ڕێژەكە بڕیاری لەسەر دەدرێت كە لە كێ دەدرێت". ئەمەش لە كاتێكدایە، تەندروستی پارێزگای سلێمانی 31 مەڵبەندی تەندروستی و 420 كارمەندی بۆ تیمی كوتان بە ڤاكسین ئامادەكردووە و بڕیارە سبەینێ بەشی سلێمانی لە بڕە ڤاكسین بگاتە دەستیان.
-
خەڵك بەڕێوەبەرایەتی هاتووچۆی ڕاپەڕین بڵاویكردەوە لە ڕووداوێكی هاتووچۆدا لە ڕانیە 14 كەس بریندار بوون. بەڕێوەبەرایەتی هاتووچۆی ڕاپەڕین لە ڕاگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە:"بە داخەوە ئەمشەو كاتژمێر 8:30 خولەك ڕووداوێكی هاتووچۆ لە ترافیكی ڕزگـاری لە جۆری پێكدادان لە نێوان ئۆتۆمبێلی جۆری (گۆنا/ پیكاب) بێ سەرەتا و ئۆتۆمبێلی (تۆیۆتا / پیكاب) ناسراو بە مێك زەمینی ڕوویدا. بەڕێوەبەرایەتی هاتووچۆی ڕاپەڕین ڕوونیشی كردووەتەوە، لە ئەنجامی ڕووداوەكەدا 14 كەس برینداربوون كە (شەش) كەسیان كارمەندی ئاسایش بوون و پێنج زیندانیش كە سەرنشینی هەمان ئۆتۆمبێلی ئاسایشەكان بووە، هەروەها سێ بریندارەكەی تر شۆفێر و دوو سەرنشینی ئۆتۆمبێلی گۆنا پیكابەكە بوون.
-
خەڵک گەورەدێ گوندێکە، کەوتووەتە ناحیەی گاپیڵۆن، قەزای ماوەت، پارێزگای سلێمانی . ئەگەر بچیتە بەرزی چیاكەوە دەڕوانێتە شاری كەركوك و دەشتاییەكانی ناحیەی بازیان و بەرز و نزمی و رەز و باخەكانی ناحیەی سورداش. ئەم گوندە بەهۆی هەڵكەوتەی جوگرافییەوە كەمترین زەوی بەراویان هەیەو بۆ كشتوكاڵكردن پشتیان بەرەز و باخ بەستووە، بەهۆی ئەوەی لەسەر چیاكە بنیادنراوە و زەوی تەختیان نییە. خەڵکی ئەم گوندە لە عەشرەتی جافن و یەکێکە لە دوانزە گوندی دۆڵێ کە بریتین لە گوندەکانی (گاپیڵۆن ، چۆخماخ ، سنگر ، مێووڵاکە ، کانی مێوو ، کۆڵەرد ، باڵخ ، (بەرزەدێ) گەڕەدێ ، وڵاغلوو ، مالوومە) ئەم گوندانە لە سەردەمی ئاغایەتی هەباس ئاغای سەلیم ئاغای بابەبکر میراودەلی دەسەڵاتی بەسەر ناوچەکە هەبووە بۆیە پێیان وتراوە دوانزە گوندی دۆڵێ بەڵام لەبەرئەوەی یەکێکن لە گوندەکانی دۆڵی جافایەتی بۆیە بەشێکیان هەربە دۆڵی جافایەتی ناویان دەرکردووە. بەپێی گێڕانەوەكان، كاتی خۆی ئەم گوندە گاورە دێ بووەو لەگەڵ گاورەكان جەنگاون تا گاورەكانیان وەدەرناوەو دواتر خۆیان ئاوەدانیان كردۆتەوە، واتا پێشتر بە گاورە دێ ناسراو بووە. مێژووی دروستبوونی ئەم گوندە دەگەڕێتەوە بۆ 700 ساڵ پێش ئێستا. هەڵكەوتەی ئەم گوندە لەسەر شاخە‌و زەوی بەراو و دەیمیان نییە تا بتوانن كشتوكاڵ لە چەشنی گەنم و جۆ بكەن، بەڵام شوێنێكی گونجاوە بۆ رەز و باخ بەتایبەت ترێ و بادەم، كە لەكوردستاندا ناوبانگ و تامی تایبەت بەخۆی هەیە. ئا؛شۆڕش وەهبی
-
خەڵك وەزیری تەندروستی عیراق ڕایدەگەیەنێت: تووشبووانی كۆرۆنا زیادیكردووە بەتایبەت لەنێو منداڵان. حەسەن تەمیمی وەزیری تەندروستی عیراق جەختیكردەوە، لە پابەندبوون بە ڕێكارە تەندروستییەكان و ڕێنماییەكانی لیژنەی باڵای تەندروستی و سەلامەتی نیشتمانی لەپێشەوەیان بەستنی دەمامك و داوای لەتیمە تەندروستییەكان كرد دەمامك بەبێ بەرامبەر بەسەر هاووڵاتیان دابەش بكەن. وەزیری تەندروستی عیراق ئەوەشی ئاشكرا كرد، زیادبوون لەژمارەی تووشبووانی ڤایرۆسی كۆرۆنا تۆماركراوە و 20% تووشبووەكان مەترسیدارن و ڕێژەی تووشبوون لەنێو منداڵان بەرزە.
-
مریەم عەبدولرەحمان ساڵی ٢٠٢٠ بەگشتی ساڵێکی سەخت بوو بۆ مرۆڤایەتی. کۆڕۆنا ڤایرۆس بووە سەربار بۆ موسیبەتەکانی نیزامی سەرمایەداری، کە ژیان و گوزەرانی چینی کریکار و جەماوەری بێبەشی جیهانی ٌووبەرووی سەختیەکی زۆر کردەوە. بەشێوەیەکی گشتی ژیانی ئاسایی لەبەریەک ترازاند. کاریگەریی لەسەر ژیان لەناو ماڵ، دەرەوە و شوێنی کار، خوێندنگە و کۆمەڵگە بەجێهێشت. دەست ڕاگەیشتن بەخزمەتگوزارییە گشتی و کۆمەڵایەتیەکانی قورس کرد. دیارە ڕادەی کاریگەرییەکانی ئەم دۆخەش جۆراوجۆر و لە کەسێکەوە بۆ کەسێک و لەژنەوە بۆ پیاو جیاوازی هەبوو. ساڵی ٢٠٢٠ بڕیار بوو ساڵێکی چارەنووسساز بێت بۆ بزووتنەوەی یەکسانی ژن و پیاو بەپێی بەرنامەی کاری پەکین* و بڕیاری ١٣٢٥ی نەتەوە یەکگرتوەکانی ساڵی ٢٠٠٠، کە یەکەمین بەڵگەنامەی فەرمی یاسایی بوو لە ئەنجومەنی ئاسایش دەرچووبێت بۆ گەشەکردنی مافەکانی ژنان و پرسەکانی ئاسایش و ئارامی. بەڵام کۆڕۆنا دەستکەوتەکانی ئەو ٢٠ ساڵەی پێشووشی خستە مەترسیەوە. پەتایەکانی پێشووی وەک ئایدز و سارس و ئەنفلەوەنزای بەراز و ئیبۆلاش دەریانخستووە کە زۆرترین ئەوانەی بەرکەوتەی ئاکامەکانی ئەو بەڵایەن لە وڵات و کۆمەڵگە جۆراوجۆرەکان، ژنانن. کۆرۆنا ڤایرۆس جارێکی تر ئەو راستیەی نیشاندایەوە کە نایەکسانی نێوان نێرینە و مێینە و ستەمی سەر ژنان لەکاتی پەتا و قەیرانە جۆراوجۆرەکاندا بەشێوەیەکی یەکجار زۆر زیاد دەکات. گرنگە ئاکامەکانی ئەو پەتایە بزانین کە چین و چۆن لە بواری کۆمەڵایەتی و تەندروستی و ئابووری، بەپێی ستراتیجی کۆمەڵەی بانکی نێودەوڵەتی؛ کاریگەری لەسەر یەکسانی نێوان ژن و پیاو لەسەر ئەم لایەنانە دادەنێت: ١- هەلومەرجی ئابووری و سەرچاوەکان(الموارد). ٢- توانای تەندروستی و پەروەردە و فێربوون. ٣-پشتبەستن بە خۆ و سەربەخۆیی بوون( استقلالیة). ١-کاریگەریە ئابووریەکانی کۆڕۆنا: لەسەرتاسەری دنیادا ژن و پیاو لە پیشەسازی جۆراوجۆر کاردەکەن. ئەو ژنانەی لە کەرتەکانی خزمەتگوزاری کاریان کردووە بەتوندی بەرکەوتوون. بەنموونە: کەرتی تەندروستی، فەرمانبەرانی پێشوازی، چاودێری ناوخۆ و خزمەتگوزاری تەیارە(مضیفات)، چێشتخانەکان، ساڵۆنی قژبڕین و ئارایشگاکان، کرێکاری ناوماڵ...تاد. لەهەندێک بواری پیشەسازی کە ژن لەبەرهەمێنانیاندا ڕۆڵی زۆرتریان هەیە وەک: نیوەی ژنانی بەنگلادیش لەکەرتی چنین و پیشەسازی دروستکردنی جلوبەرگ کاردەکەن. بەملیۆنان لەوژنانە ناردراونەتە ماڵەوە و بێکارکراون، و زوربەیان ژنن و بەهۆی کۆڕۆناوە بێ مووچەن. لە ئەمەریکا پتر لە ٤٠ ملیۆن کار لەدەستدراوە و ٦٠٪ یان ژنان کاریان تێدا کردووە(The Institute for Women’s Policy Research )لە بەریتانیا ڕێژەی ئەو کارانەی لەدەستدراون ژنان ١٧٪ی ئەو کارانەیان لەدەستداوە لەبەرامبەر ١٣٪ی پیاوان(ڕۆیتەر). خاڵێکی تر کە پێویست دەکات ئاماژەی پێدرێت، بەتایبەت لەوڵاتە هەژارەکان کە بەوڵاتە داهات کەمەکان ناوزەد دەکرێت. ژمارەیەکی زۆری ژنان کاری نافەرمی(ناڕەسمی) دەکەن. لەئەنجامدا نەخشەی پارێزبەندی کۆمەڵایەتی( الحمایة الاجتماعیة) لە شێوەی بیمەی بێکاری نایان گرێتەوە. بەنموونە لە وڵاتە عەرەبیەکاندا ڕێژەی ٦١.٨٪ ژنان بەنافەرمی کاردەکەن. بەهۆکاری ئەوەی مردنی پیاوان زیاترە لەژنان بەهۆی کۆڕۆناوە (٢.٨٪ پیاوان دەمرن، ١.٧٪ژنان دەمرن). ژنانی ناچار کردووە هەوڵی زۆرتربدەن بۆ پاراستنی کۆمەڵایەتی خێزانەکانیان و داهاتێک بەدەست بێنن. لە وڵاتە عەرەبیەکاندا کە لەیاسادا وا دانراوە پیاوان سەرچاوەی داهاتن. بۆیە ئەو خێزانانەی کە ژنەکان سەرچاوەی داهاتن، ڕەنگە ڕووبەڕووی هەژاری زیاتر ببنەوە. ژنانی پەناهەندەی کار، وەک کاری خزمەتگوزاریەکانی ماڵان. لە کاتی ئەو پەتایەدا هەلومەرجی سەفەر و کار و پارەناردنەوە بۆ خێزانەکانیان کێشەی گەورەی تێدەکەوێت و ئەوەش هەر بەسەر ژناندا دەشکێتەوە. بەهۆی پەتای کۆڕۆناوە ڕەنگە وڵاتانی عەرەبی ڕووبەڕووی لەدەستدانی ملیۆنێک و ٧٠٠ فەرمانبەر ببنەوە کە ٧٠٠هەزار وەزیفەیان ژنە. لەکاتێکدا بەشداری ژنان خۆی کەمە و بێکاریەکانی زۆر لەناو ژناندا هەیە کە لەساڵی ٢٠١٩دا گەیشتە ١٩٪ و بۆ پیاوان گەیشتە ٨٪. ٠ سەرەڕای ئەوەی پێش…
-
خەڵك بەپێی ڕاپۆرتێك، پێشبینی دەكرێت لە شەش مانگی داهاتووی ئەمساڵدا نرخی بەرمیلێك نەوت بگاتە 80 دۆلار. بانكی (گۆڵدمان ساكس) بۆ وەبەرهێنان لە ئەمریكا پێشبینی دەكات، لە شەش مانگی داهاتووی ئەمساڵدا نرخی بەرمیلێك نەوت بۆ 80 دۆلار بەرزبێتەوە. بانكی (گۆڵدمان ساكس) لە نوێترین ڕاپۆرتیدا ڕایگەیاندووە، پێشبینی دەكرێت تا ناوەڕاستی ساڵی 2021 نرخی بەرمیلێك نەوت بگاتە 75 دۆلار، هەروەها لە چارەكی سێیەمی ئەمساڵیشدا بۆ 80 دۆلار بەزبێتەوە. هاوكات بەگوێرەی دوایین زانیارییەكانی بازاڕی نەوتی جیهان، نرخی بەرمیلێك نەوتی برێنت گەیشتووەتە 69 دۆلارو 39 سەنت، هەروەها بەرمیلێك نەوتی ئەمریكاش بۆ 66 دۆلار و نۆ سەنت بەرزبووەتەوە. پێشبینی كردنی ئەو بانكە لە كاتێكدایە ئۆپیك پڵەس لە دوایین كۆبوونەوەیدا بڕیاریدا، ئاستی بەرهەمهێنان و خستنەڕووی نەوت بۆ مانگی نیسانی داهاتوو بە جێگیری بمێنێتەوە، ئەوەش وایكرد نرخی نەوت لەبازاڕەكانی جیهان زیاتر بەرزبێتەوە.
-
خەڵك - یەحیا حبیب ئەمڕۆ شەممە، تیپی وەرزشی زانكۆ شەشەمین كەرنەڤاڵی زانكۆی لە هۆڵی بۆنەكانی شارەزوور سازدا و خەڵاتی زانكۆی دایكیان بەخشییە 60 كەسایەتی دیاری هەرێمی كوردستان و عیراق كە خزمەتی دیاریان كردووە. حەیدەر محەمەد، سەرۆكی تیپی وەرزشی زانكۆ لە لێدوانێكیدا بە (تۆڕی میدیایی خەڵك)ی ڕاگەیاند، "تیپی وەرزشیمان هەستا بە سازدانی شەشەمین كەرنەڤاڵی زانكۆ و خەڵاتی ڕێزلێنانی زانكۆی دایكی بەخشییە ئەو كەسانەی كە خزمەتیان كردووە لە بوارە جیاوازەكانی لە هەرێمی كوردستان و عیراق". حەیدەر محەمەد وتیشی، "ژمارەی ئەو كەسانەی خزمەتی دیاریان كردووە و تیپی وەرزشی زانكۆ دیاری كردووە 60 كەسایەتی دیار بوون ". سەرۆكی تیپی وەرزشی زانكۆ ئاماژەی بەوەشدا، "ئەو كەسانەی خەڵاتی ڕێزلێنانی زانكۆی دایكیان پێ بەخشراوە لە بوارەكانی (وەرزش، هونەر، ڕۆشنبیری، فۆتۆگرافەر، ڕاگەیاندكار، ڕۆژنامەنووس، چالاكوانان ) و چەندین چین و توێژی تر كە خزمەتی دیاریان كردووە". بە وتەی سەرۆكی تیپی وەرزشی زانكۆ، ئامانجیانە لە ڕێگەی سازدانی ئەم كەرنەڤاڵەدا پەیامی وەرزش و برایەتی بگەیەننە شار و شارۆچكەكانی هەرێمی كوردستان و عیراق.
-
خەڵك نوێنەری ئێران لە ڕێكخراوی وزەی ئەتۆمی نێودەوڵەتی ڕایدەگەیەنێت، هیچ لێك تێگەیشتن و ڕێككەوتنێك لە نێوان ڕێكخراوی وزەی ئەتۆم و ئێران ڕووینەداوە. سەبارەت بە ئەنجامەكانی سەردانەكەی ئەنتۆنیۆ گرۆسی بەڕێوەبەری گشتی ڕێكخراوی وزەی ئەتۆمی نێودەوڵەتی بۆ تاران، كازم غەریب ئەبادی نوێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران لەو ڕێكخراوە، ئاشكرایكرد، ئەو سەردانە هیچ لێك تێگەیشتن و ڕێككەوتنێكی لە نێوان ڕێكخراوی وزەی ئەتۆم و ئێران لێنەكەوتووەتەوە. ڕاشیگەیاند، لە میانی سەردانەكەدا ئەنتۆنیۆ گرۆسی زنجیرەیەك دیداری لەگەڵ لێپرسراوانی ئێران ئەنجامداوە و لای خۆیانەوە حكومەتی كۆماری ئیسلامی مەرجەكانی وڵاتەكەی بۆ دەستكردنەوە بە دانوستان لەبارەی پرسی ئەتۆمییەوە بۆ بەڕێوەبەری گشتی ڕێكخراوی وزەی ئەتۆم دووپاتكردووەتەوە. كازم غەریب ئەبادی ئەوەشی خستەڕوو، بەبێ لابردنی سزاكانی سەر ئێران ئەنجامدانی دانوستان لەلایەن تارانەوە كارێكی مەحاڵە.
-
خەڵك لە سبەینێوە ڤاكسینی كۆرۆنا دەگاتە سلێمانی و دەست بە پێدانی ڤاكیسینەكە دەكرێت. دكتۆر هێرش سەلیم جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند: ئەو بەشە ڤاكسینەی كۆرۆنا كە بۆ هەرێمی كوردستان دابین كراوە، بڕەكەی 5 هەزار ڤاكسینە لەو بڕە 1000یان بۆ كارمەندانی كونسوڵگەری چینە ئەو بڕەشی كە دەمێنێتەوە بۆ هەرێمی كوردستان بەشی پارێزگای سلێمانی لە 43% یە، كە دەكاتە هەزارو 720 ژەمە ڤاكسین. دكتۆر هێرش سەلیم وتیشی: لە سنووری پارێزگای سلێمانی وەك بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی 31 مەڵبەندی تەندروستیمان ئامادەكردووە كە 12 ی لە ناو سەنتەری شاری سلێمانین ، ئەوانەی تر دابەشكراوە بەپێی شوێنی جوگرافی، كە هەموویان ئامادەكراون كە 420 كارمەندی تەندروستی ئامادەكراون بۆ ئەوەی بەشداربن لە تیمی كوتان بە ڤاكسین. جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی ئاماژەی بەوەشدا: بڕیارە سبەینێ بەشی سلێمانی لە بڕە ڤاكسین بگاتە دەستمان و تیمەكانمان دەستبە كوتان بكەن.
-
خانمە مەیکەپ ئاڕتستی عێراقی هودا وێنەیەکی خۆی بڵاوکردۆتەوە و دانی بەڕاستیەکدا ناوە کە بڕیاریداوە چیدیکە بەو جۆرە نەکات. هودا وتویەتی"من ماوەیەکی زۆر بۆ ئەوەی خۆم لەگەڵ ستانداردەکانی جوانیدا بگونجێنم، بەر لە بڵاوکردنەوە دەستکاری وێنەکانی خۆم دەکرد و چاکم دەکردن، بۆ ئەوەش فشارێکی دەروونی زۆرم لەسەر بوو" بەڵام هودا دەڵێت"من فێربوم هەست بە ئاسودەیی بكەم لەگەڵ پێستی خۆم بەو شێوەیەی كە هەیە، هەر بۆیە چیدیکە دەستکاری وێنەکان ناکەم و بەو هیوایەم ئێوەش لەگەڵمدا بن" هودا قەتان لە ساڵی 1983 لەدایكبوە، خاوەنی براندی هودا بیوتییە، لە ئێستادا لە دوبەی دادەنیشێت، بلۆگەر و مەیكئەپ ئارتیستە، لەخاوەنی 47 ملیۆن هەوادارە لە ئینستاگرام، لە هۆلییود كاری مەیكئەپی كاردوە، داهاتەكەی 610 ملیۆن دۆلارە. [video width="640" height="800" mp4="https://media.xelk.org/2021/03/23a94c82-156279249_4047705325281521_5425996914079108591_n.mp4"][/video]