ئامارێكی نوێی دانیشتوانی هەرێم ئاشكرا كرا
خەڵك-بەشی هەواڵ دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان ڕایدەگەیەنێت،…
زیاترسەردێر
-
ئەمەی خوارەوە کۆمەڵێک نەهامەتییە لە کاتێکدا ڕوویداوە کە هێشتا خەو بەری نەداون و لە سەرەتایی ڕۆژەکەدان: ئەمە ویستم نانی بەیانی بخۆم! کاتێک بە خەواڵووی شت تێدەکەیت! بەرەو کارەکەم! ئەو چایەم هەر نەخوارد! ویستم پێڵاوەکانم لەپێ بکەم! ئایی خوایە! بۆ چەقۆکە دەگەڕام ئەمە ئیشم کرد
-
خەڵك – بەڕێوەبەرێتی بەرگری شارستانی شاۆچكەی دوبز لە پارێزگای كەركوك ڕایدەگەیەنێت، دوای سێ رۆژ لە خنكانی لەناو پڕۆژەی ئاوی دوبز تەرمی ئەو منداڵە دۆزرایەوە،كە سێ رۆژ لەمەوبەر بەمەبەستی مەلەكردن لە نزیك گوندی مشیرفە چوەتەسەر پڕۆژەی ئاوی دوبز و خنكاوە. بەڕێوەبەرێتی بەرگری شارستانی شاۆچكەی دوبز لە پارێزگای كەركوك ئەمڕۆ هەینی بڵاویكردەوە، تیمەكانیان لە رۆژی 28ی حوزەیران ئاگاداركرانەوە لەڕووداوێكی خنكان لە نزیك گوندی مشیرفە لە خۆرئاوای دوبز، لەو ماوەیەشدا بە بەردەوامی بەدوای تەرمی ئەو هاووڵاتییەدا گەڕاون. ئاماژە بۆ ئەوەشكراوە، كە ئەمڕۆ هەینی لە لایەن تیمەكانیانەوە تەرمی ئەو منداڵەیان لەناو پڕۆژەی ئاوی قەزاكە دۆزییەوە، كەرۆژی 28ی حوزەیران بەمەبەستی مەلەكردن چوەتەسەر پڕۆژەی ئاوی دوبز لەنزیك گوندی مشیرفە و لە ئەنجامدا خنكا. ئاشكراشیكردووە، منداڵەكە ناوی تركی فەلاحە.
-
خەڵك – هێزەكانی پاراستنی گەل ڕایدەگەیەنێت ، لەئەنجامی لێدانی كاریگەری تیمە گەڕۆكەكانیان 11 سەربازی سوپای توركیا كوژران و 2 سەربازی دیكەش برینداربوون و گورزیش لە هەلیكۆپتەرێكی هێرشبەر وەشێنراوە. ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی هێزەكانی پاراستنی گەل هەپەگە رایگەیاند، سوپای توركیا لەبەرامبەر هێزەكانیان سەرنەكەوتووە، ٢٣ جار بە فڕۆكەی جەنگی، ١٤ جار بە هەلیكۆپتەری هێرشبەر، ٣ جار بە چەكی كیمیایی و تەقەمەنی و بەدەیان جاریش بە كاتیوشا گۆڕەپانەكانی بەرخودانی بۆردومان كردووە. هەپەگە لەبارەی چالاكی و هێرشەكان ئەم زانیارییانەی بڵاوكردەوە: "لە چوارچێوەی هەڵمەتی شۆڕشگێڕی هەڵۆكانی زاگرۆس لە هەرێمی ئاڤاشین: لە ٣٠ حوزەیران كاتژمێر ١٩:٥٠ لە هەرێمی كۆكەڕێ تیمە گەڕۆكەكانمان لە سێ لاوە لە داگیركەرانیاندا و بە چالاكییەكی هەماهەنگی گەریلاكان گورز لە داگیركەران وەشێنرا. لەو چالاكییەدا كە هێزەكانمان چەكی قورس و سوكیان تێدا بەكارهێنا، لانیكەم ٤ داگیركەر سزادران و ٢ داگیركەریش برینداربوون. لە ١ی تەمووز كاتژمێر ٠٢:٣٠دا داگیركەران لە هەرێمی كۆكەڕێ بە تاكتیكی سابوتاژ لەلایەن هێزەكانی یەژەئاستارمانەوە كرانە ئامانج و داگیركەرێك سزادرا. لە چوارجێوەی هەڵمەتی شۆڕشگێری هەڵۆكانی زاگرۆس لە هەرێمی زاپ: لە ٢٩ی حوزەیران كاتژمێر ٢٢:٠٠ هەلیكۆپتەرە هێرشبەرەكان ویستیان گۆڕەپانی بەرخودانی كوڕەژارۆ بۆردومان بكەن، لەلایەن هێزەكانمانەوە گولـلەباران كران و گورز لە هەلیكۆپتەرێك وەشێنرا. دوای دەستوەردانی هێزەكانمان هەلیكۆپتەر ناچاربوون لە ناوچەكە دووربكەونەوە. ٣٠ حوزەیران كاتژمێر ٠٩:٣٠ و ١٣:٠٠ لە گۆڕەپانی بەرخودانی كوڕەژارۆ هێزەكانمان بە نیشانشكێن لە داگیركەرانیاندا و ٢ داگیركەر سزادران. لە چوارچێوەی هەڵمەتی شۆڕشگێڕی شەهید ساڤاش مەرعەسی جەنگی خابور: ٣٠ حوزەیران كاتژمێر ١١:٥٠ و ١ تەمووز كاتژمێر ٠٧:٣٠ داگیركەران لە گۆڕەپانی بەرخودانی شاخی جودی بە شێوازی نیشانشكێنی كرانە ئامانج و ٢ داگیركەر سزادران. لە یەكی تەمووز كاتژمێر ٠٥:٠٠ تیمە گەڕۆكەكانمان، لە داگیركەران لە گۆڕەپانی بەرخودانی شاخی جودیاندا و ٢ داگیركەر سزادران. هێرشەكانی سوپای كۆماری تورك بە چەكی كیمیایی و تەقەمەنی: لە ٣٠ حوزەیراندا تونێلەكانی شەڕی شەهید رێبەر ساڤاش لە گۆڕەپانی بەرخودانی كاركەر دیرەنیش ٣ جار بە چەك و تەقەمەنی كیمیایی بۆردومان كران. هێرشەكانی سوپای كۆماری تورك بە كاتیوشا، هەلیكۆپتەری هێرشبەر و فڕۆكەی جەنگی: لە ٣٠ حوزەیراندا گۆڕەپانەكانی شاخی ئامێدی، ساجا، سیدا و رەنجبەرئاغا و گۆڕەپانی دۆڵی سنینێ بە كاتیوشا لەلایەن قەرەقۆڵەكانی سەرسنوورەوە بۆردومان كرا. لە ٣٠ حوزەیران گۆڕەپانەكانی بەرخودانی شاخی هەكاری، شاخی ئێف ئێم، كوڕەژارۆ، شاخی ئامێدی و شاخی جودی ١٤ جار بە هەلیكۆپتەری هێرشبەر بۆردومان كران. دوای هەڵدانی بۆمبەكان ئاگر لە گۆڕەپانی ساجا كەوتەوە و ئاگرەكە بەردەوامە. لە ٣٠ حوزەیراندا گۆڕەپانەكانی بەرخودانی ئامێدی، شاخی بەهار، وەرخەلێ، ساجا، چەمچۆ و سیدا ٢٣ جار لە رێگەی فڕۆكەی شەڕەوە بۆردومان كران.
-
خەڵك – سیستمی فەرمانڕەوایی دەگەڕێتەوە بۆ سەرۆكایەتی و دەسەڵات و پارێزبەندیی زۆری داوەتە سەرۆكی تونس و بەپێی دەستوورى نوێی وڵاتيش ئاینی ئیسلام وەك ئاینێكی فەرمی وڵات لابراوە. قەیس سەعید، سەرۆكی تونس درەنگانی شەوی ڕابردوو بڕیاریدا پرۆژەی نوێی دەستووری وڵاتەكەی لە ڕۆژنامەی فەرمیی ئەو وڵاتە بڵاوبكرێتەوە بەر لەوەی لە 25ی تەمموز گشت پرسیی لەسەر بكرێت. بەپێی پرۆژە نوێیەكە سیستمی فەرمانڕەوایی دەگۆڕێت بۆ سەرۆكایەتی و سەرۆكی وڵات دەسەڵات و پارێزبەندیی بەرفراوانی دەبێت و سەرۆك دەبێتە دەسەڵاتی باڵای جێبەجێكردن و دەسەڵاتی دیاریكردنی سەرۆكی حكومەت و ئەندامانی كابینەكەی و كۆتاییهێنان بە كارەكانیانی هەیە. هەر لە دەستورەكەدا هاتووە، سەرۆكی وڵات دەتوانێت بەپێشنیاری سەرۆكی حكومەت بەرپرسانی پلەباڵای مەدەنی و سەربازی و دادوەرەكان دابمەزرێنێت . ئاینی ئیسلام وەك ئاینێكی فەرمی لەدەستوری نوێی وڵاتی تونس لابراوە و سەرۆكی وڵاتیش بەدەرە لە هەر لێپرسینەوەیەكی پەرلەمانی بە درێژایی ماوەی سەرۆكایەتییەكەی.
-
ئەمەی خوارەوە چەند نەخۆشیەکی سەیر و سەمەرەی دەروونییە کە گرنگە زانیاریت لەبارەیەوە هەبێت: نەخۆشی Alice in Wonderland Syndrome ئەم نەخۆشییە زیاتر لە ٢٠تەکانی تەمەندا ڕوودەدات، کەسەکە هەستەکات هی ئەم جیهانە نییە و بونەوەرێکی ئاسمانیە، شتەکان لە قەبارەی خۆی نابینێت، هەندێک کات بوونی وەرەم لە مێشکدا هۆکارە بۆ نەخۆشیەکە. نەخۆشی Factitious Disorder ئەم نەخۆشیە کەسانێکن کە چێژ لە چونە لای دکتۆر وەردەگرن، بیانوو دەدۆزنەوە بۆ ئەوەی بچنە نەخۆشخانە، زۆرجار نیشانەکانی لەو ژنانەدا دەردەکەوێت کە لە ماڵەوەن و هیچ نییە ئەنجامی بدەن یان ئەو کەسانەی کێشەی ، بەپێی توێژینەوەیەک ٪١ی خەڵک ئەم نەخۆشیەیان هەیە و شارەزایی تەواویش لە دەستەواژە پزیشکیەکان پەیدا دەکەن، بۆ چارەسەر پێویستە سەردانی دەروونناس بکات نەخۆشی Alien Hand Syndrome لەم نەخۆشیەدا نەخۆشەکە لەناکاو بەتەواوەتی کۆنتڕۆڵی دەستێکی لە دەستدەدات و بۆ گرتنی ناچارە دەستەکەی دیکەی بەکاربهێنێت، هەندێجار ئازاری خۆشی پێدەدات، بوونی گرێ لە مێشک یاخود تێکچونی فەرمانی مێشک هۆکارە و چارەسەریشی نییە نەخۆشی Dissociative Identity Disorder ئەم کەسانە هەر جارە و کەسایەتیەکیان هەیە و ژیانیان لەنێوان ٢ بۆ ٣ کەسایەتی جیاوازدایە و وادەکات مامەڵە کردن لەگەڵیاندا سەخت بێت و هەندێک کات ڕەگەزی خۆشیان لێتێک دەچێت . نەخۆشی Visual Agnosia ئەم نەخۆشیە زۆرجار بەهۆی زیانگەیاندن بە مێشک درووستدەبێت، نەخۆشەکە باوەڕی وایە کە شتیک دەبینێت لەکاتێکدا لە ڕاستیدا وانییە، یاخود بۆنموونە بوکەشوشەیەکی لێدەبێتە منداڵێکی ڕاستی.
-
خەڵك – پەیمانگای چاكسازی تاوانكاری كوردستان ڕایدەگەیەنێت ، هەرێمی كوردستان ڕووبەڕووی قەیرانی تاوانكاری چەك هەڵگرتن بۆتەوە جا مۆڵەتدار بێت یان بێ مۆڵەت،كە بەكارهێنانیان لە حاڵەتەوە بۆتە دیاردە و كە ئاشتی كۆمەڵایەتی خستۆتە بەردەم قەیرانێكی گەورەوە، لەڕێی شڵەژاندنی ئاشتی دەروونی هاووڵاتیان وتێكدانی سەقامگیری كۆمەڵایەتی. پەیمانگای چاكسازی تاوانكاری كوردستان لە ڕاگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە ، تێروانینمان لەبارەی هەڵمەتی داماڵینی چەكی بێ مۆڵەت وبەرگرتن، وەرگرتنی ڕێ وشوێنی پێش وەختە بۆ كاری تاوانكاری دەخەینە ڕوو بۆ ئەوەی بڕیاری حكومەتدار بەهایەكی پراكتیكی هەبێت ئەگەر سەرجەم هاووڵاتیان بە دادپەروەری بگرێتەوە. ئاماژە بۆ ئوەشكراوە، پێویستە هەڵمەتی پشكنینی ماڵی هاووڵاتیان بكرێت وەك هەڵمەتێكی نائاسایی لەسەرجەم شارەكانی هەرێمی كووردستاندا بۆ دەستگرتن بەسەر چەكی بێ مۆڵەتدا. دەقی بەیاننامەی پەیمانگای چاكسازی تاوانكاری كوردستان ئاشكرایە لە ئێستادا هەرێمی كوردستان ڕوبەڕووی قەیرانی تاوانكاری چەك هەڵگرتن بۆتەوە جا مۆڵەتدار بێت یان بێ مۆڵەت ،كە بەكارهێنانیان لە حاڵەتەوە بۆتە دیارده.لەسەرجەم شاروشارۆچكەكاندا تاوانی كووشتن وتیرۆركردن وهەڕەشەی پێ دەكرێت ،كە ئاشتی كۆمەڵایەتی خستۆتە بەردەم قەیرانێكی گەورەوە، لەڕێی شڵەژاندنی ئاشتی دەروونی هاووڵاتیان وتێكدانی سەقامگیری كۆمەڵایەتی. بۆتە مەترسی گەورە بۆ سەر ژیانی هاووڵاتیان .بەتێڕوانینی ووردی یاسایی ئێمە هەرێمەكەمان پێویستی بە جێبەجێكردنی یاسایەكی هەمواركراوی تەواو هەیە چونكە شكۆی یاسا لە جێبەجێكردنیدایە.هەربۆیە بڕیاری ڕێزدار حكومەتدار (مەسرور بارزانی) سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرز دەنرخێنین وپاڵپشتی تەواوی دەكەین سەبارەت بە وەرگرتنی ڕێكاری تووندوهەڵمەتی داماڵینی چەكی بێ مۆڵەت كە دەبێتە پەیوەندییەكی تۆكمە لەنێوان سەقامگیری سیاسی وكۆمەڵایەتی لەگەڵ سەروەر بوونی یاسا لە نێوكۆمەڵگەدا. هەر لەم ڕووەوە تێروانینمان لەبارەی هەڵمەتی داماڵینی چەكی بێ مۆڵەت وبەرگرتن، وەرگرتنی ڕێ وشوێنی پێش وەختە بۆ كاری تاوانكاری دەخەینە ڕوو بۆ ئەوەی بڕیاری حكومەتدار بەهایەكی پراكتیكی هەبێت ئەگەر سەرجەم هاووڵاتیان بە دادپەروەری بگرێتەوە چونكە دادپەروەری وادەخوازێت پێش سزادان پێویستە زانین هەبێت: یەكەم/هەڵمەتێكی گشتگیر هەبێت لەڕێ ماس میدیا بۆ هۆشیاری هاووڵاتیان بۆ سەرخستنی نابۆهەڵگرتنی چەكی بێ مۆڵەت. دووەم/هەڵمەتی پشكنینی ماڵی هاووڵاتیان بكرێت وەك هەڵمەتێكی نائاسایی لەسەرجەم شارەكانی هەرێمی كووردستاندا بۆ دەستگرتن بەسەر چەكی بێ مۆڵەتدا. سێهەم/چاودێریكرنی تاوانكاری وورد بۆ سۆشیاڵ میدیا كە لەڕێگەی ئۆنلاینەوە چەك وتەقەمەنی بەهەموو جۆرەكانیەوە بۆ كڕیاران دەفرۆشرێت. چوارهەم/ڕێگە نەدان بە پێشمەرگەو پۆلیس وئاسایش وپاسەوانانی بەرپرسە حكومی وحزبیەكان بەبردنەوەی چەكەكانیان بۆ ماڵەوە لە كاتی مۆڵەتە ئاساییەكانیان وكە لە ئەركی فەرمیدا نەبن. پێنجهەم/پێ نەدانی مۆڵەتی چەك هەڵگرتن به هاووڵاتیان دوای دڵنیابوون لە لێكۆڵینەوەی ووردی ئەمنی وكۆمەڵایەتی ودەروونیان ئەمەش بە ئامانجی ڕێگرتن لە هەر كارێكی تیرۆركردن وتۆڵەكاری وپشێوی نانەوە لە كۆمەڵگادا. شەشەم/بەشداریپێكردنی هەڵگرانی چەكی بەمۆڵەت بە خوولێكی تایبەت بە دەروونی وئاشتی دەروونی بۆ بۆنیاتنانی ئاشتی دەروونیان وكۆنتڕۆڵكردنی هۆش وبیریان لە كاتی شڵەژانی دەروونی وتووڕبوونیاندا . حەوتەم/قەدەغە كردنی نیشاندانی فیلم وزنجیرە فیلم ودراماكان لەسەر شاشەی میدیاكان كە تۆڵەكاری وكووشتن وبەكارهێنانی چەكی تێدایە لە قۆناغی ئێستادا.
-
خەڵك – ئەندامێكی تیمی رووبەڕووبونەوەی كۆرۆنا لە سلێمانی ڕایدەگەیەنێت، لە كۆی 409 پشكنینی كۆرۆنا 109 ئەنجامیان بە پۆزەتیڤ دەرچووە، ئەمەش بەرزترین رێژەی توشبوونە لەماوەی چەند مانگی رابردوودا لە سنورەكە. هێرش حەیدەر، ئەندامی تیمی روبەڕوبونەوەی كۆرۆنا لە سلێمانی لەهەژماری تایبەتی خۆی بڵاویكردەوە، لەماوەی 24 كاتژمێری رابردوودا، لە كۆی 409 پشكنینی كۆرۆنا 109 ئەنجامیان بە پۆزەتیڤ دەرچووە، ئەمەش بەرزترین رێژەی توشبوونە لەماوەی چەند مانگی رابردوودا لە سنوری سلێمانی. ئەمە لەكاتێكدایە ، وەزارەتی تەندروستی عیراق بڵاویكردەوە، نزیك دەبینەوە لە هاتنی شەپۆلێكی دیكەی كۆرۆنا و ڕۆژانە توشبوون بە كۆرۆنا نزیك دەبێتەوە 3 هەزار حاڵەت .
-
خەڵك – كەشناسی هەرێم ڕایدەگەیەنێت، لە24 كاتژمێری ڕابردوودا لە چەند شارێكی هەرێم بەرزترین پلەكانی گەرما تۆماركراون، لە خانەقین 46 پلە و كەلار 45 پلە تۆماركراوە . بەڕێوەبەرایەتی گشتی كەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێم بڵاویكردەوە، ئەمڕۆ هەینی 1ی تەمموزی 2022 گەرمترین پلەی گەرما لە خانەقین بە 46 پلە و كەلار و مەیدان 45 پلە گەرمترین شارەكانی هەرێم بوون . هاوكات هەر یەك لە كەركوك بە 44 پلە و دووزخورماتوو بە 44 پلە لە ڕیزبەندی سێهەم و چوارەم گەرمترین شارەكان دیاریكرا و لە پارێزگای سلێمانی 40 پلە و هەڵەبجە 42 پلە و دهۆك 41 و هەولێر 42 پلە تۆماركراوە .
-
سستی دڵ (عجز القلب) Heart failure چییە و دیارترین هۆکارەکانی چین؟ لە خوارەوە زانیاری تەواوەتی لەسەر وەربگرە: -هۆكارەکانى سستى دڵ زۆر و زەبەندن، نەخۆشى گیرانى خویێنبەرە تاجیەكانى دڵ و نەخۆشى شەكرە و بەرزەفشارى خوێن لە هۆكارە سەرەكیەكانن، نەخۆشی زمانە(صمامەكان)ى دڵ وەكو تەسبكونەوە و كلس كردن و فراوانبونى زمانەكە لەوانەیە ببنە هۆى زەعیفى دڵ، تیێكچونى كارەبایى دڵ و نەخۆشیە زگماكیەكان و هەوكردنى پەردەى دڵ و هەوكردنى ماسولكەكانی دڵ هۆكارى ترن بۆ سستى دل. نەخۆشی هەوکردنی درێژخایەنی سیەکان(قصبات) و بەڕیشاڵبوونی سیەکان و بەرزونەوەی زەختی سیەکان هۆکاری تری زەعیف بوونی دڵن. هەندێ ئافرەت لەكاتى سكپرى یان دواى مناڵبوون تووشى سستى دڵ ئەبن. مەى خواردنەوە و كۆكایین و هەندێ دەرمانى دژە شێرپەنجە لەوانەیە دڵ زەعیف بكەن. نەخۆشى غودەى دەرەقى و رۆماتیزمەى ئێسقان و هەوكردنى سەختى خوێن و كەمخوێنى سەخت و كەمى ڤیتامینى بى ١ و خەست بوونەوەى خوێن و نەخۆشى كارسینۆید و كۆمەلێك نەخۆشى ترى خوێن دڵ سست دەكەن. -حاڵەتێكى تازە دۆزراوەتەوە بۆ سستى دلێ، پێی دەوترێ "دلێ شكاو" یاخود سستى دڵ بەهۆى ستریس و دڵەڕاوكیێTokotsubo cardiomyopathy، ئەم حاڵەتە زیاتر دواى خەم و خەفەتێكى زۆر دروست دەبێت كە لاى چەپى دڵ دەئاوسێ و دلێ زەعیف دەكات. هەندێ حالەتى سستى دڵ هۆكارەكەى بە نەزانراوى دەمێنێتەوە. ئامادەکردنی: د.داهات حوێزی پزیشکی پسپۆڕی هەناوی و شەکرە
-
خەڵك – وەزارەتی كشتوكاڵی عیراق ڕایدەگەیەنێت ، نیوە زیاتری زەوییە كشتوكاڵیەكان لەژێر مەترسی بیابانبووندایە و دوو هۆكاریش دەخاتەڕوو بۆ كەمبوونەوەی پلانی كشتوكاڵی و فراونبوونی ڕێژەی بیابانبوون. ڕاویە مزعل ، بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی دارستانەكان و نەهێشتنی بیابانبوون لە وەزارەتی كشتوكاڵ بۆ میدیاعیراقییەكان ڕایگەیاند، كەرتی كشتوكاڵ بە هەردوو لایەنی ڕووەكی و ئاژەڵیەوە پشت بەئاودەبەستن، بەڵام كەمبوونی باران لەزستانی ساڵی 2021 وكەمبوونەوەی قوڵپاندنی ئاو لەوڵاتانی سەرچاوەكانەوە بووە هۆی كەمبوونەوەی پلانی كشتوكاڵی. ڕاشیگەیاند، ڕێگریگرتن لە بیابانبوون پێویستی بە كۆششی بێ وێنەهەیە لەو كەرتانەی كە پەیوەندیان پێوە هەیە، نەك هەر وەزارەتی كشتوكاڵ، هیوامان وایە كە یاسای ئاسایشی خۆراك نەختینەیەك دابینبكات بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم دیاردەیە. ئاماژەشی بەوەكردووە، كە زەویە بیابانبووەكان نزیكەی 27 ملیۆن دۆنمن كە دەكاتە نزیكەی 15٪ ی ڕووبەری وڵات، ئاماژەشی بەوەدا كە 55٪ ی ڕووبەری عیراق لەژێر مەترسی بیابانبووندایە. سەبارەت بە زەویە كشتوكاڵیەكان ئەو بەرپرسەی كشتوكاڵ باسی لەوەشكردووە، كە ئەو مەسەلەیە پەیوەندی بە پلانی كشتوكاڵیەوە هەیە و ئەو ڕووبەرانەش كە لەپلانەكە دەردەچن لەبەربێ ئاوی پێش وەرزی هاوین دەستنیشان ناكرێن.