چۆن گرنگی بە دەم و ددان لە مانگی ڕەمەزاندا دەدەیت؟
خەڵك – مانگی ڕەمەزانی ئەمساڵ لە نیوەدایە و بەرەو كۆتاییەكانی…
زیاترسەردێر
-
بەپێی توێژینەوەیەکی ڕێکخراوی Lisa Alert ی ڕووسی کە تایبەتە بە بەدواداچونی کەیسی منداڵی فڕێندراو، لە نێو ١٧ منداڵدا کە تەمەنیان لە نێوان ٢ بۆ ١٢ ساڵدابووە، ١٥ منداڵیان لەگەڵ کەسی نەناسراودا ڕۆشتوون. توێژینەوەکە لە پارکێکدا ئەنجام دراوە بە مەبەستی فڕاندنی منداڵەکان پاش ئەوەی کەسێکی نەناسراو هەوڵیداوە قەناعەتیان پێبکات و لەگەڵ خۆیان بیانبات، پێشتریش دایک و باوکی منداڵەکان لە تاقیکردنەوەکە ئاگادار کراونەتەوە. لە پاش تاقیکردنەوەکە ١٥ منداڵیان لەگەڵ کەسە نەناسراوەکاندا ڕۆشتوون و تەنها ٢ منداڵیان ڕەتیانکردۆتەوە کە لەگەڵیاندا بڕۆن و بەهیچ جۆرێک ڕازی نەبوون. کەسە نەناسراوەکان بەم دەستەواژانە هەوڵیانداوە منداڵەکان لەگەڵ خۆیاندا ببەن: با بچین شتت بۆ بکڕم! با بچین خواردن بدەین بە کۆترەکان! سمۆرەیەکم بینی لەوێدا، وەرە با بچین تەماشای بکەین! باوکت وتی بۆم بهێنەرەوە، وەرە با بتبەم لەگەڵ خۆمدا! لەپاش تاقیکردنەوەکەش منداڵەکان وتویانە لەبەر ئەم هۆکارە لەگەڵ کەسە نەناسراوەکاندا ڕۆشتوون: ئەو خانمە داوای لێکردم لەگەڵیدا بڕۆم و منیش چوم وامزانی دایکم چاوەڕوانم دەکات ئەو هۆکارانەی وادەکات منداڵەکە لەگەڵ کەسی نەناسراودا بڕوات -توێژەران هۆکاری سەرەکی بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە کە منداڵەکە شەرم دەکات لەوەی بڵێت ناچم، چونکە دەڵێن “گەر ئەم کەسە خراپ نەبوو چی؟ گەر من هاوار بکەم هەموان گاڵتەم پێدەکەن و بە گێژم دەزانن” -هاوکات توێژەران ئاماژەیان بەوەداوە کە منداڵەکان زیاتر منتمانە بە ژنان و کچان دەکەن و لەگەڵیاندا دەڕۆن، چونکە وادەزانن تەنها پیاوانی نەناسراو دەکرێت خراپ بن. -جگە لەوەی کلتوری گەورەکردنی منداڵ کە دەبێت بەقسەی کەسی لەخۆی گەورەتر بکات هۆکارێکی دیکەیە.
-
خەڵك وتەبێژی كۆشكی سپی ڕایدەگەیەنێت، وڵاتەكەی تەنها لە ئەگەری گەڕانەوەی بۆ پابەندبوونەكانی ئێران بە ڕێككەوتنی ئەتۆمی سزاكانی لەسەر ئەو وڵاتە هەڵدەگرێت. جین ساكی وتەبێژی كۆشكی سپی ئەمریكا ڕایگەیاند، هەست دەكەن دانوستانەكانی ڤییەننا بۆ بەگەڕخستنەوەی ڕێككەوتنی ئەتۆمی بەرەوپێشچوونیان پێوەدیارە، هەرچەندە دەزانن كاتێكی زۆر و چەندین ئاڵنگاریان لەبەردەمدایە. وتەبێژەكەی كۆشكی سپی وتیشی، ئاماژەی باش لەو دانوستانانەوە دەركەوتوون، لانیكەم ئەمریكا بەرچاوی ڕوونبووەتەوە كە بۆ گەڕانەوەی بۆ ڕێككەوتنی ئەتۆمی پێویستە چی بكات و تارانیش دەزانێت كە چی لەسەرە تا ڕێككەوتنەكە بەگەڕبخرێتەوە. جین ساكی ڕونیشیكردەوە، تەنها بە گەڕانەوەی ئێران بۆ پابەندبوونەكانی بەڕێككەوتنی ئەتۆمی و داخستنی سەرجەم ڕێگەكان بەڕووی بەرنامەی سەربازی ئەتۆمی، ئەمریكا سزاكانی لەسەر ئەو وڵاتە هەڵدەگرێت. جێی ئاماژەیە، ساڵی 2018 ئیدارەی پێشووی ئەمریكا لە ڕێككەوتنی ئەتۆمی كشایەوە و سزاكانی بەسەر ئێراندا سەپاندەوە، لەبەرامبەردا تاران پابەندبوونەكانی بەو ڕێككەوتنە هەڵپەسارد.
-
خەڵك وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عیراق ڕایدەگەیەنێت، ئۆپراسیۆنەكان بۆ ڕاوەدوونان و لەناوبردنی پاشماوەی تیرۆریستانی داعش بەردەوامن. لیوا یەحیا ڕەسوڵ وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عیراق لە راگەیاندراوێكدا ئاماژەی بەوەدا ، سوپا و هێزە ئەمنییەكان و دژە تیرۆری عیراق بەردەوامن لە ئۆپراسیۆنەكانیان بۆ ڕاوەدوونان و لەناوبردنی پاشماوەی تیرۆریستانی داعش، لەو چوارچێویەشدا لە ئۆپراسیۆنێكی هێزەكانی دژە تیرۆری عیراقدا لە ناوچەی تاڕمییە لە باكووری بەغدا ، گەورە تیرۆریستێكی داعش دەستگیر كراوە. لیوا یەحیا ڕەسوڵ ئەوەشی خستووەتەڕوو، لە ئۆپراسیۆنێكی جیادا، دژە تیرۆری عیراق دوو تیرۆریستی تری سەر بە گرووپی داعشی لە ناوچەی (كەرمە) لە باكووری ڕۆژهەڵاتی شاری فەللوجەی سەر بە پارێزگای ئەنبار دەستگیر كردووە، هەروەها لە ئۆپراسیۆنێكی تریشدا هێزە ئەمنییەكانی عیراق، لە سنووری پارێزگای كەركوك تیرۆریستێكیان دەستگیركردووە كە داواكراو بووە و دەستی لە چەندین كردەوەی تیرۆریستیدا هەبووە.
-
خەڵك لێپرسراوێكی ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی ڕایدەگەیەنێت، تەنها هەڵمەتی كوتان ڕێگری لە بڵابوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا ناكات. د.مایكڵ ڕایان بەڕێوەبەری فریاكەوتن لەڕێكخراوی تەندروستی جیهانی ڕایگەیاند، ڤایرۆسی كۆرۆنا خاوەنی وزەیەكی جوڵاوەی زۆر گەورەیە لەهەندێك وڵات و زیادبوونی تووشبووان لەسەر ئاستی جیهانی تەنها پەیوەستە بەجۆرە نوێیەكانی ڤایرۆسەكە و كۆمەڵێك هۆكاری تر. هاوكات هۆشداریشی دایە وڵاتان لەوەی سووككردنی ڕێكارە دەبێتە هۆی خراپبوونی دۆخی بڵاوبوونەوەی پەتاكە و ڕایگەیاند، ئەو سەركردانەی لەبڕوایەدان هەڵمەتی كوتان بەتەنها دەبێتە هۆی وەستاندنی ڤایرۆسی كۆرۆنا ئەوا هەڵەن. بەڕێوەبەری فریاكەوتن لەڕێكخراوی تەندروستی جیهانی ئەوەشی خستەڕوو، هەندێك وڵات لەدۆخێكی باشدانین و پێویستیان بە پارێزگاری كردنە لەسیستمی تەندروستی و ئاماژەی بەوەكرد نزیكبوونەوەی خەڵكی لەیەكتری و كۆبوونەوە و تێكەڵاوبوون بەبێ پارێزگاری و ڕێكارەكان مەترسییە سەرباری ئەوەی هەڵمەتی كوتان و دابەشكردنی ڤاكسین دەستی پێكردووە.
-
خەڵك وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عیراق ڕایدەگەیەنێت، حەوت پارچە شوێنەواری دزراو كە لە ھۆڵەندا دەستیان بەسەرداگیراوە، ڕادەستی وڵاتەكەی كراوەتەوە. ئەحمەد سەحاف وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عیراق لە ھەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تویتەر بڵاویكردەوە:"حەوت پارچە شوێنەواری دزراو لە لایەن ھۆڵەنداوە ڕادەستی باڵیۆزخانەی عیراق لە لاھای كراونەتەوە". ئەحمەد سەحاف ڕاشیگەیاندووە، پارچە شوێنەوارە دزراوەكان لە ھۆڵەندا لەلایەن دەستەی زانیاری و میراتەوە، دەستیان بەسەرداگیرابوو. جێی ئاماژەیە، لەساڵانی ڕابردوودا و بەتایبەتی لە دوای ساڵی 2003ەوە بەشێكی بەرچاو لە شوێنەوارە مێژووییەكانی عیراق براونەتە دەرەوە و تائێستا بەشێكی كەمیان گەڕێنراونەتەوە
-
خەڵك- مووشەكە لە كۆنتڕۆڵ دەرچووەكەی چین لە ئاسمانی هەرێمی كوردستان بینرا و تا ئێستا نازانرێت لەكوێ دەكەوێتەخوارەوە. محەمەد كەمال، شارەزای كەشناسی بۆ (خەڵك) ئاماژەی بەوەكرد، لە شەوی پێنج شەممە ڕووناكی مووشەكەكەی چین لە ئاسمانی شاری كەلار بینراوە، بەڵام بەهۆی بوونی هەور و خێرایی زۆری تێپەڕبوونی نەتوانراوە لە زۆربەی شوێنەكانی دیكە ببینرێت. ڕاشیگەیاند، هیچ مەترسییەك لەسەر هەرێمی كوردستان و عیراق نیە و نەماوە، بۆیە لەكوردستان ناكەوێتە خوارەوە. ئاماژەی بەوەشكرد، كەوتنە خوارەوەی مووشەكەكە بەتەواوی نزیك بۆتەوە یان سبەی یان دوو سبەی واتا ڕۆژی یەك شەمە كۆتا وادەیە دیاری كراوە بۆ كەوتنە خوارەوەی، بەڵام تائێستا نازانرێت لەكوێ دەكەوێنە خوارەوە و بەگوێرەی نەخشەكە بێت مەترسی لەسەر وڵاتانی ئەوروپایە و لەیەكیك لەوڵاتەكان یاخوود لە دورگەیەك دەكەوێتە خوارەوە. جەختیشی كردەوە، بەگشتی پێویست بە دوودڵی و ترس ناكات و هیچ مەترسییەكی كەوتنە خوارەوەی مووشەك لەئارادانەماوە. ئەمە لەكاتێكدایە، كە دەسەڵاتدارانی سۆدان حاڵەتی لەناكاویان لە باكووری وڵاتەكە ڕاگەیاندووە بەهۆی مەترسی كەوتنەخوارەوەی مووشەكەكە لە ناوچەكانی باكووری ئەو وڵاتە.
-
خەڵك- شارەزایانی بواری سەلامەتی ئۆتۆمبێل چەند خاڵێك بە هۆكاری مت بوون و كەم بوونەوەی كێشی ئۆتۆمبێل دەزانن، كە بەم شێوەیەی خوارەوە دیاری كراون: １. لاوازبوون و خراپ بوونی فیول پەمپ (فیت پەمپ) ２. گیران و پیس بوونی فلتەر و مەسفی بەنزین ３. پیس بوون و گیرانی نۆزڵەكان ４. لێچوون و دزەكردنی بەنزین لە هێڵەكانی سیستەمی بەنزین ５. لاوازبوونی پلاكەكان و هەبوونی گرفت لەئیش كردنی كۆیل ６. هەبوونی كێشە لە حاسەكانی كام شەفت و كرانك شەفت ７. پیس بوون و گیرانی فلتەری هەوا (شووتەی هەوا) ８. پیس بوون و تێكچوونی حاسەی ئەیرفلۆ، حاسەی صالنصا و ملەبەخ ９. دزەكردنی هەوای زیاد بۆناو دەكشنی ئۆتۆمبێل لە ئەنجامی تەقین و درزبردنی سۆندەكانی بەستراو بە دەكشن １０. كەم بوونەوەی پەستانی ناو سلندر، لە ئەنجامی لاوازبوون و خراپ بوونی كاسكێت و ڕینگەكانی پستۆن １１. كەڵەكەبوون و نیشتنی پیسی و كاربۆن لەسەر وەلفەكانی چوونە ژوورەوەی هەوا １２. داخوران و خراپ بوونی قایشی تایم كێس １３. گیران و خراپ بوونی بەردی صالنصا １４. هەبوونی كێشە لە كلاج و گێڕی ئۆتۆمبێل １５. بەكارهێنانی ڕۆنی خەست و بەنزینی كوالێتی خراپ １６. كەمی پەستانی ناو تایەكانی ئۆتۆمبێل
-
خەڵك- ئەمڕۆ 6 ساڵ بەسەر كۆچی دوایی هونەرمەندی دیار و خۆشەویستی ناو خەڵك حاجی مەكی (ناسراو بە عەلی-یە فەنی) تێدەپەڕێت، كە بە هونەرمەندێكی بەناوبانگی بواری كۆمیدیاش ناسراوە. عەلیە فەنی، ناوی تەواوی حاجی مەكی عەبدوڵڵا-یە و لە ساڵی ۱۹۳۸ لە شاری ئامێدی سەر بە پارێزگای دهۆك لە دایك بووە. حاجی مەكی، خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی لە سلێمانی تەواو كردووە و ساڵی ۱۹٤۷ ڕوو لە نواندن دەكات. لە ساڵی ۱۹۵٤ گروپێكی شانۆیی لە كەركوك دامەزراندووە و ساڵی ۱۹۵۸ گروپی شانۆیی خەباتی هەولێری دامەزراندووە و ساڵی ۱۹٦٠ گروپی شانۆیی خەباتی لە سلێمانی دامەزراندووە. حاجی مەكی لەو كاتەوە خولیای دروست كردنی فیلمی سینەمایی دەبێت و ئەو خەونەی دوای تێپەڕینی ۳۱ ساڵ لە هەوڵ و ماندووبوون توانرا فیلمی سینەمایی (نێرگز بووكی كوردستان) بەرهەم بێنێت. بەهۆی تێكچوونی باری تەندروستی بەهۆی تووشبوونی لە نەخۆشی گورچیلە لە ساڵی ۲٠۱۵ كۆچی دوایی كرد و لە گۆڕستانی شێخ فەتاحی شاری سلێمانی بە خاك سپێردراوە.
-
خەڵك- ئەندامێكی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە پەڕلەمانی عێراق ئاشكرای دەكات، دوای پشووی جەژنی ڕەمەزان كۆدەبنەوە و دەشڵێت: "ئاڕاستەیەكی پەڕلەمانی هەیە بۆ دەركردنی بڕیارێك دژی لەشكركێشییەكانی سوپای توركیا و دەركردنیان لە خاكی عێراق و هەرێم". بەدر زیادی، ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگری لە پەڕلەمانی عێراق بۆ ئاژانسی (المعلومە) ئاماژەی بەوەكردووە، لێدوانەكانی حكومەت و ئیدانەكردن و بانگهێشتكردنی باڵیۆزی توركیا لەسەر پێشێلكارییە سەربازییەكانی ئەو وڵاتە و سەردانی وەزیری بەرگری توركیا بۆ بنكەیەكی سەربازی لەناو خاكی عێراق بەتنها بەس نین. ڕاشیگەیاند، پەڕلەمان بەنیازە بڕیارێك دەربكات بۆ دەركردنی هێزەكانی توركیا لە موسڵ و زاخۆ و هەولێر و ڕێگریش بكات لە دانانی بنكەی سەربازی، ئەوەش وەك پاڵپشتییەك بۆ هەڵوێستی حكومەت لەسەر لەشكركێشی و پێشێلكارییەكانی توركیا. ئەو پەڕلەمانتارە وتیشی، "لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی و كۆمكاری عەرەبی سكاڵا تۆمار دەكەین وەكو مافێكی دەستوری حكومەتی عێراقی". ئاشكراشی كرد، لە ئێستادا گفتوگۆكان لەنێوان هەولێر و بەغدا بەردەوامن بۆ ناردنی سوپای فیدڕاڵی بۆ ناوچە سنوورییەكانی نێوان عێراق- توركیا تاوەكو ڕێگە بگرێت لە بوونی گەریلاكانی پەكەكە، كە لە خاكی عێراق بڵاوبوونەتەوە و بوونە بیانووی لەشكركێشی و پێشێلكارییەكانی توركیا.
-
خەڵك خاوەنكارەكان لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لە مانگی چواردا نزیكەی ملیۆنێك كرێكاریان خستۆتە سەر كار، كاتێك بە خێرایی وەڵامی بەرزبوونەوەی ئاستی داواكارییەكانیان دایەوە كە بەهۆی دووبارە بوژانەوەی ئابوری و خێرایی باشتركردنی كەرتی تەندروستی گشتی و یارمەتی دارایی گەورە لە لایەن حكومەتەوە هاتەئاراوە. ڕاپۆرتی دامەزراندنی وەزارەتی كار بە ووردبینییەوە چاودێری دەكرێت و ڕاپۆرتەكە ئەوە رووندەكاتەوە كە ئەو هاوكارییە داراییەی كۆشكی سپی لەمانگی سێدا بەهۆی كاریگەرییەكانی پەتای كۆرۆناوە پێشكەشی خەڵكی كرد بووتە هۆی ئاساییكردنەوەی بارودۆخی ژیانی خەڵك، كە بە باشترین كاری لەوجۆرە هەژمار دەكرێت لە ماوەی نزیكەی چوار دەیەدا. بەپێی ڕاپرسییەكی ڕۆیتەرز سەبارەت هەڵسانگاندنی ئابوری، پێدەچێت مانگی داهاتو 978 هەزار كار زیاد بكات لەدوای بەرزبوونەوەی ڕێژەی كار بۆ 916 هەزار كەس لەمانگی ئازاردا ، بەبەراورد بە مانگی دووی ساڵی 2020 كە كەمبوونەوەی رێژەی كار گەیشتە لوتكەو نزیكەی 7,5 ملیۆن كار لەدەستدرا.