ئەگەر کۆلێرا و کۆرۆنا بەیەکەوە بگرین چی روودەدات؟ - تۆڕی میدیایی خەڵک

سەردێر

خەڵك- چوارچێوەی هەماهەنگی كە هێزە سیاسییە شیعەكان لەخۆدەگرێت، پەیڕەوی سەرۆك وەزیران دیاریی دەكات كە سەركردایەتی قۆناغی داهاتووی عیراق دەكات. عەلی فەتلاوی سەركردە لە چوارچێوەی هەماهەنگی لە لێدوانێكی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند"سەرۆك وەزیرانی نوێ‌ بەهێز و لێوەشاوە و بێخەوش و كەسێتییەكی خاوەن شارەزایی سیاسی دەبێت، ئەمەش بەبێ‌ هێنانی هیچ ناوێك، چوارچێوەی هەماهەنگی بەدوایدا دەگەڕێت". بە وتەی فەتلاوی"سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی بەشوێن خەسڵەتەكانی سەرۆك وەزیراندا دەگەڕێن نەك بەشوێن ناوی، ئەمەش بە ڕێككەوتن و كۆدەنگی دەبێت لەنێوان هەموو هێزە سیاسییەكانی نێو چوارچێوەی هەماهەنگی، بەڵام تائێستاش بەشێوەیەكی فەرمی هیچ ناوێك نەخراوەتەڕوو". دەستلەكاركێشانەوە و پاشەكشەكردنی فراكسیۆنی سەدری كە براوەی هەڵبژاردن بوو، دەرگای لەبەردەم چوارچێوەی هەماهەنگی ئاواڵاكرد بۆ پێكهێنانی حكومەت، لەئێستاشدا لەگەڵ فراكسیۆنە سیاسییەكانی تر، خۆی بۆ تاوتوێكردنی پێكهێنانی حكومەت و سەرۆكایەتی كابینەی نوێ‌ ئامادە دەكات.
خەڵك- حەشدی شەعبی دەستگیركردنی "زەرغام ئەبو حەیدەر"، دەركەوتووترین ئەنجامدەری تاوانەكەی سپایكەر، ڕادەگەیەنێت. بەپێی بەیاننامەیەك كە لەلایەن حەشدی شەعبییەوە بڵاوكرایەوە"زەرغام ئەبو حەیدەر دانی ناوە بە كوشتنی 600 كەس لە شەهیدەكانی كوشتارگەی سپایكەر". هەر لە بەیاننامەكەدا هاتووە"لەكاتی دەستگیركردنی ئەو تاوانبارەدا، لە مۆبایلەكەی ڤیدیۆی تێوەگلانی لە تاوانی سپایكەر دۆزراوەتەوە، دانی ناوە بە بوونی ژمارەیەك گۆڕی بەكۆمەڵيش كە تائێستا نەدۆزراونەتەوە". كوشتارەگەی سپایكەر، لە دوای بەدیلگرتنی سەربازەكانی فیرقەی 18ی سوپای عیراق بوو كە ئەركی پاراستنی بۆرییە نەوتییەكانی نێوان بێجی و كێڵگەی عەین جەحشی موسڵییان لە ئەستۆدا بوو لە بنكەی ئاسمانی سپایكەر، تاوانەكەش لە 12ی حوزەیرانی 2014 ڕویدا، دوای ئەوەی ڕێكخراوی داعش دەستی بەسەر شاری تكریتدا گرت، لە پاش ڕۆژێك لە دەستگرتن بەسەر شاری موسڵ و (2000-2200) سەرباز لە بنكەكەدا بەدیلگیران و دواتر بەرەو كۆشكەكانی سەرۆكایەتی لە تكریت بران، چەكدارانی ڕێكخراوەكە لە چەند ناوچەیەكدا بەشێوەیەكی دڕندانە دیلەكانیان گوللـەباران كرد و هەندێكیشیان زیندەبەچاڵكرد.
خەڵك- فڕۆكەكانی توركیا بە بیانووی بوونی گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان، چیای مەتین لە پارێزگای دهۆك بۆردومان دەكەن. ئەمڕۆ هەینی فڕۆكەكانی توركیا، چیای مەتینیان لە پارێزگای دهۆك بۆردومان كرد، ئەمەش لەكاتێكدایە كە درەنگانێكی شەوی ڕابردوو بە هەمان شێوە توركیا بۆردومانی دەوروبەری گوندەكانی سەركەلی و سكیرێ‌ كرد لە ناوچەی نهلەی سەر بە قەزای ئامێدی، بەبێ‌ ئەوەی قەبارەی زیانەكان بزانرێت بەهۆی بۆردومانەكە. بە وتەی هەندێك لە شایەتحاڵەكان كە قسەیان بۆ میدیاكان كردبوو، بۆردومانەكەی شەوی ڕابردووی توركیا، جموجۆڵی گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستانی كردبووە ئامانج لە گوندەكانی سكیرێ‌ و بلاڤە و برجی سەر بە شارۆچكەی دێرەلوك لە ئامێدی. ئەو شایەتحاڵانە دەڵێن، لە دوورەوە دووكەڵ لە شوێنی بۆردومانەكە بەرزبۆتەوە، بەڵام قەبارەی زیانەكان نەزانراوە.
خەڵك- نرخی نەوت بەهۆی مەترسییەكانی كەمبوونەوەی داواكاریی، بەشێوەیەكی بەرچاو ڕووی لە دابەزین كرد. ئەمڕۆ هەینی گرێبەستە دواخراوەكانی نەوتی خاوی برێنت بە بڕی 20 سەنت یان 0.2% ڕووی لە دابەزین كرد و نرخی بەرمیلێكی گەیشتە 108.83 دۆلار، بە هەمان شێوە گرێبەستە دواخراوەكانی نەوتی خاوی ئەمریكایی خۆرئاوای تكساس بەبڕی 37 سەنت یان 0.4% دابەزی و نرخی بەرمیلێكی گەیشتە 105.39 دۆلار. گروپی ئۆپیك پڵەس كە وڵاتانی هەناردەكاری نەوت (ئۆپیك) و بەرهەمهێنەرە سەربەخۆكانی وەك ڕوسیا لەخۆدەگرێت، ڕازیی بوو لەسەر پابەندبوون بە سیاسەتی بەرهەمهێنان لە پاش كۆبوونەوەی دوو ڕۆژی ڕابردووى، بەڵام گروپەكە خۆی لە گفتووگۆكردن لەسەر سیاسەتی بەرهەمهێنان بەدوورگرت لە مانگی ئەیلولی دواهاتوو و مانگەكانی دواتر.
خەڵك- وەزیری بازرگانی عێراق پلانێكی نوێ‌ لەبارەی بەشەخۆراكی هاووڵاتیانەوە ئاشكرا دەكات و دەڵێت"لانیان هەیە ماددەكانی بەشەخۆراكی مانگانەی هاوڵاتیان زیادبكەن" ئاماژە بە بوونی، دوو ملیۆن و 50 هەزار تەن گەنمیش دەكات لە بازاڕی عێراق. ئاژانسی فەرمی (العراقیە) لە زاری عەلا جبوری وەزیری بازرگانی عێراقەوە بڵاویكردەوە"پلانیان هەیە ماددەكانی بەشەخۆراكی مانگانەی هاوڵاتیان زیادبكەن، تا نرخەكان بەجێگیری بمێنێتەوە". لەبارەی بڕە گەنمی پێویستیش لە وڵاتدا، عەللا جبوری ڕایگەیاند:"تائێستا دوو ملیۆن و 50 هەزار تەن گەنم لە جوتیاران وەرگیراوە و وەرگرتنی گەنمیش بەردەوامە، بەڵام بۆ پركردنەوەی پێویستی ناوخۆ پێویستییان بە هاوردەكردنی یەك ملیۆن تەن گەنم هەیە، لەگەڵ ئەمەشدا ئەو رێژە گەنموە تائێستا لە جوتیاران وەرگیراوە زۆر باشە و مایەی گەشبینییە".
هونەر تۆفیق هەموو ئەو گەلانەی گیرۆدەی ستەمن ، لەم جەنگەی ناتۆ و ڕوسیادا ، بەبێ پێشینەیەکی مێژوویی و سیاسی ، هاوسۆزی ڕوسیان ، تەنیا گەلی کورد نەبێت زۆرینەی هاوسۆزی ناتۆیە ! هەڵبەتەی ئەوەی کۆمەڵگەکانی تر لەهەستێکی دەستەجەمعیەوە سەرچاوەی گرتووە کە ئەمریکا و بەریتانیا بە هۆکاری نەهامەتیەکانیان دەزانن . بەڵام ڕوون نیە ، کورد لەکوێوە سەرچاوە دەگرێت ؟ ئەگەر پەیوەندی بە پاراستنی ساڵی ١٩٩١ ەوە هەبێت کە دانانی هێڵی دژە فڕین بوو بۆ فڕۆکەجەنگیەکانی عێراق ، ئەوا هەمان هێڵ لە پلەی ٣٤ ەوە بۆ باشووری عێراقیش دیاری کرا . لەگەڵ دانانی ئەو هێڵەش سوپاکەی سەدام لە ساڵی ١٩٩٦ دا پارلەمانەکەی کوردی لەهەرێم داگیرکرد بەبێ ئەوەی هاوپەیمانەکان ڕێگری لێبکەن . لەهەمان کاتدا ئەو ئابڵۆقەی بەسەر عێراقەوە دانرابوو بەسەر کوردەوە ببوە دوو هێندەبارگرانی ، چونکە عێراقیش بەسەرکوردەوە ئابڵۆقەیەکی دیکەی دانابوو ، ئەوەش هەر بەبەرچاوی ناتۆ و هێزی چەکوشەوەبوو . ناتۆ لەسەرەتایەوە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ زیانی گەورەی بەکورد و پرسە نیشتمانی و نەتەوەیی و ئینسانیەکەشی گەیاندووە . ساڵی ١٩٥٥ بەسەرپەرشتی ناتۆ ، پەیمانی بەغدایان لە عێراق و ئێران و تورکیا و پاکستان پێکهێنا . لەو ساڵانەدا کورد لەهەموو بەشەکانیدا لە خراپترین دۆخی سیاسی و ئابووریدا ژیان . بەهۆی ناوەڕۆکی پەیمانەکەوە کەبەشێکی تایبەتبوو بە سەرکوت کردنی کورد . لە کودەتاکەی قاسمەوە ١٩٥٨ عێراق لێ ی هاتەدەرەوە کۆتایی پێهات . بەفشاری ڕوسەکان عێراقی قاسم بوونی کوردی وەک نەتەوەی دووەم لەعێراقدا چەسپاند . بەهۆی ئەندامبوونی تورکیا لە ناتۆدا ، بەبەرچاوی ئەمریکا و ئەندامەکانی دیکەی ناتۆوە ، گەورەترین زوڵمی نەتەوەیی و نیشتمانی لەسەدەی بیستەم و بیستویەکەمدا ، تورکیا لە کوردی دەکات ، بەچەک و تەکنەلۆژیای ناتۆ شەڕی کورد دەکات . کەچی هەمووان خۆیان لەو پرسە بێدەنگ کردووە . لە ١٩٩٨ دا کاتێک ئۆجەلان زیاتر لەمانگێک بەئاسمانی ئەوروپا و ئەندامانی ناتۆوە سوڕایەوە ، داوای مافی پەنابەربوونی دەکرد ، لەبەر ڕازیکردنی دڵی تورکیا هیچ وڵاتێکیان ئامادەنەبوون جێگەی بکەنەوە . هەر بە پلانی ئەندامانی ناتۆ و دەزگاکانی موخابەراتی ناتۆ ، ئۆجەلانیان گرت و تەسلیمی تورکیایان کردەوە . ساڵی ٢٠٠٩ ، دانیمارک نۆبەتی سەرۆکایەتی ناتۆی هەبوو ، بەهۆی ڤیتۆی تورکیەوە لەسەر ئەندریاس ڕاسموسنی سەرۆک وەزیرانی پێشووی دانیمارک ، داوای داخستنی کەناڵە تەلەفزیۆنیە کوردیەکەی لە دانیمارک دەکرد . بۆ ڕازیکردنی تورکیا دانیمارک هەموو کەناڵ و مەڵبەندەکانی چالاکی کوردی قەدەغەکرد . ئینجا ٢٠٠٩ - ٢٠١٤ خولی سەرۆکایەتی ناتۆ لەلایەن دانیمارکەوە قبوڵکرا . ئێستاش سوید و فینلەندا ، بەمەرجی تورکیا دەبنە ئەندامی ناتۆ . تەواوی ناتۆ و سوید و فینلەنداش داواکاریەکانی تورکیا جێبەجێدەکەن . وەک ئەمڕۆ یەنس ستۆلتنبێرگ گوتی : ناتۆ تێگەیشتنی بۆ داواکاریەکانی تورکیا هەیە لەدژی تیرۆر ( بەڕونی گوتی تیرۆری پەکەکە ) ئێمەش وەک ناتۆ پابەندین بە پاراستنی ئەمنیەتی تورکیاوە ، سوید و فینلەنداش داواکاریەکان جێبەجێ دەکەن .
د. كامەران مەنتك 30\6\2022 گفتوگۆ دەربارەی وەرگیرانی سویدو فینلاند لە هاوپەیمانی باكووری ئەتڵەسی (ناتۆ) بەشێوەیەك لەشێوەكان واتای فراوان بوون هەڵزنانی ململانێكانی نێوان روسیاو رۆژئاوایە بۆ قووڵایی ئەوروپا، ئەگەر شەڕی ئۆكرانیا، شەڕێك بێت لە پێناو كردنەوەی دەروازەی ئەوروپاو رزگاركردنی دەرچەی دەریایی بۆ روسیا، ئەوا دوای ئەو گفتوگۆیانە ململانێكان دەگاتە دەریای باڵتیك، لەبەرئەوەی لەرووی جیۆپۆلەتیكیەوە دەریای باڵتیك سنووری ئاوی روسیایە لە رۆژئاواوە ودرێژكراوەی قووڵایی ستراتیژی ئۆكرانیایە. لەدوای ساڵی (2000) ەوە، ناتۆ لەگەڵ هەر وڵاتێك لە ناوچەی قەوقازو ئەوروپای رۆژهەڵات، بەتایبەتی ئەو ناوچانەی بایەخی ستراتیژیان بۆ روسیا هەبووە، گفتوگۆی ئەنجام دابێت، ئەوە شەڕەكان گواستراونەتەوە ئەو ناوچانەو بوونەتە گۆڕەپانی شەڕ، لەساڵی (2008) گورجستان نیازی ئەوەی نیشان دا دەیەوێت ببێتە ئەندام لە ناتۆ، لەگەڵ دەستپێكردنی هەوڵەكانی شەڕی گورجستان دەستیپێكرد، بەهەمان شێوە لەكۆتاییەكانی ساڵی (2013) كاتێك دانوستانەكانی نێوان ئۆكرانیاو ناتۆ لە ڤزیلیۆسی پایتەختی لیتوانیا دەستیپێكرد، لەساڵی (2014) روسیا نیمچە دورگەی كریمی داگیر كرد ودەروازەی دەریای رەشی بۆ خۆی مسۆگەر كرد، لەساڵی (2022) كاتێك ئۆكرانیا سوور بوو لەسەر ئەندام بوون لە ناتۆ، روسیا هێرشی كردە سەرو بەم شێوەیە شەڕی ئۆكرانیا دەستیپێكرد، كە تاوەكو ئێستاش بەردەوامە! ئەگەر سەرنج بدەینە شەڕی ئۆكرانیا، دەبینین شەڕەكە تا ئێستا زیاتر لەو ناوچانە چڕ بۆتەوە، كە دەكەوێتە كەنارەكانی دەریای رەش، ئەمەش واتای ئەوەیە روسیا دەیەوێت بە یەكجاری دەستی ناتۆ لەو دەریایە ببڕێت، كە ناوە ناوە مانۆری سەربازی تیا ئەنجام دەدات و هێزی بازووی خۆی تیادا نیشان دەدات. وەرگرتنی سویدو فینلاند لە ناتۆ، كە رەنگ بێت تاوەكو ئێستا تەنیا وەكو هەڕەشەیەكی جیۆستراتیژی دژی روسیا بەكاربهێنرێت وتوانای ئەوەی نەبێت بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە، گەڕانە دواوەوەیەكی بەرچاوی ناتۆیە لەبەردەم سوپای روسیاو ئابووری چین، كە ئێستا كۆی سیناریۆكە وادێتە بەرچاو چین لەدواوەی پەردەكە دەیەوێت لەرێگەی سوپای روسیاوە تەنگ بە سیستەمی رۆژئاوایی هەڵچنێت، كاتێك ململانێكان لەدەریای رەشەوە دەگوازرێتەوە بۆ دەریای باڵتیك، واتە روسیا توانیویەتی بەرەی شەڕ لەسنوورەكانی خۆی دووربخاتەوە و ئەو فشارەی رۆژئاوا بەیارمەتیدانی ئۆكرانیا دەیكاتە سەر روسیا شكستی هێناوە، بۆیە بەدوای بەرەیەكی تری شەڕدا دەگەڕێت ودەیەوێت چوارچێوەی گۆڕەپانی شەڕەكە لەبەردەم روسیا فراوان بكات، تاوەكو ئابووری روسیا زیاتر پەكی بكەوێت ولەدوا جاردا ناچار بێت مل بۆ داواكانی رۆژئاوا كەچ بكات، كە ئەمەش خوێندنەوەیەكی ناتەندروستە، چونكە وەك وەزیری دەرەوەی چین چەند ساڵێك بەر لەئێستا راشكاوانە رایگەیاند، ئەوان هەرگیز رێگە نادەن ئابووری روسیا داڕمێت!. كەواتە ئەگەر هەوڵەكانی سویدو فینلاند ببێتە هەوڵێكی جدی ولەناتۆ وەربگیرێن، ئەوە روسیا هەرگیز دوودڵ نابێت لەوەی گۆڕەپانی شەڕەكە بگوازێتەوە ئەو دوو وڵاتە، ئەمەش واتای ئەوەیە هاوشێوەی هەردوو جەنگی یەكەم ودووەمی جیهانی، چەخماخەی شەڕێكی گەورە لە ئەوروپا لێدەدات، كە من گومانم هەیە ببێتە شەڕێكی جیهانی، بە چەمكە تەقلیدیەكەی، هەرچەندە ئەگەری فراوانبوونی ئەو شەڕەش رۆژ بە رۆژ زیاتر دەبێت!. رۆڵی توركیا لەم نێوەندەدا چیە؟ توركیا بەهۆی پێگە جیۆستراتیژیەكەیەوە، دەیەوێت یاری لەسەر ئەو ململانێیەی نێوان روسیاو رۆژئاوا بكات وگەورەترین قازانج بەدەست بێنێت، دیارە توركیاش بەرژەوەندیەكانی خۆی لە لێدانی كوردو گۆڕینی دیمۆگرافیای كوردستان دەبینێتەوە، ئەمە جگە لە بەدەستهێنانی بەرژەوەندیە ئابووریەكانی، بۆئەم مەبەستەش هیچ دەرفەتێك لەدەست نادات، هەر لە بەكارهێنان وهەڕەشەكردن بە ئاڕاستەكردنی شەپۆڵی كۆچ بەران بەرەو ئەوروپا تا دەگاتە كڕینی رۆكێتی (س -400). بەرامبەر ئەمەش رۆژئاوا دەیەوێت تا ئەو رادەیەی بۆی دەكرێت لەرێگەی توركیاوە یاری لەسەر گواستنەوە وهێنان وبردنی گۆڕەپانی شەڕەكە بكات، بەو پێیەی توركیا دەكەوێتە نێوان ئاسیاو ئەروپا، بەڵام رەنگ بێت ئەو كارە وا بەئاسانی مەیسەر نەبێت، لەبەرئەوەی لەو خاڵەدا…
سه‌ردار عه‌زیز سوید وێنایەکەی تایبەتی هەیە لە خەیاڵی کوردیدا، دیموکراسی و نەرم و نیان و خۆشگوزەران. لە میانەی چەندین سەردانم بۆ ئەو وڵاتەو کارم لەگەڵ ڕێکخراو و وەزارەتی دەرەوەی سویدیدا، ئەوە روون بوو کە کورد بە بەراورد بە گروپەکانی تر دۆخیان باشترە.بەڵام هێشتا تێگەیشتن لە سوید تێگەیشتنێکی یوتوپیاییە. سەرەتا بە کەمێک قسە لە سەر ڕێککەوتنەکە بکەین، پاشان دەگەڕێینەوە سە ڕەهەندە جیاکانی. یەکەم، پلان وەهابوو کە هەموو پرۆسەکە لە پشت دەرگاوە بەڕێوەبچێت، بەڵام ئەردۆگان بۆ بەرژەوەندی تایبەتی خۆی و بانگەشەی هەڵبژاردن، پرسەکەی هێنایە دەرەوە. ئەم هەنگاوە دۆخەکەی ئالۆزتر کرد بۆ هەموو لایەک. سویدییەکان فێری ئەم جۆرە دیپلۆماسیەتە نین، زیاتر بایەخ بە دیپلۆماسی هاوکاری و فیمینیزم دەدەن، هەرچەندە چەک فرۆشێکی گەورەن. ئەم دۆخە وەهایکرد کە دەبێت زمانی لەیەکگەیشتنەکە بەجۆرێک بێت کە هەموو لایەک بتوانێت بۆ مەبەستی سودی خۆی بەکاری بهێنێت. سویدییەکان دەیانەوێت بڵێن کە هیچ سازشێکیان بۆ تورکیا نەکردووەو تورکەکان دەیانەوێت بانگەشە بۆ ئەوە بکەن کە دەستکەوتی زۆریان بە دەستهێناوە. مامەڵەی سوید وەرچەرخانە، بەڵام پەیوەستە بە گۆڕانکاری لە دۆخی سیستەمی جیهانیدا. لە سی ساڵی رابوردوودا، بەهۆی گەشەی جیهانگەری و لیبرالیزم، دەوڵەت بە دۆخێکدا تێپەڕی کە ناچاربوو بوار بۆ دەزگاو ناوەندو ڕێکخراوتی تر بکاتەوە لە پانتایی سیستەمی نێودەوڵەتیدا. ئەم بوارکردنەوە زوو وەها لێکدرایەوە کە کۆتایی سیستەمی دەوڵەت نەتەوەیە. دروشمێک کە کوردی بەدبەخت لە هەموو زیاتر بانگەشەی بۆ دەکات. دیارە جگە لە فەیسبوکی خەڵکی باشورو هەندێک جێگای تر هیچ لە دۆخەکە نەگۆڕابوو. بەڵام سەرباری نەگۆڕانی کاریگەری گەورەی هەیە. بانگەشەی نەمانی دەوڵەت و دەوڵەت نەتەوەی لە فەیسبوکی کوردیدا، دۆخێکی ئاگایی سەقەتی وەهای دروستکردووە کە کورد نەتوانێت بەباشی لە دۆخەکە تێبگات. لە مێژویدا کورد بە ئاستەم توانای ئەوەی هەبووە واقیع وەک خۆی ببینێت. هەمیشە لێکدانەوەی حازرباش و کڵێشە و دروشمی ناواقیعی بەشێکی زۆری پێکهێنەری ئاگایی ساختەی کوردبوون. ئەمڕۆ باشور لە هەموو ساتێک زیاتر سیخناخە بە ئاگایی ساختە. هاتنی وڵاتانی وەک سویدو فینلەند بۆ ناو ناتۆ دەرخەری ئەوەیە کە ئێمە دەگەڕێینەوە بۆ سەردەمی دەوڵەت و پاراستن و ئاسایش و ئەگەری زۆری ململانێ و جەمسەرگیریی. لە دۆخی وەهادا بەهاکان لاواز دەبن. مافی مرۆڤ و مافەکانی تر پاشەکشێ دەکەن. سوید دەزانێت بەرەیەک کە لە داهاتوویەکی نزیکدا دەبێتە جێگای ململانێ سەهۆڵبەندانی باکورە. بە توانەوەی شاخە بەفرەکان وڵاتان و کۆمپانیا جیهانییەکان لە هەڵپەی ئەوەدان کە دەستیان بە سامانەکانی ئەو ناوچەیە بگات، لە دۆخێکدا کە سوید بێلایەن بێت، ئەوا ناتوانێت خۆی بپارێزێت و بەشی خۆی بە دەست بهێنێت. ئەمە جگە لە گۆڕانی دۆخی دونیا بۆ دۆخێک کە تەنها وڵاتە زلهێزەکان یان ئەو وڵاتانەی کە خاوەن توانا و پشتیوانین بتوانن سەروەری خۆیان بپارێزن.
خەڵك- موسەننا ئەمین، پەرلەمانتاری كورد لە پەرلەمانی عێراق پێیوایە، هەڵسوكەوتی حكومەتی هەرێم لەپرسی نەوت وگازدا هەڵەیە و بگرە چوتە ڕادەی تاوانیش، بەپێویستیشی دەزانێت "حكومەتی هەرێم لەدوای دەرچونی بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی هەڵوێستەیەكی بكردایە لەسەر بابەتەكە و بیكردایە بە دەرفەتێك بۆ ڕاستكردنەوەی گرێبەستەكان و بۆ هاوتاكردنی نرخی نەوتی هەرێم لەگەڵ نرخی سۆمۆ". موسەننا ئەمین، پەرلەمانتاری كورد لە پەرلەمانی عێراق بە دەنگی ئەمریكای ڕاگەیاندووە: هەمواركردنەوەی یاسای نەوت و گاز پێموابێت چارەسەركردنی كێشەیەكی ناوخۆی هەرێمە پەیوەندی بەو ستافەی ئەنجومەنی نەوت و گازەوە هەیە بۆ دروستكردنی باڵانسێك تێیدا ئەندامێكی بۆ زیاد كراوە ئەمە لەوانەیە ڕێكەوتن یان ناكۆكی نێوان پارتی و یەكێتی بێت لەسەر ئەو پرسه،‌ یاخود پركردنەوەی جێگەیەكی بەتاڵ بێت". بە وتەی موسەننا ئەمین:"هەرێم نەك لەڕێگەی ئەم هەموارەوە لە دەیان ڕێگەی ترەوە نەك هەر بریارەكەی دادگای رەتكردۆتەوه،‌ بەڵكو تانەی لە دادگای فیدراڵیشی داوە و به ‌سیاسی ناساندویەتی تەنانەت قسەی هەندێك لە بەرپرسانی هەرێمی كوردستان لەسەر دادگای فیدراڵی دەچێتە ناو تاوانی سوكایەتی كردن بە دادگا". ئەو پەرلەمانتارە كوردە دەڵێت:"من بەیاسایی دەبینم هەرێم یاسای نەوت و گازی هەبێت، چونكە بە پێی دەستور هەرێم هەندێك دەسەڵاتی هەیه،‌ بەڵام دەبێت بە هاوبەشی لەگەڵ حكومەتی ناوەندی پیادەی ئەو دەسەڵاتانەی بكات ئەوەش دەبێت یاسای نەوت و گازی فیدراڵی رێكی بخات، بەڵام ئەو بڕیارەی دادگا لەبۆشایی ئەو یاسایەدا دەرچو، بۆیە دادگاكە نەچۆتە ناو وردەكاری ئەوەی دەسەڵاتی هەرێم چەندە و دەسەڵاتی حكومەتی ناوەندی چەندە كە دەستور باسیدەكات كە دەبێت هەردو حكومەت پێكەوە ئەم دەسەڵاتە پیادەبكەن یاسا ڕونی نەكردوەتەوه،‌ بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵیش هەتا ڕادەیەك نەیتوانیوە چارەسەری ئەو بۆشاییە یاساییە بكات". موسەننا ئەمین پێیوایە: هەڵسوكەوتی حكومەتی هەرێم لەپرسی نەوت وگازدا هەڵەیە‌ نەك هەر هەڵە، چوتە ڕادەی تاوانیش، نەك هەر بە تێڕوانینی حكومەتی ناوەندی و دادگای فیدڕاڵی، بەڵكو بەتێڕوانینی خەڵكی هەرێمی كوردستان نەوتی هەرێم تاڵانفرۆش و هەرزانفرۆش دەكرێت لە پلەی ئەوەی مانگانە نزیكەی هەندێكجار 150 ملیۆن دۆلار زیان لە هەرێم و عێراق دەدات بۆئەوەی كە كەمتر لەنرخی سۆمۆ و جیهانی دەیفرۆشێت گرێبەستەكانی نزیكەی 70% ی زیاتری ئەم داهاتە دەدات بە كۆمپانیای حیزب و كۆمپانیاكانی ناوخۆ و كۆمپانیاكانی دەرەكی و خەڵكی كوردستان 20%-25% داهاتیان بۆ دەگەڕێتەوە ئەو داهاتەشی كەبۆی دەگەڕێتەوە ئەوەش كەس نازانێت لە چی بانكێك و لە چ حسابێكدا دادەنرێت و بەتەواوەتی چەندەیە". بە بۆچوونی موسەننا ئەمین:" هیچ كارێكی وا هەڵە و نایاسایی ناشەفاف و نادەستوری تێناپەڕێت دەبێت لەخاڵێكدا بوەستێت، پێویستە حكومەتی هەرێم لەدوای دەرچونی بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی هەڵوێستەیەكی بكردایە لەسەر ئەم بابەتە و بیكردایە دەرفەتێك بۆ ڕاستكردنەوەی گرێبەستەكان و بۆ هاوتاكردنی نرخی نەوتی هەرێم لەگەڵ نرخی سۆمۆ بۆ شەفاف كردنی ئەو ژمارە حسابیانەی كە پارەی تێدا دادەنرێت، گەندەڵیەكانی بواری نەوتی چارەسەربكردایە. " موسەننا ئەمین لە كۆتایی قسەكانیدا ڕایگەیاندووە"ئەوەی‌ بەسەر هەرێمدا هاتوە بەئاسانی تێناپەڕێت، من بەڕون و ئاشكرایی بە وەفدی هەرێمم وتوە كاتی خۆی و ئێستاش لەم مینبەرەوە دوبارەی دەكەمەوە كە ئەمجۆرە مامەڵەیەی نەوتی هەرێم و حكومەتی هەرێم لەگەڵ دەسەڵاتی فیدڕاڵی وەكو چۆن قوتی خەڵكی بڕی و رزقی خەڵكی كردە ناو جۆرێك لەقومار قومارێك لەسەر بۆرسەكانی نەوت پارەی نەوت زۆر بو و موچە نەبو و نەبونی بو، هەرئاوا ڕەنگە سەری هەرێمیش بخوات، سبەینێ ئەمە ببێت بەهۆكاری ئەوەی كە ئەوان چۆن ئێستا كۆرمۆر كەوتەبەر موشەك ڕەنگە سبەینی بكەوێتە بەردەم هێرشی ڕاستەوخۆی سەربازی بۆیە ئەمە دەرئەنجامێكی خراپە دەبێت حكومەتی هەرێم بەهۆش بێتەوە بۆ ئەمجۆرە مامەڵەكردنە".
خەڵک هێزەکانی ئۆکراین "ئازادکردنەوەی ناوچەیەکی ستراتیژی"یان لە دەریای ڕەش، ڕاگەیەند و بەرپرسانی سوپای ڕووسیاش دەڵێن؛ دوای ئامانجەکانی خۆیان پێکاوە وەک نیازپاکییەک بۆ کردنەوەی ڕێگە بۆ هەناردەکردنی دانەوێڵە دوورگەکەیان بەجێهیشتووە". ڤالێری زالوژنی، فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانی ئۆکراین لە تێلیگرامی تایبەت بەخۆی رایگەیاند: سوپاسی بەرگریکارانی ناوچەی ئۆدێسا دەکەم کە هەموو هەوڵێکیان خستەگەڕ بۆ رزگارکردنی ناوچەیەکی گرنگ و ستراتیژی وەک دوورگەی "مار". فەرماندەیی سەربازی باشووری ئۆکراین نووسیویەتی: "دوای ئۆپەراسیۆنێکی سەرکەوتوو بەبەشداری یەکەکانی مووشەک و تۆپخانە، هێزەکانی ڕووسیا پێگەکانیان لە دوورگەکە چۆڵکرد و بە دوو بەلەم خۆیان دەربازکردووە". لە لایەکی دیکە ئەمڕۆ سوپای ڕووسیا کشانەوەی لە دوورگەی ستراتیجی "مار"ی ئۆکراین لە دەریای ڕەش ڕاگەیاند کە لەلایەن مۆسکۆوە کۆنترۆڵکرابوو. وەزارەتی بەرگری ڕووسیا جەختی لەوە کردووەتەوە کە ئەم پاشەکشەیەیان ئاسانکاری بۆ هەناردەکردنی دانەوێڵە لە ئۆکراین دەکات . بەرگریی ڕووسیا ئەوەشیخستووەتەڕوو "لە ٣٠ی حوزەیران وەک ئاماژەیەکی نیازپاکی، هێزەکانی ڕووسیا لە دوورگەی "مار" ئامانجە تایبەتەکانیان بەدیهێنا و کەتیبەی خۆیان لێی کشاندەوە". بەڵام ئاندرێ یەرماك، بەرپرسی نوسینگەی سەرۆكی ئۆكراینا رایگەیاند، هێزە چەكدارەكانیان هێزەكانی ڕووسیایان لە دوورگەكە "دەركردووە"، ئاماژەی بەوەشكرد، ئەو قسەیەی مۆسكۆ كە دەڵێن نیەتپاكی پاڵنەری كشانەوەكەیان بووە هەڵەیە. یەرماک لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر نوسیویەتی "هیچ هێزێکی رووسیا لە دوورگەی "مار" نەماوە، هێزە چەکدارەکانمان کاری گەورەیان کردووە". زیاتر لە چوار مانگ لەمەوبەر دوورگەکە لەلایەن هێزەکانی ڕوسیاوە داگیرکرابوو، لە چەند هەفتەی ڕابردووشدا بەردەوام بۆردومانی ئۆکراینی لە ناوجەکەدا بوونی هەبووە و هێزەکانی ئۆکراین چەندین جار بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و فڕۆکەی جەنگی هێرشیان کردووەتە سەر. ئەو دوورگەیە کە لە یەکەم ڕۆژی لەشکرکێشیەکەدا ڕووسیا دەستی بەسەردا گرت، پاسەوانانی سنووری ئۆکراین کە لەوێ جێگیر بوون، داوایەکی کەشتییەکی جەنگی ڕووسیایان ڕەتکردەوە بۆ ئەوەی خۆیان ڕادەست بکەن. لە لایەکی دیکەوە، ڤلادیمیر پۆتین، سەرۆکی ڕووسیا ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردوو ڕایگەیاند، دەرگاکانی مۆسکۆ ئاواڵایە بۆ دیالۆگ سەبارەت بە سەقامگیری ستراتیژی و نەهێشتنی چەکی ئەتۆمی. پۆتین دەڵێت مۆسکۆ هێرشی کردۆتە سەر ئۆکراین بۆ پاراستنی نەتەوەی ڕووس و ڕووسی زمانەکانی ناوچەی دۆنباس. ئەو دووبارە ئۆکراینی بە "تاوانەکانی دژی مرۆڤایەتی" تۆمەتبار کرد. سه‌رۆک کۆماری ڕووسیا، دووپاتی کرده‌وه‌. که‌ ئه‌وه‌ی وڵاته‌که‌ی به‌ "ئۆپه‌راسیۆنێکی سه‌ربازی تایبه‌ت" له‌ ئۆکراین وه‌سفی ده‌کات به‌پێی پلان ده‌ڕوات. ئۆکراین و رۆژئاوا دەڵێن لەشکرکێشییەکەی رووسیا کردەوەیەکی ناڕەوای دەستدرێژیکردنە بە ئامانجی دەستبەسەرداگرتنی خاکی ئۆکراین و رووخاندنی دەسەڵاتەکەی ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکراین.

ئەگەر کۆلێرا و کۆرۆنا بەیەکەوە بگرین چی روودەدات؟

سەرهەنگ خالید

هەواڵ بڵاوکراوەتەوە: 23/06/2022

خەڵک-
پزیشکێکی پسپۆڕی نەخۆشییە هەناوییەکان ئاماژە بەوەدەکات ئەگەر کەسێک پێکەوە توشی هەردوو نەخۆشیی کۆرۆنا و کۆلێرا بێت ئەوا نیشانەکانی زۆر زیاتر دەبێت و چارەسەرکردنیشی وریایی زیاتری دەوێت.

د. هێرش حەیدەر، پزیشکێکی پسپۆڕی نەخۆشییە هەناوییەکان دەڵێت، کاتێک (کۆ)ییەکان کۆدەبنەوە، واتا کۆلێرا و کۆڤید لە هەمان نەخۆشدا نیشانەکانی زۆر زیاترە وەک ئەوەی بە تەنها یەکێکیانی هەبێت.

ئەو پزیشکە دەشڵێت، ئەو کاتە نەخۆشەکە چارەسەرکردنیشی وریایی زیاتری ئەوێت.

کلیە وشەکان:
کۆرۆنا، کۆلێرا

هەلبژاردە
گرنگترینەکان