خەڵك – یەحیا حبیب
بەهۆی زۆری چاڵ و چۆڵی كۆڵانەكان لە قەزای شارەزوور، بەشێك لە هاووڵاتیانی قەزاكە لە سەر ئەركی خۆیان هەڵدەستن بە چاككردن و پڕكردنەوەی ئەو شوێنانە.
بەوێنە.. هاووڵاتیان شەقامەكان چاك دەكەن
سەردێر
-
خەڵك- ڕاوێژكاری ئابووری سەرۆك وەزیرانی عیراق ئاشكراشی دەكات، كە 72%ی كۆمپانیا حكومییەكان بێ كارن و 400 هەزار كرێكار و كارمەند مووچە وەردەگرن و كار ناكەن. مەزهەر محەمەد ساڵح، ڕاوێژكاری ئابووری سەرۆك وەزیرانی عیراق بە ڕۆژنامەی (الصباح)ی فەرمی ڕاگەیاندووە، لە عیراق 173 كۆمپانیای حكومی هەن، كە 72%یان كار ناكەن و لەسەر زیان دەڕۆن، تەنها ڕێژەی 28%یان كار دەكەن، كە ئەوانیش لەبواری نەوت كاردەكەن. ڕاشیگەیاندووە، نزیكەی 400 هەزار كرێكار و كارمەند لەو كۆمپانیایانەی لەكار كەوتوون مووچەی مانگانە بەبێ كاركردن و بەرهەمهێنان وەردەگرن. دەشڵێت: "كارنەكردنی ئەو كارمەندانە پەیوەندی بە كەمتەرخەمی خۆیانەوە نییە، بەڵكو بەهۆی هەڵەی سیاسەتی ئابووری وڵاتەوەیە، كە تەنیا پشت بە كەرتی نەوت دەبەستێت و كەرتەكانی دیكە پەراوێزخراون".
-
خەڵك- بەپێ ڕاپۆرتە كەشناسییەكان، شەپۆلێكی گەرما ناوچەكانی عیراق و هەرێم دەگرێتەوە و ڕەشەبای لەگەڵ دەبێت. بەپێی ڕاپۆرتێك، كە دەستەی گشتی كەشناسی عیراق بڵاویكردۆتەوە، لە سبەینێوە ناوچەكانی وڵات شەپۆلێكی گەرما دەیانگرێتەوە و لە هەندێك ناوچە پلەكانی گەرما دەگاتە سەروو 40 پلەی سەدی. لای خۆشیەوە، ئاراس جەبار، شارەزای كەشناسی بۆ (خەڵك) ئاماژەی بەوەكرد، لە ئەنجامی كاریگەری شەپۆلی گەرما لەسەر ناوچەكانمان سبەی بەتێكڕای ٢ پلەی سیلیزی بەرزبوونەوەی زیاتر لە پلەكانی گەرمی ڕووئەدات. ڕاشیگەیاند، لە سەنتەری پارێزگاكاندا لەنێوان ٣٠ بۆ ٣٣ پلەی سیلیزی ئەبێت و لە ناوچەكانی سنوری ئیدارەی گەرمیان و ناوچە نزمەكان لەنێوان ٣٤ بۆ ٣٧ پلەی سیلیزی ئەبێت. وتیشی، "خێرایی با كاتی نیوەڕۆ بۆ ئێوارە لە ئاڕاستەی ڕۆژئاواوە چالاك ئەبێتەوە بە خێرایی ٢٠ تا ٣٥ كیلۆمەتر زیاتر لە كاتژمێرێكدا و ئاسمان بە زۆری ساماڵ ئەبێت".
-
خەڵك- پەڕلەمانتارێكی شانەی قەیرانەكانی پەڕلەمانی عیراق ڕایدەگەیەنێت، كە لەگەڵ بەزۆر كوتانی هاووڵاتیان نییە بە ڤاكسینی كۆرۆنا و ئاشكرای دەكات، كە كۆمپانیای ڤایزەر ئاگاداری حكومەتی عیراقی كردۆتەوە، كە بەرهەمهێنانی ڤاكسینەكەی لە دۆخێكی بەپەلە و لەناكاودا بووە. ڕیاز مەسعودی، ئەندامی پەڕلەمانی عیراق و ئەندامی شانەی قەیرانەكان بۆ (بغداد الیوم) ڕایگەیاندووە، هەنگاونان بۆ كوتانی زۆرەملێی هاووڵاتیان بە ڤاكسینی كۆرۆنا ڕێكارێكی حكومییە و ئەگەری جێبەجێ كردنی هەیە، بەڵام پێویستی بە بڕی پێویست لە ڤاكسین هەیە، چونكە هەمووان دەزانن ئەوەی گەیشتووە بڕێكی كەمە. ڕاشیگەیاندووە، پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەكان یاسایەك بۆ كوتانی هاوولاتیان بە ڤاكسینی كۆرۆنا لە پەڕلەمان دەربكەن، چونكە كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنەر خۆیان بە بەرپرسن نازانن لەو كاریگەرییە لاوەكیانەی لە كوتان بە ڤاكسینەكە دەكەوێتەوە. ئاماژەی بەوەشكردووە، "كۆمپانیای ڤایزەری ئەمریكی، حكومەتی عیراقی بە نووسراوی فەرمی ئاگادار كردۆتەوە، كە ئەو ڤاكسینەی بەرهەمی هێناوە لە دۆخێكی لەناكاو و ناهەمواردا بووە" بۆیە هیوادارم هاووڵاتیان ناچار نەكرێن بە خۆكوتانی زۆرەملێ. ئەمە لەكاتێكدایە، كە پێشتر، حەسەن تەمیمی، وەزیری تەندروستی عیراق ڕایگەیاندبوو، سێ جۆر لە ڤاكسینی كۆرۆنا لە عیراق هەیە بۆ كوتانی هاووڵاتیان و دڵنیاییشی دا لەسەر سەلامەتی ڤاكسینەكان و توشیەتی، "تاكە هیوای دەربازبوون خۆكوتانە". لای خۆشیەوە، عەبدولغەنی ساعدی، بەڕێوەبەری تەندروستی گشتی لە وەزارەتی تەندروستی ئاماژەی بەوەكردووە، تا ئێستا 50 شوێن تەرخان كراوە لە تەواوی عیراق و هەرێمی كوردستان بۆ كوتانی هاووڵاتیان بە ڤاكسینی ڤایزەر.
-
خەڵك- مەلا ئەحمەد قامیشی باس لە قۆستنەوەی مانگی ڕەمەزانی پیرۆز دەكات بۆ زیاتر پاڕانەوە لە خوای گەورە و دەڵێت: "ئەم مانگە دەرفەتە بۆ نزا و پاڕانەوە". مەلا ئەحمەد قامیشی، مامۆستای ئایینی لە سلێمانی لە زنجیرە وتارێكدا، بۆ (خەڵك)، كە بەشێوەی ڤیدیۆیی تۆماركراوە تیشك دەخاتە سەر بابەتێكی شەرعی و فیقهی و لەڕووی ئایینییەوە شرۆڤە بۆ دیاردە كۆمەڵایەتییەكان دەكات. مەلا ئەحمەد قامیشی لە وتاری تایبەت بە (ڕەمەزان دەرفەتە بۆ نزا و پاڕانەوە)دا دەڵێت: "نوێژ لە مانا زمانەوانیەكەیدا واتای پاڕانەوەیە، چونكە پاڕانەوەش پەرستشە بە پێیەی پێغەمبەری خودا (د.خ) فەرموویەتی دوعا (پاڕانەوە) عیبادەتە و لە ڕیوایەتێكی دیكەدا هاتووە، كە ڕەگ و ڕیشەی عیبادەتە ". ئەو مامۆستا ئایینە ئاماژە بەوەشدەكات، پێغەمبەر (د.خ) فەرموویەتی: لە ڕەمەزاندا هەموو موسڵمانێك وەڵامی پاڕانەوەكەی دەدرێتەوە. دەشڵێت: "زۆر لە خوا بپاڕێنەوە بە تایبەت لە كاتی ڕۆژوو شكاندندا و لە شەوانی قەدردا و لەدوای نوێژەكان و لەكاتی شەونوێژدا و بەردەوام بپاڕێنەوە، كە زوو یان دواتر خوای گەورە وەڵامی دوعاكان دەداتەوە".
-
خەڵك بریكاری پێشوی وەزیری دارایی عێراق ڕایدەگەیەنێت ، ئەم هەفتەیە وەزارەتی دارایی لە پێداچوونەوە بە یاسای بودجە و دەركردنی رێنمایی تەواو دەبێت و هەفتەی داهاتوو دەست بە خەرجكردنی دەكرێت ، دەشڵێت،"هەفتەی داهاتووش پشكی هەرێمی كوردستانیش خەرج دەكرێت". فازڵ نەبی ، بریكاری پێشوی وەزیری دارایی عێراق بۆ میدیایی فەرمی پارتی ڕایگەیاندووە، لەگەڵ خەرجكردنی بودجە، لە هەفتەی داهاتوودا پشكی هەرێمی كوردستانیش خەرجدەكرێت ، چونكە پشكی هەرێم ناردنی ئاسانە و تەنها ٢٥٠ھەزار بەرمیل نەوتی ھەرێم و نیوەی داهات، كە پارەكەی بۆ ئەم مانگە چەندە، حیساب دەكرێت و پشكی ھەرێم دیاری دەكرێت و پارەكە رەوانە دەكرێت. ڕاشیگەیاندووە، گرنگە لیژنەیەكی ھاوبەش لە نێوان ھەرێم و بەغدا ھەبێت بۆ ناردنی پشكی ھەرێم لە بودجەدا، چونكە مانگانە گۆڕانكاری بەسەردا دێت و ئەگەر ئەو لیژنە ھەبێت، رێگە نادات ناردنی پشكی ھەرێمی كوردستان دوابكەوێت. باسی لەوەشكردووە، كە وەزیری دارایی عیراق نووسراوێكی بۆ ئەنجومەنی وەزیران ناردووە، كە باج لەسەر مووچەی فەرمانبەران دابنرێت، ئەمە پێچەوانەی یاسایە و هیچ سەنەدێكی یاسایی نییە، بۆیە بڕیارەكە سەرناگرێت، چونكە پەرلەمانیش وەڵامیان داوەتەوە و ئەو داواكارییەیان ڕەتكردووەتەوە، بۆیە ئەگەر حكوومەت جێبەجێی بكات، كێشە دروست دەبێت و پەرلەمان بەڵگەی یاسایی لە بەردەستە، چونكە لە یاسای بودجەدا باسی باجدانان لەسەر مووچە نەكراوە.
-
خەڵك وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هەرێم دەڵێت، لەمەودوا كەس ناتوانێت بەبێ تۆماركردنی ناو ڤاكسین وەربگرێت، دەشڵێت تا ئێستا 54 هەزار ڤاكسین گەیشتووەتە هەرێم. ئاسۆ حەوێزی وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هەرێمی كوردستان رایگەیاند: شێوازی دابەشكردنی ڤاكسین بە سیستمی ئۆنلاینە لە رێگەی ئەپلیكەیشنی تایبەت بە هەردوو سیستمی "ئەندرۆید" و "ئای ئۆ ئێس"، بەڵام لەمەوبەدوا كەس ناتوانێ بێ ناو تۆماركردن لەو ئەپلیكەیشنانە ڤاكسین وەربگرێت، چونكە داواكاریی لەسەر ڤاكسین زۆر بووە. وتیشی، بۆ وەرگرتنی ڤاكسینەكە دەبێ ئەو كەسە ناوی خۆی لە ئەپلیكەیشنی پێكوتەی دژە كۆرۆنا تۆمار بكات و، بە شێوەیەكی گشتیش لە هەموو بنكە تەندروستیەكان و، لە هەموو شارەكان پێكوتەی دژە كۆرۆنا بەردەستە. ئاماژەی بەوەشكرد، تائێستا زیاتر لە 54 هەزار پێكوتەی دژە كۆرۆنا گەیشتۆتە هەرێم، و نزیكەی 46 هەزار كەس ناویان بۆ وەرگرتنی پێكوتە تۆمار كردووە، لە رێگەی هاوپەیمانی كۆڤاكسیشەوە بەردەوام لە عێراقەوە پێكوتەمان پێدەگات و، لە چەند رۆژی داهاتوشدا كاروانێكی دیكەی پێكوتەی سینۆفارم دەگاتە هەرێم. وتیشی، بەهۆی رۆڵی راگەیاندن و لێدوانەكانی رێكخراوی تەندروستی جیهانی، هاووڵاتیان زیاتر داوای پێكوتەی فایزەر دەكەن، بەڵام پێكوتەكان هەموویان كاران و باشن و هەمووشیان بە دوو جار دەدرێنە هاووڵاتیان.
-
خەڵك لیژنە هاوبەشەكانی قایمقامیەتی سلێمانی ڕایدەگەیەنێت ، بەهۆی پابەندنەبوون بە مەرج و رێنماییەكانی تەندروستی و بەكارهێنانی پێداویستی خراپ و ماوەبەسەرچوو لە دروستكردنی سەمونەكاندا، فڕنی سەمونی گۆنا لە گەڕەكی كانی با_ی داخرا . لیژنە هاوبەشەكانی قایمقامیەتی سلێمانی لە ڕاگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە، كە ئەمڕۆ شەممە (2021.4.17) بەهۆی پابەندنەبوون بە مەرج و رێنماییەكانی تەندروستی فڕنی سەمونی گۆنا لە گەڕەكی كانی با بڕیاری داخستنی درا . ئاماژە بۆ ئەوەشكراوە، كە سەرپێچییەكی دیكەی سەمونخانەكە لەكاتی سەردانی لیژنەكە دەركەوتووە، ئەو پێداویستیانەی (گوێز، خورما، كونجی) لە بەكارهێنانی سەموون و بەرهەمەكانی دیكەی سەمونخانەكەدا بەكاریدەهێنێت، بەسەرچوون و شیاوی خواردن و بەكارهێنان نین. لەمانگی رەمەزانی پیرۆزدا، قائیمقامیەتی سلێمانی لەڕێگەی (38) لیژنەوە بە چڕی چاودێری دوكان و بازاڕ و شوێنە گشتییەكان دەكات، لەكاتی هەبونی سەرپێچی شوێنەكە و خاوەنەكەشی روبەڕوی رێكاری یاسایی توند دەكاتەوە.
-
خەڵك- سەرۆكی پارتی سەوزی كوردستان ڕایدەگەیەنێت، پێویستە حكومەت هاوكار بێت و ڕێگربێت لە وشكبوونی پارك و سەوزاییەكانی هەرێمی كوردستان. بەهۆی كەمی باران بارینەوە، هەرێمی كوردستان ڕووبەڕووی مەترسی كەمئاوی و وشكەساڵی بۆتەوە و هەفتەی ڕابردووش بەرپرسانی گەرمیان وشكەساڵیان لە ناوچەكە ڕاگەیاند، هاوكات سەرجەم ڕووبار و كانی و كارێزەكانی هەرێمی كوردستان ئاوەكەیان بۆ نیوە كەم بۆتەوە و ئەمەش مەترسی لای جوتیاران دروست كردووە، داواش دەكرێت حكومەتی هەرێم پلانی هەبێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی وشكەساڵی لە هەرێمی كوردستان. ملكۆ بازیانی، سەرۆكی پارتی سەوزی كوردستان بە (خەڵك)ی ڕاگەیاند، وەك پارتی سەوز خۆمان ئاماد كردووە بۆ ئەو دۆخەی ڕووی لە هەرێم كردووە، بەڵام هەندێك ناوچە هەیە ناتوانین بڵێن وشكەساڵی لە هەرێم هەیە. وتیشی، "ئاو لە بەنداوكان كەمی كردووە، گرتنەوی ئاو لە دەرەوەی هەرێمیش هۆكارێكە بۆ كەمبوونەوەی ئاو، هاوكات كۆمپانیایەكی زۆر ئاوی ژێر زەویان دەركردووە بە لێدانی بیر، ئەمەش هۆكارێكی مەترسیدارە بۆ وشكەساڵی". ئاشكراشیكرد، قسەمان لەگەڵ حكومەت كردووە هاوكارمان بێت، چونكە ناكرێت ئەو پارك و شوێنانەی هەمانە بێ ئاو بن و دەبێت ئەو سەوزاییانە وەك خۆی بمێننەوە. ڕوونیشیكردەوە، سەبارەت بە دەغڵودان بەداخەوە لە ناوچەی هەولێر و گەرمیان و بناری قەرەچووغ جوتیاران دانەوێڵەكانیان لەدەستدا، بەڵام لە هەموو ئەگەرێكدا هەوڵ دەدەن لەلایەن خێرخوازان و سەرمایەداران و حكومەت پێكەوە ئەو سەوزاییەی هەیە وەك خۆی بهێڵینەوە. جەختی لەوەشكردەوە، حكومەتی هەرێمیش خۆی ئامادە كردووە، بەڵام ئەوان كێشەیەكی تریان هەیە، دەڵێن ئاو بۆ هاووڵاتی ئامادە بكەین باشترە تاكو سەوزایی.
-
خەڵك-ئارام سەردار دوای ئەوەی ئێوارەی دوێنێ هەینی، ژنێكی تەمەن ٢٠ ساڵ لەلایەن هاوسەرەكەیەوە دەكوژرێت، پارێزەرێك داوا دەكات بە یاسا تەمەنی هاوسەرگیری بكەن بە ١٨ ساڵ، چونكە ژنێك لەم تەمەنە خاوەنی سێ منداڵە كەواتە ئەو كاتەی هاوسەرگیری كردوە تەمەنی ١٣ ساڵ بووە. ڕێبین سەباح، پارێزەری ڕاوێژكار بە(خەڵك)ی ڕاگەیاند، دوای كوژرانی كچەكەی دایكی كچەكە دەڵێت، كچەكەمان تەمەنی ٢٠ ساڵە و خاوەن ٣ منداڵە ئەمڕۆ لەلایەن مێردەكەی كوژرا، لێرەدا پرسیار و نیگەرانیەكە لەوەدایە، كە كچێك تەمەنی ٢٠ ساڵ بێ و خاوەنی ٣ منداڵ بێ دەبێ لە تەمەنی چەند ساڵیدا دایك و باوكی بە شویان دابێ". دەشڵێت: "بەپێی تەمەنەكەی ئەو ژنەی كوژراوە دڵنیام تەمەنی هەر ١٤ و ١٣ ساڵ بووە ئەم ژنە كاتێك بە شویان داوە، بۆیە بەر لەوەی مێردە تاوانبارەكەی سزا بدرێ پێویست دەكات دایك و باوكی ئەم كچە و ئەو مامۆستا ئایینەیەش سزا بدرێن، كە ئەو منداڵەی لە مێردەكەی مارە كردوە، چونكە تەمەنی كچەكەیان زۆر منداڵ بووە". ئەوەشی خستەڕوو، ئێمە بە پێویستی دەزانین یاسای باری كەسی عیراقی لە هەرێمی كوردستان لە بابەتی تەمەنی هاوسەرگیری هەموار بكرێتەوە و بكرێت بە ١٨ ساڵ و دەكرێ ئەو پێشنیار و داواكارییەمان بە هەند وەربگیرێ و ئەوانەشی دژی ئەوەن، كە تەمەنی هاوسەرگیری بە فەڕمی بكرێ بە ١٨ ساڵ لە پێناو بەرژەوەندی گشتی ڕایەكانیان ئیهمال بكرێ .
-
خەڵك-ئارام سەردار بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی هەولێر ڕایگەیاند، بڕی ژمە ڤاكسینی پارێزگای هەولێر، كە لە٤٦ بنكە تەندروستی و نەخۆشخانە دەدرێت بەهاووڵاتیان ١٩ هەزار ٥٠٠ ژمە، تائێستا ١٥ هەزار ژەم بەكارهاتووە، بەهۆی زۆری خواست لەسەر ڤاكسینی ڤایزەر لەهەولێر تەواو بوو. د.دلۆڤان محمد، بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی هەولێر ڕایگەیاند، بڕی ژمە ڤاكسینی پارێزگای هەولێر، كە لە٤٦ بنكە تەندروستی و نەخۆشخانە دەدرێت بەهاووڵاتیان ١٩ هەزار ٥٠٠ ژمە، تائێستا ١٥ هەزار ژەم بەكارهاتووە، هاووڵاتیانیش دەتوانن لەڕێگای ناوی خۆیان تۆماربكەن بۆ ئەوەی كاتێكیان بۆ دیاری بكرێت بۆ وەرگرتنی ڤاكسین. دەشڵێت: "ڤاكسینی ڤایزەر بەهۆی ئەوەی پێویستە لەپلەیەكی تایبەتی گەرمی هەڵبگیرێت و شێوازی كۆگاكردنی جیاوازە، بۆیە تەنها لە سێ شوێن ئەو ڤاكسینە لێدەدرێت، بەهۆی كەمی بڕەكەیان لەجۆرەكانی سینۆفاڕمی چین و فایزەر لەكوتاییداین، بەتایبەت لەسەنتەری پێدانی ڤاكسین لە نەخۆشخانەی ڕزگاری، كە هەزار و ١٧٠ ژەم دیاری كرابوو بەهۆی زۆری خواست لەسەری تەواو بووە". ئاشكراشی كرد، ئەوەی ئێستا بەردەستە ڤاكسینی ئەسترازینكایە، پەرۆشی هاووڵاتیانیش بۆ وەرگرتنی ڤاكسین زیادی كردوە تەنانەت لەنێو پزیشك و كارمەندانی تەندروستیش. ئەوەشی خستەڕوو، حكومەتی هەرێم ڕێككەوتنی سەرەتایی كردوە بۆ ئەوەی ڤاكسین دابین بكات، ئومێدیش دەكەین عیراق بەردەوام بێت لە پێدانی پشكی هەرێم لەڤاكسین، ڕەتیشی كردوە هیچ جۆرە ڤاكسینێك تەرخانكرابێت بۆ كەسانی دیار.
