دەستپێکردنەوەی پرۆسەی خوێندن و کاریگەری لەسەر بازاڕ
*سەرکۆ یونس
زیاترهاوپۆل: وتار
ژیانی تایبه‌تی كه‌سه‌كان و پێشێلكردنی له‌هه‌ڵمه‌تی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كاندا
د.شوان ئاده‌م ئه‌یڤه‌س
زیاترسەردێر
-
خەڵك- بانكی ناوەندی عیراق، زیاتر لە 188 ملیۆن دۆلاری ئەمریكایی دەخاتە بازاڕەوە كە بە بڕێكی كەمتر لە ڕۆژی پێشوو دادەنرێت. ئەمڕۆ پێنج شەممە، بانكی ناوەندی عیراق، بڕی 188 ملیۆن و 499 هەزار و 208 دۆلاری خستەبازاڕەوە، ئەمەش بە بڕێكی كەمتری ئەو دراوە دادەنرێت بەراورد بە ڕۆژی پێشوو كە 213 ملیۆن و 697 هەزار و 484 دۆلار بوو. بانكی ناوەندی دەڵێت: “لە كۆی گشتی پارەكە 17 ملیۆن و 30 هەزار دۆلاری بەشێوەی كاش فرۆشراوە و ئەوی تر كە171 ملیۆن و 469 هەزار و 208 دۆلار بوو بۆ پتەوكردنی ڕەسیدی بانكەكان بووە لە دەرەوەی وڵات”. هەر لە بەیاننامەكەی بانكی ناوەندیدا هاتووە”لە پرۆسەكەدا 34 باتك بۆ دابینكردنی داواكاریی پتەوكردنی ڕەسیدی دەرەوە و 5 بانك بۆ دابینكردنی داواكاریی نەختینە و كۆمپانیا بەشدارییان كردووە، هەر دۆلارێكیش بە 1460 دینار فرۆشراوە. بەهۆی زیادكردنی فرۆشتنی دۆلار لەلایەن بانكی ناوەندییەوە نرخی دۆلار كەمێك دابەزیوە لە بازاڕەكانی نێوخۆی عیراق و هەرێمی كوردستان، ئەمڕۆ نرخی 100 دۆلاری ئەمریكایی بە 147 هەزار 450 دینار مامەڵەی پێوەكرا.
-
خەڵك- نرخی خەرجی لیرەی توركی لەبەرامبەر دۆلاردا بۆ نزمترین ئاست دابەزی، دوای ئەوەی بانكی ناوەندی توركیا بڕیاریدا نرخی سود داببەزێنێت. بەپێی زانیارییەكانی ماڵپەڕی (بلۆمبێرگ)، پاش نیوەڕۆی ئەمڕۆ پێنج شەممە، نرخی خەرجی دۆلار بەڕێژەی 1.07% و بۆ 8.74 لیرەی توركی بەرزبۆوە، بەر لەوەش دراوە توركییەكە 8.8017 لیرەی بۆ دۆلارێك تۆماركردبوو، ئەمەش بە نزمترین ئاستی دراوەكە لە مێژوودا دادەنرێت. بەمشێوەیە، دراوی توركی نزمترین ئاستی پێوانەیی تۆماركرد، دوای ئەوەی بانكی ناوەندی توركیا بەشێوەیەكی چاوەڕوان نەكراو نرخی سودی سەرەكی دابەزاند، وێڕای داڕمانی پێشبینییەكان بۆ هەڵاوسان. بانكی ناوەندی توركیا، بڕیاریدا نرخی سود 100 خاڵ داببەزێنێت، لەسەر بنەمای پرۆسەكانی سەرلەنوێ كڕینەوەی (ئەلڕیبو)، لەپێناو هەفتەیەك، تا بگاتە 18%.
-
خەڵك- كەریم بن زیما، ئەستێرەی فەرەنسی و گۆڵكاری یانەی ڕیاڵ مەدریدی ئیسپانی، چووە ڕیزی ئەفسانەكانی خولی ئیسپانی "لالیگا"، دوای ئەوەی گەیشتە گۆڵی ژمارە 200 لەگەڵ یانەی شاهانە. كەریم بنزیما، بووە دەیەمین یاریزان لە پاڵەوانێتی خولی ئیسپانیا كە گەیشتوونەتە گۆڵی 200 لە مێژووی پاڵەوانێتییەكە، ئەمەش بەپێی تۆڕی "ئۆبتا" بۆ ئامارەكان. نەك هەر ئەمە، بەڵكو بنزیما توانی بەسەر دوو ژمارەی مێژوویی دوو ئەفسانەی پێشووی لالیگا زاڵ ببێت كە بریتین لە كریستیانۆ ڕۆناڵد و لێۆنێل مێسی، دوای ئەوەی هاوبەشی كرد لە دروستكردنی 15 گۆڵ لە لالیگا لە پاش تێپەڕینی 6 گەڕ لە دەستپێكردنی پاڵەوانێتی خولی ئیسپانیا. لە دوایین یاریی لەگەڵ ڕیاڵ مایۆركا كە ڕیاڵ مەدرید بە ئەنجامی 6 گۆڵ بەرامبەر بە گۆڵێك یارییەكەی بردەوە، بنزیما توانی دوو گۆڵ تۆماربكات و ماركۆ ئەسینسیۆی هاوڕێشی سێ گۆڵ تۆماربكات. بەو دوو گۆڵە بنزیما گۆڵەكانی گەیاندە 8 گۆڵ، لەگەڵ ئەمەشدا 7 گۆڵی تری دروستكردووە لەو 15 گۆڵەی كە لە یەكەم 6 گەڕی یەكەمی خولی ئیسپانیا لەلایەن ڕیاڵ مەدریدەوە تۆماركراون، ئەمەش لەلایەن "ئۆبتا"وە ئاماژەی پێكراوە. ڕۆناڵدۆ یەكەم یاریزان بوو لە خولی ئیسپانیا لە سەدەی بیست و یەك كە بەشداریی لە 14 گۆڵدا كرد لە گەڕەكانی یەكەمی پاڵەوانێتییەكە و توانیبووی 13 گۆڵ تۆماربكات و گۆڵێكیش دروستبكات، ئەمەش لە وەرزی 2014- 2015، بەڵام بنزیما توانی ئەو ژمارەیەی ڕۆناڵدۆ بشكێنێت لەڕێی ئەو دوو گۆڵەی تۆماریی كرد لە یارییەكەیان لەگەڵ ڕیاڵ مایۆركا.
-
خەڵك وتەبێژی كۆمەڵی دادگەریی كوردستان ڕایدەگەیەنێت ، ئەو بازنانە دەدات كە كاندیدی حزبەكەی تێدا نیە دەنگەكانمان لەو بازنانە بە پێی بڕیار و رێنمایی حیزب دەبێت. موحەمەد حەكیم جەبار، سەبارەت بەو بازنانەی حزبەكە كاندیدی تێدا نیە بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ڕوونكردنەوەیەكدا ڕایگەیاندووە، پاش خوێندنەوە و ھەڵسەنگاندمان بۆ یاسای ھەڵبژاردن و ڕێژەی دەنگمان لە بازنەكان لە دوا ھەڵبژاردن، گەیشتینە ئەوەی لەو پێنج بازنە كاندیدمان هەبێت. هەر لە ڕوونكردنەوەكەدا، وتەبێژی كۆمەڵی دادگەریی كوردستان ئاشكراشیكردووە، كە ئەو بازنانە دەدات كە كاندیدی حزبەكەی تێدا نیە دەنگەكانمان لەو بازنانە بە پێی بڕیار و رێنمایی حیزب دەبێت.
-
خەڵك- ڕاشد بن حەمید نعێمی، سەرۆكی یەكێتی تۆپی پێی ئیمارات ڕایدەگەیەنێت، وڵاتەكەی ئامادەی میوانیداریكردنی ڕووداوە گەورەكانە لەسایەی بوونی توانایەك كە دەیگەیەنێتە ئەو ئاستە. ڕۆژنامەی (البیان)ی ئیماراتی لە زاری نعێمییەوە، بوونی وتوێژ و هەماهەنگی لەنێوان یەكێتی تۆپی پێی وڵاتەكەی و ئەنجومەنی وەرزشی ئەبوزەبی و یەكێتی تۆپی پێی نێودەوڵەتی (فیفا) ئاشكرا كرد، سەبارەت بە میوانداریكردنی كۆپی داهاتووی پاڵەوانێتی جامی جیهانی یانەكان، لە پاش داوای لێبورنی ژاپۆن. بە وتەی نعێمی"تائێستا بڕیاری كۆتایی لەو بارەیەوە نەدراوە، بەڵام پێداگرن لەسەر میوانداریكردنی بۆنە گەورەكان". سەرۆكی یەكێتی تۆپی پێی ئیمارات، ستایشی میوانداریكردنی وڵاتەكەی كرد بۆ كۆپی دەیەمی پاڵەوانێتی خۆرئاوای ئاسیا كە وابڕیارە لە ساڵی 2023 بەڕێوەبچێت، ئاماژەی بە تواناكانی ئیماراتيش كرد لەڕووی پێشكەشكردنی كۆپییەكی ناوازەی پاڵەوانێتییەكە.
-
خەڵك- سوپای عێراق كوژرانی چوار چەكداری ڕێكخراوی داعش لە زنجیرە چیاكانی حەمرین ڕادەگەیەنێت. بەپێی بەیاننامەیەك كە لەلایەن لیوا یەحیا رەسوڵ وتەبێژی فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی عێراقەوە بڵاوكرایەوە" ئەمڕۆ پێنجشەممە، بەپشتبەستن بە زانیارییە هەواڵگرییەكان، فڕۆكە جەنگییەكانی عێراق حەشارگەیەكی داعشیان لە زنجیرە چیاكانی حەمرین بۆردومانكرد". هەر لە ڕاگەیەندراوەكەدا هاتووە" ئەو حەشارگەیەی بۆردومانكرا، لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە لە پەلامارەكانی ئەم دواییە بۆسەر هێزە ئەمنییەكان لە پارێزگای كەركووك بەكارهێنرابوو"، ئاماژەی بە ڕوودانی شەڕ و پێكدادانیش كرد لەنێوان هێزە ئەمنییەكان و تیرۆریستانی داعش لە ناوچەكەدا و وتی "لە ئاكامی بۆردومان و شەڕ و پێكدادانەكەدا، چوار تیرۆریستی داعش كوژراون و حەشارگەكەش خاپووركرا". وتەبێژی فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی عێراق دەڵێت"ئۆپەراسیۆنی هێزە ئەمنییەكان بۆ پشكنین و گەڕان بە دوای حەشارگەكانی داعش لەو ناوچەیە بەردەوامە".
-
خەڵك سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان پێشوازی لەسەرۆكی ئیئتیلافی نیشتیمانی عێراق كرد و لە دیدارەكەدا بیروڕا لەبارەی دوایین پێشهاتە سیاسییەكان لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەكە ئاڵوگۆڕ كرا. مەسعود بارزانی، سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان ڕۆژی پێنجشەممە ٢٣ـی ئەیلولی ٢٠٢١لە سەلاحەددین پێشوازی لە ئەیاد عەلاوی سەرۆكی ئیئتیلافی نیشتیمانی عێراق كرد. ئاماژە بۆ ئەوەشكراوە، لە دیدارەكەدا بیروڕا لەبارەی دوایین پێشهاتە سیاسییەكان لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەكە ئاڵوگۆڕ كرا، هەر ڕۆشنایی خرایە سەر هەڵبژاردنی پەڕلەمانی عێراق لە١٠ـی ئۆكتۆبەری داهاتوو و تەحەددیاتی بەردەم عێراق لە قۆناغی داهاتوو.
-
خەڵك وەزارەتی تەندروستی عیراق ئاشكرای دەكات ، 2953 حاڵەتی نوێی تووشبوون بە ڤایرۆسی كۆرۆنا تۆماركراوە و 5335 كەسیش چاكبوونەتەوە و 44 حاڵەتی مردنیش هەبووە . وەزارەتی تەندروستی عیراق لە بەیاننامەیەكدا ئاماژەی بەوەكردووە، كە لە 24 كاتژمێری ڕابردوودا 25 هەزار و 195 پشكنینی تایبەت بە كۆرۆنا ئەنجام دراوە و دەركەوتووە 2953 كەس تووشی ڤایرۆسی كۆرۆنا بوون و ئەنجامەكانیان پۆزەتیڤ بوون. ئاشكراشی كردووە، كە زۆرینەی تووشبووەكان لە بەغدا بوون، هەروەها لە كەركوك 195 و سلێمانی 672 و هەولێر 286 حاڵەت و دهۆك 278 حاڵەت تۆماركراوە. ڕوونیشی كردۆتەوە، كە 5335 تووشبوو بە پەتاكە چاكبوونەتەوە، كە زۆرینەیان لە بەغدا بوون و هەروەها لە سلێمانی 512 و هەولێر 350 و دهۆك 201 و كەركوك 163 كەس چاكبوونەوە. ڕاشیگەیاندووە، 44 كەس بە پەتاكە گیانیان لەدەستداوە و لە سلێمانی 9 و هەولێر 6 دهۆك 4 حاڵەت تۆماركراوە بەوەش ژمارەی مردووان گەیشتۆتە 21993 كەس.
-
خەڵك ئەنجومەنی شورای بزووتنەوەی ئیسلامی كوردستان ڕایدەگەیەنێت ، خەڵكی كوردستان با بایكۆتی هەڵبژاردن بكەن، بەڵام لە كەركوك بەشداری كارا بكەن و دەنگ بە كاندیدەكەی ئەوان بدەن. ئەنجومەنی شورای بزووتنەوەی ئیسلامی كوردستان دوای كۆبونەوەی خۆی راگەیەندراوێكی لەبارەی هەڵبژاردنەكانی مانگی داهاتوو بڵاوكردەوە و ڕایگەیاندووە، پێویستە هاووڵاتیانی كوردستان هەڵوێستێكی مێژوویی تۆمار بكەن بە سزادانی بازرگانانی سیاسی، كە ساڵەهای ساڵە وەك بزنس سەیری پرۆسەی هەڵبژاردن و سیاسەتكردن دەكەن. ئاماژە بۆ ئەوەشكراوە، كە لەماوەی ڕابردوودا هەوڵێكی زۆرماندا ئیسلامخوازانی كوردستان لە لیستێكدا كۆبكەینەوە بەڵام لەباربرا. دواشدەكات ، خەڵكی كوردستان با بایكۆتی هەڵبژاردن بكەن، دەنگی ناڕەزایەتی خۆیان بەرزبكەنەوە و بڵێن نەخێر بۆ بەردەوامی زوڵم و ستەم و مانەوەی ئەوانەی كە چەندەها ساڵە یاری بە ژیان و موقەدەرات و سامانی وڵاتیان بە تاڵان بردووە. دەقی بەلاغی كۆتایی كۆبوونەوەی ئەنجومەنی شورای بزووتنەوەی ئیسلامی كوردستان: بەناوی خوای بەخشندە و میهرەبان ئەمڕۆ پێنج شەممە 23/9/2021 بەرامبەر بە 16/صفر/1443 كۆچی ئەنجومەنی شورای بزووتنەوەی ئیسلامی بەسەرپەرشتی بەڕێز ڕابەری گشتی بزووتۆەوەی ئیسلامیی كۆبوونەوەی ئاسایی خۆی ئەنجامدا، ئەم كۆبوونەوەیە لە كاتێكدایە كە هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەدەچێت، ئەنجوومەنی شورای بزووتنەوەی ئیسلامی كوردستان دوای تاوتوێكردنی هەموو ئەگەرەكان بە ڕاشكاوی و بێ پەردەو پێچ و پەنا دووپاتی بڕیاری بایكۆت لە پرۆسەی هەڵبژاردن دەكاتەوە و داوا دەكات لە ئەندامان و كادر و لایەنگران و دوست و هەوادار و هاوڵاتیانی خەڵكی كوردستان كە بایكۆتی ئەو هەڵبژاردنە بكەن و دەنگی ناڕەزایەتی خۆیان بەرزبكەنەوە و بڵێن نەخێر بۆ بەردەوامی زوڵم و ستەم و مانەوەی ئەوانەی كە چەندەها ساڵە یاری بە ژیان و موقەدەرات و سامانی وڵاتیان بە تاڵان بردووە. ئەنجوومەنی شورای بزووتنەوە پێی وایە لە ماوەی ڕابردوودا ئەوە دەركەوتووە بۆ هەموو هاوڵاتیانی كوردستان كە ئەوانەی نوێنەرایەتی كوردیان كردووە لە بەغدا ئەوەندەی نوێنەرایەتی حزبەكانیان كردووە و لە بەرژەوەندی خۆیان كاریانكردووە نەیانتوانیوە لە بەرژەوەندی هاوڵاتیانی بەش مەینەتی كوردستان كار بكەن ،بۆیە پێمان وایە پێویستە هاوڵاتیانی كوردستان هەڵوێستێكی مێژوویی تۆمار بكەن بە سزادانی بازرگانانی سیاسی كە ساڵەهای ساڵە وەك بزنس سەیری پرۆسەی هەڵبژاردن و سیاسەتكردن دەكەن نەك خزمەتكردنی خەڵكی هەژار و فەراهەمكردنی ژیانێكی شایستەو شیاو بۆهاوڵاتیان، ناشمانەوێت دەنگدانی ئێمە ببێتە هۆی دووبارە شەرعییەت دانەوە بەو دەسەڵاتە پاوانخوازە، ئەو هەڵوێستەشمان هاوسۆزی و پشتیوانییە بۆ خەڵكی ناڕازی لە هەرێمی كوردستان و عێراق كە متمانەیان بە سیستەمی ئێستای هەڵبژاردن و پرۆسەی سیاسی نەماوە بە هۆی ئەو هەموو تە زویر و ساختەكاریەی كە پرۆسەكەی لەكەداركردووە. خەڵكی كوردستان شاهیدن كە بزووتنەوەی ئیسلامی هەوڵێكی زۆریدا كە ئیسلام خوازانی كوردستان یەكبخات و ووزە و تواناكانیان لە هاوپەیمانی و لیستێكدا كۆ بكاتەوە، بەڵام بەداخەوە ئەو ئامانجە گەورە لە باربرا، بۆیە ئەگەری ئەوە هەیە كە زیانێكی گەورەیان بەربكەوێت لەم هەڵبژاردنە. لێرەوە بۆ ڕای گشتی دەێین: كە بەداخەوە بەبێ ویست و ئیرادەی خەڵكی ناوچەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان دۆخێكی نەخوازراو لەو ناوچانە هەیە بۆ پەراوێزخستنی ڕێژەی كوردو سڕینەوەی مێژوو و شوناسی نەتەوایەتی كورد، بۆیە وەك دڵسۆزی پەرۆشیمان بۆ پارێزگاریكردن لە دەنگی كورد لەو ناوچانەدا داوا لە هاوڵاتیان دەكەین بەشداری كارا بكەن لە پرۆسەی دەنگدان و سەرخستنی دەنگی مافی ڕەوای كورد و دەنگبدەن بە تاقە كاندیدی ئیسلامی لە شاری كەركووك بازنەی 2 ژمارە 54 بەڕێز (حەسەن شێخانی) مامۆستای زانكۆ و كاندیدی بزووتنەوەی ئیسلامی كوردستان.
-
خەڵك- پۆلیسی سلێمانی دەستگریكردنی كەسێك بە تۆمەتی فێڵكردن و دەستبڕینی چەند هاوڵاتییەك، ڕادەگەیەنێت. بەپێی ڕاگەیەندراوێك كە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی سلێمانییەوە بڵاوكرایەوە"پاش ئەوەی چەند هاوڵاتییەك له بنكەی پۆلیسی كوردسات سكاڵایان لەسەر تۆمەتبارێك تۆماركرد كە فێڵی لێكردوون، دوای وەرگرتنی بڕیاری دادوەر، دەستبەجێ لێكۆڵینەوە و بەدواداچوون بۆ دەستگیركردنی تۆمەتبارەكە دەستیپێكرد”. هەر لە ڕاگەیەندراوەكەدا هاتووە"“توانرا تۆمەتبار (أ، ح، یـ) لەدایكبووی 1958 لەلایەن مەفرەزەكانی بنكەی پۆلیسی كوردساتەوە دەستگیربكرێت، كە ناوبراو چەند سكاڵایەكی دیكەشی لەسەر تۆماركراوە و داواكراو بووە لە چەند بنكەیەكی پۆلیس”. پۆلیسی سلێمانی دەڵێت"لە ئێستاشدا تۆمەتبار بەبڕیاری دادوەرو بەپێی ماددەكانی 456 و 457 لە یاسای سزادانی عێراقی ڕاگیراوه و لێكۆڵینەوەكان لەگەڵیدا بەردەوامە".
