جموجۆڵی بەشێك لە هێزو لایەنە سیاسییەكانی عێراق بۆ دروستكردنی بەرەیەكی سیاسی ئۆپۆزسیۆن وەك ئامادەكاری بۆ دوورخستنەوەی عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیران لە پۆستەكەی دەستیپێكردوەو چاوەڕوان دەكرێت لە رۆژانی داهاتوودا سیمای ئەو هێزو لایەنانە بە ئاشكرا دەربكەوێت كەدەیانەوێت بە پاساوی شكستهێنان لە پڕكردنەوەی وەزارەتە بەتاڵەكان و نەبوونی هاوسەنگی و كەمتەرخەمی لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان كۆتایی بە حكومەتەكەی عادل عەبدولمەهدی بهێنن.

هەرچەندە عادل عەبدولمەهدی وەك كەسێكی بێلایەن و تەكنۆكرات، بەتەوافوقی هەردوو هاوپەیمانێتییە گەورەكەی پەرلەمان ( چاكسازی و بونیاد) پۆستەكەی وەرگرتوەو تا ئێستاش ئەو دوو هاوپەیمانێتییە بەردەوامن لە پشتیوانیكردنی، لەگەڵ ئەوەشدا كەم نین ئەو كەس و لایەنانەی لە ناو هەردوو هاوپەیمانێتییەكەو دەرەوەی هاوپەیمانێتییەكە نیگەران لە رۆڵ و ئەدای حكومەتەكەی و بەئاشكرا رەخنەی ئەوەی لێدەگرن كە وەك پێویست نەیتوانیوە بەرنامەی حكومەتەكەی جێبەجێبكات و بوێری ئەوەی نیە بە ئاشكرا راو هەڵوێستی خۆی دەرببڕێت لەمەڕ پرسە ناوخۆیی و ناوچەییەكان، بەدیاریكراویش لە پرسی تەواوكردنی كابینەكەی و سزاكانی ئەمریكا بۆ سەر ئێران، كە هەردوو پرسەكە بۆ مانەوەی عادل عەبدولمەهدی بوونەتە سەنگی مەحەك و بێتوانایی لە یەكلاكردنەوەی هەریەكێك لەو دووبابەتە رەنگە كۆتایی بەخۆی و حكومەتەكەی بهێنێت.

پرسی پڕنەكردنەوەی وەزارەتەكان نزیكەی پێنج مانگە بەردەوامە، لەو ماوەیەشدا عادل عەبدولمەهدی تەنها وەك تەماشەكەرێك بووەو نەیتوانیوە هیچ فشارێك بخاتە سەر لایەنەكان تاكو پەلە بكەن لە پێشكەشكردنی ناوی كاندیدەكانی وەزارەتە بەتاڵەكان بەتایبەت هەردوو وەزارەتی بەرگری و ناوخۆ كە بەكۆڵەكەی سەرەكی حكومەتەكەی دادەنرێن، بەشێك لە لایەنە سیاسییەكان بەتایبەت حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشوو لەماوەی رابردوودا بەتوندی رەخنەی لەكابینەی نوێ‌ گرتوە، كەلەسەر بنەمایەكی خراپتر لە بەشبەشێنەی حزبی دامەزراوە.

هەروەها لە پرسی سزاكانی ئەمریكا بۆ سەر ئێران و هەڵوێستی حكومەت لەوبارەیەوە، هەڵوێستێكی شەرمنانەی بۆ عادل عەبدولمەهدی دروستكردوەو بەهەر بارێكدا بڕیاربدات بێگومان پێگەی حكومەتەكەی دەخەنە مەترسییەوە.

دوای ئەوەی لە رۆژی 22ی نیساندا ئەمریكا كۆتایی بە ماوەی بەخشینی هەشت وڵات لە سزاكانی سەر ئێران هێنا كە یەكێكیان عێراقە ،بەشێك لە هێزو لایەنە سیاسییەكانی نزیك لە ئێران دژایەتی خۆیان بۆ بڕیارەكە راگەیاندو داوایان لە حكومەت كرد بڕیارەكە جێبەجێنەكات، بەڵام عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیران نایەوێت دژایەتی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بكات ، كە رەنگە دەرئەنجامی ئەم هەڵوێستە جموجۆڵی لایەنەكانی نزیك لە ئێران دژ بە سەرۆك وەزیران خێراتر بكات و كار بۆ دوورخستنەوەی بكەن.

تا ئێستا ئەوەی بەدیدەكرێت جموجۆڵەكانی دوورخستنەوەی عادل عەبدولمەهدی تەنها لەنێو لایەنە شیعەكاندایە بەدیاریكراویش لەنێو( هاوپەیمانی نەسر و رەوتی حیكمە) و ئەگەر لەوەرزی هاویندا حكومەت نەتوانێت خزمەتگوزارییەكانی وەك ئاو و كارەبا دابین بكات، دوورنیە لایەنی تریش بكەونە دژایەتیكردنی بەتایبەت هاوپەیمانی چاكسازی بە سەرۆكایەتی موقتەدا سەدر كە دابینكردنی خزمەتگوزارییەكانی كردۆتە مەرجی مانەوەی حكومەت.

زۆرن ئەوانەی زیاتر لە دەساڵە لە وڵاتە دیموکراسەکان دەژین بەتایبەت ئەوروپا” دەخوێنەوەو باس لە راستیەکان ناکەن و هەوڵی بەسەروەری کردنی یاسایان نەداوە، بەردەوام وەك تۆناردۆو گەردەلول کەوتونەتە هەڵدانەوەی کولتوری خۆمان و نەیان توانیوە بیگۆڕن بۆ شارستانیەکی نوێ لەکاتێکدا لەوڵاتی پڕیاساو واقعی ژیان دەژین کەپێمان دەڵین چۆن فێردەبن و چیبکەین بۆ گەیشتن بە سەربەستی تاك” هەوڵی چاکردنی هەڵەکانی کۆمەڵگەی کوردیان نەداوەو خۆیان حەشارداوە” ئەرکی ئێمە لەدەرەوەی ولات گەیاندنی شتەباشەکانە بۆ ناوخۆی وڵات بە ئاستێکی تەقلیدیبێت یان وەرگێرانێکی وەهابکرێ پارێزگاری لە مافی مرۆڤ بکات تاوانبار بە سزای یاسایی بگات” هەوڵی ئەکتیڤکردنەوەی دادگاکان بدەن تا یاسا سەروەربێت تاوانی جۆراوجۆر ئەنجام نەدرێت” پارێزرەکان توندو یاساییبن و بەدواداچون بکەن بۆ نەشاردنەوەی راستیەکان و حەقبێژبن و نەفرۆشرێن ” بەرپرس و لێپرسراوو فەرمانبەران و هەمو ئەوانەی پێان دەوترێ مرۆڤ مافیانی بەردەکەوێت و دەبێت هۆشیاربکرێنەوە.

 

دەبێت یاسا سەروەرکەین و درزوکەلێنی دیموکراسی شەقبردو بگرین” ئەمەیش بە وەرگرتن و گەیاندن و هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگەکەمان بەهەموان فشار بکەین و دادگاکان ئەکتیڤ بکرێنەوەو یاسا خاوەنی بڕیاربێت نەك بەرپرس و حیزب لە مالەکانی خۆیانە فەرماندەرکەن”

 

ئەم بەسەرهاتە لە ولاتی نەمسا ڕویداوەو زۆر بەکورتی دەگێڕمەوە” بەراوردی دەکەم لەگەڵ هەمان تاوانی کوشتنی تاریقی بەقاڵ و ئەو تاوانانەی لەماوەی رابوردودا گروپێك ئەنجامیاندا ” چیرۆکەکە نەمساییەو هی ساڵی 2008 ە. ئەم جۆرە سزایە درا” هەتایی” سزای هەتای بەپێی تەمەنەو لە 90 ساڵیدا هەمو تاوانبارێك ئازاد دەکرێت” پێم وابێت تا ئێستا لە زینداندا ژیان بەسەردەبات و جەند ساڵ جارێك مێدیاکان باسەکەی زیندو دەکەنەوە وەك بەربەست بۆ ئەوانەی پلانی تاوانیان هەیە”

 

ساڵی 2008 لە وڵاتی نەمسا پۆلیس کچێك دەدۆزێتەوە باکە تەمەن 73 ساڵەکەی لە ساڵی 1984وە لە ژێرزەمینی مالەکەیدا حەشاری دابوو لەماوەی 24 ساڵدا چەند منداڵێکی لە باوکی ببوبوو ، دروستکردنی مندالەکان لەژێر ترس و لێداندا پەروەردەکردبوو ” بەلێ لەمالەکەی خۆیداو لە ژێرزەمینێکی کەم ڕوناکیدا جارەکە تەمەنێک زیندانی دەکات و شەوانە لەگەڵیدادەبێت ، لەماوەی 24 ساڵدا چەندجاریك دوگیانی دەکات منداڵی دەکوژێ و دومناڵی گەورە دەکات” لەم هەمو ساڵەدا ڕۆژانە کچەکەی سزادەدات بەلێدان” خواردن و ئاو زیاتری ناداتێ” پاش 24 ساڵ دراوسێیەکی شکــدەکات بەنەهێنی لە دەرگا نهێنیەکانەوە گوێ هەڵدەخا پێدەزانێ و پۆپلیس ئاگادار دەکاتەوە” تاوانی ئەم باوکە بۆ کچەکەی و دروستکردنی مناڵ لێی بە سزای زیندانی تەواودەبێت” جا گەر ئەم کارە لە ولاتی ئێمەدا ئەنجام بدرایە دەبو خراپتر بە بکوژان و تاوانباران بکرێت بەهەمان جۆر دەگوترا با بە سزای لەسێدارەدان سزابدرێت”

 

هەڵبەت ئەمە گوتەو بۆچونی خۆمەو واش خۆم فێرکردوە تاڕێز لە مافی مرۆڤ بگرم چونکە لەوڵاتێکدا دەژیم و فێرکراوم بەدەر لە کلتوری کوردەواریم ” ئەو دابو نەریتە قێزەونە فاشستەی لە باشوی کوردستان هەیە لەبیرخۆمم بردۆتەوە و فێری یاسایەک کراوم کە مافی بێتاوان دەپارێزرێ ” وە سزای هەر تاوانبارێك بدات بە پێی ئەوتاوانەی ئەنجامیداوە”

 

من داکۆکی دەکەم لە یاسایەك سەروەربێت و مافی مرۆڤ” نەك خود و تاوانبار” کێشەی کورد ئەمەیە کە دەکرێتە پەندێکی بێ ناونیشان و نایناسن ” بەتۆمەت دروستدەکات و بێ ئاگایە لە خودەکە” بۆ دەبێت کوشتن بە کوشتن ئەنجامدرێت بۆ” ئەمە داکۆکی یە لە تاوانبار ” سزای کوشتن بەکوشتن وانەیەکی ئەرەبی فارسی ترکیەو دەبێت ئاراستەمان بگۆڕین بۆ ولاتانی خۆرئاواو ئەوروپا” دیموکراسی لەبەرگە تەقلیدیە هەڵەکە دەرکەین”

 

منیش وەك تۆدەزانم کە تاوانباران دەیان تاوانی جۆراوجۆریان ئەنجامداوە شایەنی قورسترین سزان ” بەڵام سزای کوشتن نا” بەڵکو زیندانی هەتایی بدرێن ئاسمان نەبینن جارێکی تر بە ئازیزەکانیان شادنەبن دەرگای زیندانیان بۆ ئەبەدی لێداخرێ و ئازادیان لێ قەدەغەبکرێ” هەندێجار وەها برسی بکرێن تا گۆشتی جەستەی خۆیان بخۆنو خۆیان لەناو دەبن و بەدەستی خۆیان خۆیان دەکوژن ” گەر یاسای توند هەبوایە نەیان دەتوانی ئەوکارە قێزەونە ئەنجام بدەن” هەوڵەکەی من بەئاگا هێنانەوەی دادوەرە بۆ ڕێکخستن و ئەکتیڤکردنەوەی سزاکان و پارێزگاری لە مافی مرۆڤ”

نابێت هەمو شتەکان ناوبنێین بکوژ” چونکە

هەرکەسێك بکوژێك بکوژێ ” دەبێتە هەمان بکوژو تاوانبار

تەنها یاسا دەتوانێت بڕیاربدات بەپێی ئەو نوسراوەی لە کیتابی دادوەردایە

 

كۆڕبەندی داڤۆسی ئابوری جیهانی دەربارەی فێركردن لە ڕاپۆڕتی ساڵانەیدا ئاشكرایكرد، وڵاتی ( قەتەر) لەپێشەنگدایە و پلەی شەشەمە لەسەر ئاستی جیهانی و یەكەمە لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی و پاشانیشینی ئەردەنیش ئاستی لە ڕیزبەندییەكە دابەزیوە و وڵاتی میسر لە پێش كۆتایی ڕیزبەندییەكەیە! ئەمەش بەپێی ڕاپۆرتی كۆڕبەندەكە هەریەكە لە وڵاتانی (لیبیا و سودان و سۆماڵ و عیراق و سوریا و یەمەن) پۆڵین نەكراوە، ئەویش بەهۆی نەبوونی ئاسانترین پێوەری دڵنیایی جۆری كە لەسەر ئەو وڵاتانە جێبەجێ كراوە.
ڕاپۆرتەكەی كۆڕبەندی داڤۆسی ئابوری جیهانی بۆ لایەنی كواڵیتی فێركردن (140) وڵات دەگرێتەوە.
سەنگافورە، یەكەمی ڕیزبەندییەكەیە و قەتەر شەشەمی جیهانە و یەكەمی وڵاتانی عەرەبییە، ئاستی فێركردن لە وڵاتانی دیكەدا بەم شێوەیەیە: سەنگافورە پلەی یەكەمە و پاشان سویسرا و فنلەندا و هۆڵەندا و ووڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا پلەی هەژدەهەمینە و دواتر دانیمارك و سوید بەدوایدا دێن، هەروەها ئەڵمانیا پلەی بیستەمە و فەڕەنسا بیست ودوو ئوسترالیا سی و یابان سی و یەك و ئیسپانیاش پلەی چل و حەوتی وەرگرتووە.
بەپێی ڕاپۆرتەكە توركیا لە پلەی نەوەد و پێنجەمە و لە وڵاتانی عەرەبیشدا ئیماراتی عەرەبی یەكگرتوو پلەی دەیەمی وەرگرتووە و سعودیەش پلەی پەنجا، لەكاتێكدا وڵاتی میسر پلەی پێش كۆتایی وەرگرتووە واتە (139)مین وڵاتە لەكواڵیتی لایەنی فێركردندا.
ئەمەش لەكاتێكدایە ئەم ڕاپۆرتە پشتی بەستووە بە كۆمەڵێك پێوەر كە كۆڕبەندی داڤۆسی ئابوری جیهانی دایڕشتوە و پێكهاتووە لە (12) پێوەری سەرەكی:
1-دامەزراوەكان و بیناكان.
2-داهێنان.
3-ژینگە.
4-ئابوری هەموەكی.
5-تەندروستی فێركردن.
6-فێركردنی زانكۆیی.
7-ڕاهێنان.
8-توانای بازاڕی شمەك.
9-توانای بازاڕی كار.
10-پێشكەوتنی بازاڕی دارایی
11-ڕەگەزی تەكنۆلۆژیا.
12-قەبارەی بازاڕ و گەشەسەندنی كارەكان.

ڕاپۆرتی پێودانگی بیرسون
لەگەڵ سەرهەڵدانی پێشبڕكێی تەكنەلۆژی و زانیاری لە دونیادا، دڵنیایی جۆری فێركردن ناپێورێت بە ناوبانگی زانكۆكان و خوێندنگە نێودەوڵەتیەكان، بەڵكو پێوەر ئاستی پڕۆگرامی خوێندن و ئاستی خوێندكارە كە بەرهەمی كۆتایی سیستمی فێركردنە.
لە هەموو وڵاتێكدا چەندین دامەزراوەی جیهانی هەیە كە هەڵدەستن بە هەڵسەنگاندنی ئاستی فێركردن و‌ئەم دامەزراوانە جیاوازییان هەیە لە ڕووی ئامانج و هۆكارو و ئەو لایەنە‌ی پڕۆژەكە پارەدار دەكات.
بۆ نموونە پێوەی بیرسون ئاماژە بۆ فێركردن و كارامەیی و زانیارییەكان و بەدەستهێنانی توانای زانستی جیهانی لە پۆڵینەكەیدا پێنج ووڵات هەیە كە یەكەمن لە فێركردنی بنەڕەتی، بە پشتبەستن بە چەند تاقیكردنەوەیەكی نیودەوڵەتی لەوانە:
1.ئاستی پێشكەوتن لە خوێندن و نووسینی نێودەوڵەتی ناسراو بە(بیرلز- Progress in International Reading Literacy Study (PIRLS).
2.ئاڕاستەكانی‌ نێودەوڵەتی بەدەستهێنانی خوێندن لە بیركای و زانست ناسراو بە (تیمس- Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS).
3.بەرنامە‌ی نێودەوڵەتی هەڵسەنگاندنی خوێندكار ناسراو بە (بیزا-Program for International Student Assessment).

لەئەنجامی بەشداریكردنی قوتابییەكان لەم تاقیكردنەوە نێودەوڵەتییانە بۆ ساڵـی (2018) ڕیزبەندی ( 10) ووڵاتی یەكەم بەمشێوەی بوو:
كۆریای باشور بە پلەی یەكەم و‌ ژاپۆن لە پلەی دووەم و سەنگاپورە سێیەم و هۆنگ كۆنگ چوارەم و فنلەندا پێنجەم وە وڵاتەكانی بەریتانیا و كەنەدا و هۆڵەندا و ئیرلەندا و پۆڵەندا بەدوایاندا دێن.
بە گەڕانەوە بۆ ڕاپۆرتی كۆربەندی ئابوری جیهانی دوو حاڵەتی نوێ بەدی دەكرێت كە پێویستە ئاماژەی بۆبكەین، كە لە ئەنجامی ئەو پێشكەوتنانە دێت لە سیستمی فێركردندا ئەنجام دراوە ‌پێگەیەكی بەرزیان بەدەستهێناوە لە لیستی دڵنیایی جۆری لە فێركرندا.
میرنشینی قەتەر بە پلەی شەشەم لە جیهان و یەكەمی ووڵاتانی عەرەبیدایە، پێشكەوتنی قەتەر لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقا لە ڕاكێشانی ئاسانی توانستە پیشەییەكان بۆ ناو بازاڕی ووڵاتەكە، بەپێی ڕاپۆرتی كۆڕبەندی ئابوری جیهانی لەژێر ناونیشانی (پاشەڕۆژی هەلـی كار و لێزانینەكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكوری ئەفریقا ئامادەكاری هەرێمایەتی بۆ شۆڕشی پیشەسازی چوارەم) ڕاپۆرتەكە توانستی بازاڕی كار و پێشكەوتن لەسەر ئاستی چاكسازی بەستوەتەوە بە دەرهاوێشتەی فێركردن، پاش ئەوەی قەتەر پێش وڵاتانی ناوچەكە كەوتووە‌ لەسەر ئاستی دڵنیایی جۆری، هەروەها لەسیستمی‌ فێركردن توانیویەتی پلەی ( 5.6‌)ی دڵنیایی جۆری بەدەست بهێنێت، هەروەها ئەزمونی وڵاتی قەتەر بەیەكێك بە ئەزمونە سەركەرتوەكان ئەژمار دەكرێت، دوای ئەوەی دەستپێشخەری و ئامانجەكانیان بۆ ساڵی (2030)دانا و داهاتی بەدەستهێنراو لە سامانی نەوت و غاز خرایە خزمەت بواری گەشەپێدان و فێركردنەوە و ئامانجیان پێشخستنی توانای مرۆڤ بوو لە ڕێگای پڕۆگرامەكانی خوێندنی زانكۆیی و سوود وەرگرتن لە هونەری فێركردنی زانكۆیی نوێ لەدەرەوە و جێبەجێكردنی ئەزمونی وڵاتە سەركەوتوو و پێشەنگەكانی جیهانی، وڵاتی قەتەر زیاتر لە (%12) خەرجییەكانیان بۆ بواری فێركردنە واتە بەنزیكەی (6 ) ملیار دۆلار ساڵانە و بڕیارە تا ساڵی (2025) خەرجی فێركردن بگاتە سەروو (41) ملیار دۆلار.

سەنگافورە نمونەی سەركەوتن.
وڵاتی سەنگافورە مۆدێلێكی دیكەی ئەم پێوەرانەیە و لەماوەی (50) ساڵی ڕابردوودا لە دوورگەیەكەی نەخوێندەواری هەژار بووە بە وڵاتێكی پیشەسازی گەشەسەندوو كە ئاستی ژیانی دانیشتوانەكەی هاوتای ووڵاتانی پێشكەتوویی پیشەسازیە.
لەبواری فێركردندا لە پلەی یەكەمی جیهاندایە، هۆكاری ئەم گوڕانكارییە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو باوەڕەی (لـی كوان یو) سەرۆك وەزیران هەیبوو كە فێركردن هۆكاری یەكلاكەرەوەیە لەگەشەپێدانی هێزی كاركردن و بەدیهێنانی ئامانجەكانی ئابوری و كۆمەڵایەتی. دەستی بە دوو دەسپێشخەری كرد:
یەكەم: (خوێندنگا بۆ بیركردنەوە‌‌، نەتەوە فێردەبێت) مەبەست لێی دەستەبەركردنی خوێندن بۆ هەموو تاكێك.
دووەم: (فێركردنی كەم، فێربوونی زۆر) كە زیاتر گرنگی بدرێت بە ناوەڕۆك.
ئەم دوو دەستپێشخەریە لەسەر چوار ڕەهەندی سەرەكی كاری لەسەر كرا:
1- پێداچوونەوە بە كرێی مامۆستایان و فێركاراندا.
2-پێدانی دەسەڵاتی زیاتر بەسەركردە و بەڕێوەبەرانی خوێندنگاكان و سەربەخۆییان.
3-لابردنی پشكنین و نوێكردنەوەی جیاكاری خوێندنگاكان.
4-دابەشكردنی خوێندنگاكان بۆ بەش و كۆمەڵەكان.
لەڕاستیدا هەستانەوە و پێشخستنی كواڵیتی فێركردن پێویستی بەگۆڕانكاری ڕیشەیی لەم هۆكارانەی خوارەوە هەیە:
1-ئامادەكردنی مامۆستایان بەشێوەیەك كەبەرزترین كواڵیتی بێت.
2-پێشكەشكردنی باشترین پڕۆگرامی فێركردن كە گەشە بدات بەلایەنی بیركردنەوە و ئامانج لێی پڕكردنەوە و داواكاری بازاڕی كار بێت.
3-هاندانی بەشداریپێكردنی خوێندكاران بۆ چالاكی و سوود وەرگرتن لەهۆكارەكانی بەردەست.
4-دابینكردنی ئامێرو هۆكارەكانی فێركردن لە بینای خوێندنگە و سەرجەم پێداویستییەكانی تر
ئامانجی سەرەكی لەم بابەتە بەراووردكردنی هەرێمی كوردستان نییە لە دڵنیایی جۆری پەروەردەكردن و فێركردن، چونكە دەوڵەتی عیراقیش كە وەك هەرێم هەژماكراوین لەگەڵیدا لەم ڕاپۆرتەدا یەكێكە لەو شەش وڵاتەی كە دوور خراوەتەوە لە پۆڵینكردنەكەدا، بەڵكو ئێمە ئێستا لە كوێی كاركردن و خۆئامادەكردنداین بۆ ئەوەی پۆلێن بكرێن و بچنە پێشەوە یان بە واتایەكی تر ئایا دەستمان كردوە بە جێبەجێكردنی پێوەرەكان؟ لە پای ئەو دەرئەنجامانەی كە پڕۆسەی فێركردن لەو وڵاتانە بەدەستی هێناوە زۆر لە چاكسازی ڕامیاری و ئابوری و كۆمەڵایەتی و شارستانی وا دەردەكەوێت تەنها ئەوەی لە وڵاتی ئێمەدا دەگوزەرێت هەڵمەتێكی نەهێشتنی نەخوێندەواریە! وە بۆ هاتنەسەر ڕێگای دەستكردن بە چاكسازی و گۆڕانكاری هەنگاونان بۆ جێبەجێكردنی دڵنیایی جۆری لە فێركردندا.
لە ساڵـی (2009) ‌وەزارەتی پەروەردەی عیراق و هەرێم پڕۆژەیەكیان دەستپێكرد لە ژێر ناونیشانی (پشتگیری كردن بۆ باشتركردنی كواڵیتی فێركردن لە قوتابخانەكانی عێراقدا) وە لە لایەن ناوەندی ڕۆشنبیری بەریتانی (British council) ڕاهێنەری بكرێت و بە دەستەبەركردنی دارایی ڕێكخراوی یونسیف و یەكێتی ئەوروپا. لەژێر ناوی (بنیادنانەوی تواناكانی فێركردنی سەرەتایی و دواناوە‌ندی) بە ئامانجی چاككردنی جۆری لە فێركردن و یەكسانی لە هەلـی كاردا.
بەڵام بەداخەوە ئەم پڕۆژەیە نەتوانرا بەتەواوی جێبەجێ بكرێت لەبەر كۆمەڵێك هۆكار كەدەتوانین بڵێن یەكێك لە‌ گرفتەكانی جێبەجێنەكردن شەڕی نەخوازراوی تیرۆر بوو لەگەل (داعش) و قەیرانی دارایی و دەرئەنجامەكانی هەریەكە لە شەڕ و تەنگەژەی ئابووری و ئاوارەبوون هۆكار بوون، سەرەنجام پڕۆژەكە وەك ئەوەی بۆی دانرابوو جێبەجێ نەكرێت‌ و ڕاهێنەرە نێودەوڵەتییەكان گەڕانەوە بۆ بەریتانیا.
خۆشبەختانە ‌لەسەرەتای ساڵـی خوێندنی (2017 _2018) دەستكرایەوە بە جێبەجێكردنی پڕۆژەكە لە هەرێم و عێراق، بۆ ئەم ‌مە‌بەستەش چەندین ڕاهێنەری سەركردە ئامادەكران و بەشداری پێكران لە خولـی تایبەتدا بۆ هەریەكە لە سەرپەرشتیاران و بەڕێوەبەر و مامۆستایان ئامادەكردنیان بۆ ووتنەوەی خولی تایبەت بۆ سەرجەم سەرپەرشتیاران و بەڕێوەبەر و ژمارەیەك لە مامۆستایان.
لە هەرێمی كوردستان ساڵـی خوێندنی (2017 – 2018 ) قۆناغی كۆتایی پڕۆژەكە كەوتە بواری جێبەجێكردن كە پڕۆسەیەكی نوێ بوو بەناوی (هەڵسەنگاندنی دەرەكی) كە بەشێوەیەكی ئەزموونی لە (177 ) قوتابخانە ئەنجام درا.
لە ساڵی خوێندنی (2018 – 2019 ) پڕۆژەكە لە (654 ) قوتابخانەدا جێبەجێ كرا بەشێوەیەكی پراكتیكی بە گۆڕینی شێوازی سەرپەرشتیكردن و هەڵسەگاندن كە بریتی بوو لە:
1- گۆڕینی شێوازی سەرپەرشتیكردنی پەروەردەیی و هێنانەكایەی چەمكی (هاوڕێی ڕەخنەگر– critical friend)
2-ئەنجامدانی هەڵسەنگاندن لە لایەن لیژنەیەك لە دەرەوەی قوتابخانە، ئاستی جێبەجێكردنی ئەو (25) ستاندارەیە دیاریكراوە بۆ جێبەجێكردنی.
پۆڵێنێكی تر كە لە ڕاپۆرتەكەی كۆڕبەندی ئابووریدا هاتووە ئاستی دڵنیایی جۆری (زاست و بیركاری) وەك لە وێنەكەدا دەردەكەوێت دەركەوتن و هاتنەپێشەوەی بۆ لوتكەی ڕیزبەندیەكە لە كۆپی ساڵی (2018 ) ووڵاتانی نوێ و لە ناویاندا وڵاتانی عەرەبی، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ جێبەجیكردنی بنەماكانی دڵنیایی جۆری لە كارگێڕی و پڕۆگرامەكانی هەردوو وانەكە و بەشداریكردنی لە هەڵسەنگاندنە جیهانیەكان بە تایبەت كە تاقیكردنەوەی ئاڕاستەكانی‌ نێودەوڵەتی بەدەستهینانی خوێندن لە بیركای و زانست (TIMSS) كە تاقیكردنەوەیەكی جیهانییە (4 ساڵ) جارێك دەكرێت و لەلایەن دەستەی نێودەوڵەتی بۆ هەڵسەنگاندنی كارامەییەكانی پەروەردەیی(of Evaluation the for Association International Achievement Educational ) كە بارەگاكەی لە هۆلەندایە ئەنجام دەد‌رێت.
لە هەنگاویكی تردا وەزارەتی پەروەردەی هەرێم بە هاوكاری ڕێكخراوی (یونیسیف) لە خۆئامادەكردنداین بۆ بەشداریكردن لە تاقیكردنەوەی پێوەری (TIMSS)‌ كە لەڕێگەی پسپۆری نێودەوڵەتی پێوەرەكە سەرپەرشتی دەكرێت، بۆ ئەم مەبەستە لە ڕێكەوتی (24 /4 ) تاقیكردنەوەیەكی ئەزموونی ئەنجام دەدرێت كە ژمارەیەك قوتابخانە دیاریكراوە بۆ پۆلی (4) لە وانەكانی بیركاری و زانست بە ئامانجی بەشداریكردن لەو پێوەرەدا، كە هەریەكە لە حكومەت و وەزارەت و پڕۆگرامەكان و هەموو كەسانی پەیوەندیدار دەخاتە ژێر ئەركی بەرپرسیارێتی و بەرزكردنەوەی ئاستی دڵنیایی جۆری لە فێركردندا. ئەمەش پرۆسەیەكی گەورەیە تائێستا چەند هەنگاوێكی بۆ نراوە، بەهیوای ئەوەی ڕۆژێك بێت لە ڕیزبەندی وڵاتاندا جێگەی خۆمان بكەینەوە.

سەركۆ یونس مامۆستای ئابووری

دلێر مەحمود بەڕێوەبەری سەرپەرشتیكردن