بە درێژای سەدان ساڵ هەردوو نەتەوەی كورد لە ناكۆكی و ململانێ و دانەجیڕە و تەنانەت شەڕ و كاولكاریدا بوون، بۆیەش دەڵێم كورد و تورك، بۆ ئەوەی لەسەر ئاستی هەرچوار وڵاتەكە (عێراق و ئێران و سوریا و توركیا) پەیوەندییەكانی كورد و تورك بخەینەڕوو، ئایا كێشەكە هەژموونی سیاسی و پایەماڵی مافی نەتەوەییە، یان پێكەوەهەڵنەكردنی كۆمەڵایەتی و ناتەبایی هامساییە كە كاریگەری لەسەر ڕەوشەكە توندتر كردۆتەوە.

بە گوێرە ئەوەی كە ژمارەی هاوڵاتیانی كورد لە باكوری كوردستان لە كوردەكانی پارچەكانیتری كوردستان زیاترە، زۆرترین چاو دەخەینە سەر ئەم پارچەیە و راستییەكی حاشاهەڵنەگریشە كە ناكۆكی و ململانێكانی كورد و تورك لە توركیادا كاریگەری گەورەی لەسەر تێكرای دووركەوتنەوەكانی نێوان ئەم دوو نەتەوەیە هەبووە و دەبێت، چونكە هەم بەریەككەوتنەكان زۆرترن و هەمیش زۆرینەی لێكۆڵەرە سیاسیەكانی چارەسەری كێشەی كورد و تورك بە ئەنكەرەوە دەبەستنەوە، یانی ئەو چەند ساڵەی كە پرۆسەی ئاشتی لەتوركیا هەبووە بە زەمەنی كەمبوونەوەی ململانێ و سەرەتاتكێكانی نێوان دوو نەتەوەكە زانراوە لەسەر ئاستی هەموو پارچەكانیتر.

ئەوەی لە توركیا بینراوە و زانراوە پایەماڵی مافی نەتەوەیی و بەرزكردنەوەی كێرڤی رەگەزپەرستی بووە، ئەوەتا توركیا گەورەترین كێشەی بووەتە قەزیەی كوردی و كوردیش گەورەترین كێشەكانی هەر لەناو توركیادایە.

كاتێ دەڵێین كێشە دەبێ ئەوە تۆخ بكەینەوە كە لە قوتابخانەی سەرەتایی و خوێندن بە زمانی دایكەوە كوردەكانی توركیا كێشەیان هەیە تا دەگاتە دینداری و بازرگانی و گەشتیاری و بازاڕگەری و ڕۆشنبیری و دیوێكی تەواو داگیرساوی كۆمەڵایەتی، درك بەم راستیانەی كە ناكۆكی نێوان كورد و تورك لەگەڵ ئەوەی مێژینەیە بەڵام زۆر قووڵیشە و بەیەكداچوونی ئەو دوو نەتەوەیە هەر بە ناتەندروستی ماوەتەوە و گەورە سیاسەتوان و لێكۆڵەرانی هەردوولاش ئەوەیان باش روونكردۆتەوە كە تا زەمینەی كۆمەڵایەتی وئاشتەوایی كۆمەڵایەتی لە نێوان كورد و توركدا نەڕەخسێنرێت، ناتوانرێت ئاشتەوایی سیاسی بەرقەرار بكرێت.

لە یەكێك لە دوایین لێدوانەكانیشیدا دۆناڵد ترەمپی سەرۆك كۆماری ئەمریكا لەگەڵ باسكردنی ناكۆی دووسەد ساڵەی ئەم دوو نەتەوەیە، هەوڵی نێوەندگیری نێوان كورد و تورك بە یەكێك لە بژاردەكان دەزانێت. لە لایەكیتریشەوە لە دوایین پەیامی خۆیدا عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری پارتی كرێكاری كوردستان كە لە ئیمراڵییەوە پەیامەكەی بڵاوكردۆتەوە بە روونی ئەم پرسە شیدەكاتەوە.

ڕۆژی چوارشەممە 12ی حوزەیرانی 2019 ، پارێزەرانی عەبدوڵڵا ئۆجەلان پەیامەكەیان بڵاوكردەوە، كە باس لە ئاشتی و پێكەوە ژیان دەكات، ” وەك نیشانەیەكی مێژوویی، تورك بێ كورد و كورد بێ تورك نابێت، كاتێك لە میزۆپۆتامیا كورد نەمێنێت، لە ئەنادۆلیش شتێك بەناوی توركیا نامینێت و هەبوون و پێشكەوتنی كورد بە بەهێزبوونی توركەكانەوە خاوەن هەموو واتایەكە.

” ڕێبەری پارتی كرێكارانی كوردستان جەختیكردووەتەوە، گۆڕانكاریی دیموكراتی بە بەشداری هەموو كۆمەڵگا دەكرێت، پێویستە ڕێبازی خانەوادەپەرەستی، خێڵ پەرەستی و عەشیرەت پەرەستی سەرەڕاست بكرێتەوە و بنەماش چارەسەریی سیاسەتی دیموكراتییە. نزیكەی دە ساڵە بارودۆخی سیاسی سوریا شێواوە و بە تەنیشتییەوە جۆرێك لە دەسەڵاتی خۆسەری بۆ كورد لە رۆژئاوای كوردستان هاتۆتە ئاراوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەی كە بەریەككەوتنی كورد و تورك راستەوخۆ نەبووە، بە پێچەوانەوە بەریەككەوتنی كورد و عەرەبەدۆستەكانی توركیا گەرمتركراوەتەوە كە توركیا بۆ پارێزگاری لە ئاسایشی ناوخۆی خۆی و مەترسی لە دروستبوونی هەرێمێكی تری كوردی لە رۆژئاوای كوردستان بە روونی ڕاگەیاندووە و ئەمەشی نەشاردۆتەوە، توركیا زۆر نالەبارانە پێی وایە كە ئەگەر كورد لە رۆژئاوا بەهێز بێت ئەوا دەبێتە مەترسی بۆ سەر ناوخۆی توركیا، ئەمەش دەكرێت وەك فاكتێكی سیاسی بخوێنرێتەوە، بۆیەش لە چەند ساڵی رابردوودا هەموو هەوڵەكانی توركیا بۆ ئەوە بوون كە كورد لە سوریادا لاواز بكات، چەندین رێگای جیاوازیشی گرتۆتەبەر، هەر لە هەوڵدان بۆ هەڵگیرساندنی شەڕی ناوخۆیی نێوان كورد و كوردەوە تا پشتیوانی نەیارانی كورد لە رۆژئاوا و بەهێزكردنی هێزە ئیسلامییە چەكدارەكانی سوریا، و لە تۆخكردنەوەی جیهادەوە تا بنەما دینییەكانیتر، دواترینیشییان ستراتیجی سیاسی و سەربازی و بەدەستهێنانی رەزامەندی نێودەوڵەتی بۆ دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنی سەربازی.

توركیا لە سەرەتای روداوەكانی سوریاوە كێشەی گەورەی ئەوەیە كە بەرژەوەندییەكانی لە گەڵ ئەوانیتردا ناگونجێت و خۆشی ناتوانێت رێگەی خۆی بگرێتە بەر بۆیەش وەك پێشتر ئاماژەم پێكرد توركیا هەوڵی زۆریدا پێش ئۆپەراسیۆنەكە و تا ئەوەش كە گڵۆپی سەوزی بۆ كرا شتی زۆری بەخشی، بەڵام توركیا بەهێزترین ستراتیجێك كە توانی پشتیوانی ئەمریكای وەك زلهێزی گەورە پێ بەدەستبهێنێت.

ئەوە بووە كە بە روونی رایگەیاندووە كە پارتی كرێكارانی كوردستانی -پەكەكە تەنها كاتێك دێتە سەر مێزی ئاشتی كە یەكینەكانی پاراستی گەل- یەپەگە لاوازبیت لە سوریا.

لە عێراقیشدا كە تاكە هەرێمی فیدراڵی كوردی هەیە ئەزموونی كێشە و ناكۆكی و ناتەبایی نێوان كورد و تورك مێژینەیە، بەڵام ئەوەی وایكردووە كەمتر ئەم ناكۆكییانە رەنگبدەنەوە یەكەم ئامادەگی كورد بووە بە بەرقەراركردنی ئاشتی كۆمەڵایەتی و چەسپاندنی بنەماكانی دیموكراسی و پێكەوەژیان لە هەرێمی كوردستاندا و لە لایەكیتریشەوە ئەو پەیوەندییە سیاسی و بازرگانی و ئەكادیمیەی كە لە نێوان هەرێمی كوردستان و توركیادا هەیە، چونكە لە لایەك دڵنیاییدان بووە بە توركیا كە هەرێمی كوردستان نابێتە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی توركیا، لە لایەكیتریشەوە بەرزكردنەوەی سەقفی هەماهەنگی كلتوری و فەرهەنگی نێوان هەردوو نەتەوەكە و هەردوو دەسەڵاتەكە بووە تا ئەو ئاستەی پۆستی باڵای حكومیش دراوەتە توركمانەكان، نریككردنەوەی ئامانجە هاوبەشەكانیش لە كەركوك و ئەو ناچانەیتردا كە توركمانەكانی تێدا نیشتەجێن باشترین بژاردەی پێكەوەژیانی نەتەوەیی بووە.

هەرچی پەیوەندی بە رۆژهەڵاتی كوردستانیشەوە هەیە، ئەگەرچی زەمینەیەكی كۆمەڵایەتی لەبار بۆ پەیوەندی نێوان هەردوو نەتەوەی كورد و تورك لە پارێزگاكانی ئێراندا نیە بەڵام هەوڵە شەڕانگێزییەكانی زۆر تۆخ نەكراونەتەوە، گومان لەوەدا نیە كە لە رووی كۆمەڵایەتییەوە كورد و تورك تێكەڵییان بۆ دروست نەبووە و تائێستاش لە زۆرینەی نوكتە و قسەخۆشەكانیدا كورد، توركەكان بە نمونەی ناتەندروستی مامەڵە دەهێننەوە و توركەكانیش كورد بە شەڕانگێزی دەشوبهێنن، ئەوەتا لە سێ دەیەی ڕابردوودا زۆرجار لە ناوچەكانی ورمێ و نەغەدە و شنۆدا ناكۆكییە كلتوری و نەژادییەكان زەقكراونەتەوەو لەسەر ناو و تابلۆی شارەكان و قوتابخانە و شەقامەكان شەڕو خوێنڕێژی كەوتۆتەوە.

لە پاش دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنی سەربازی توركیا بۆسەر رۆژئاوای كوردستان لە چەند رۆژی ڕابردوودا تا دێت زیاتر جیاوازییە نەژادی و نەتەوەییەكان زەقتر دەبنەوە، لە لایەكەوە باسی بایكوتی هەرجۆرە مامەڵەیەكی بازرگانی و سیاسی و كلتوری و ئەكادیمی و كۆمەڵایەتی و گەشتیاری نێوان كورد و تورك دەكرێت و لە لایەكیتریشەوە نەتەوە خەتابار دەكرێت.

بۆیەش لەگەڵ باوڕی تەواوم بەوەی كە كوردیش وەك هەرنەتەوەیەكیتری سەرزەوەی پێویستە خاوەنی كیان و مافی سەربەخۆیی خۆی بێت دەبێت ئەو راستییە زیاتر لەبەرجاوبگیرێت تا لەسەر بنەمای مرۆڤسەنتەری دیدێكی كۆمەڵایەتی هاوبەش بۆ پێكەوەهەڵكردنی كورد و تورك نەخرێتەوە ئەوا نەك هەر جیاوازییە نەتەوەیەكان زەقتر دەكرێنەوە بەڵكو شەڕانگێزی و توندڕەوی و رەگەزپەرستی زیاتر پەرەدەسەنێت و ماڵوێرانی زیاتری بەدوادادێت بە تایبەت بۆ زۆرینەی هاونیشتیمانیانی كورد لە باكور و ڕۆژئاوای كوردستان.

 

ئەمڕۆ لە وتارێکی میدیاییدا، ئەردۆغان بە دوورو درێژی قسەی لەسەر لەشکرکێشییەکەی بۆ داگیرکردنی رۆژاوا کرد. بەروونی باسی لەوەکرد کە ئەم پلانە ھی شەوو رۆژێک نیەو ماوەیەکی درێژە کاری لەسەر دەکەن. پێشتریش لە میدیاکاندا بینیمان تەنانەت نەخشەی ئەو شارو شارۆچکانەش ئامادەکراوە کە تورکیا بە نیازە لە رۆژاوا عەرەبە ئاوارەکانی تێدا نیشتەجێ بکاو بەتەواوەتی سیمای کوردانەی بسڕێتەوە. جەختیشی کردەوە کە قسەو رەخنەکانی دەوڵەتان‌و رایگشتی جیھانیان بەلاوە گرنگ نیەو سوورن لەسەر ئەوەی تا کۆتایی پلانەکەیان جێبەجێ بکەن. ئاشکرایشی کرد کە سوپای داگیرکەری تورکیا بەدرێژایی سنووری سووریا تا قوڵایی ٣٠-٣٥ کیلۆمەتر خاکی رۆژاوا داگیر دەکات.

 

ئەوەی ئەمڕۆ سەیری ئەو وێنە و دیمەنانە بکات کە بۆ مەسەلەی کورد لە ئاستی جیھانیدا دروستبووە، بە بەراورد بە ساڵە درێژەکانی سەدەی بیستەم، ھەندێک گۆڕانی گرنگ و بنەڕەتیی دەبینێت، کە دەشێت وەک ”وەرچەرخان“ لە دۆزی کوردا وێنابکرێت. ئەوەی دەبینرێت دروستبوونی وێنەیەکە زۆر جیاواز لەو غیاب و ”بۆشاییە گەورەیە“ی بە درێژایی سەدەی بیستەم لە ئارادابووە.

بەشێوەیەکی گشتیی لە سەدەی بیستەمدا ”مەسەلەی کورد“، مەسەلەیەکی وون و نەناسراو و نەبینراو بوو، کێشەی کەمینەیەکی گومناوی ناو سنوورەکانی چوار دەوڵەتی نەتەوەیی بوو. لە ئاستی جیھانیدا شتێک نەبوو بەناوی ”گێڕانەوەی کوردییەوە“، Kurdish narrative، بێدەنگیەکی گەورە ھەبوو لەناو ئەو ڕووبەرە گەورەیەی قسەکردن و گێڕانەوەیەدا کە لە جیھاندا ئامادەبوو. فۆرمە جیاوازەکانی بێدەنگکردن و نەبوونی زمان و نەبوونی وێنە، دەرنەکوتن و نەبینین فۆرمی ئامادەگیی ئەم میلەتەبوو لە جیھاندا.

کورد کەمینیەکی وون و نەناسراوی ناو دەوڵەتانی ناوچەکە بوو. ژیان و بەسەرھات و ڕووداوەکانی بزر و بێگوتار بوو، بە دەگمەن نەبێت ھیچ شتێکی، تەنانەت کارەساتە گەورەکانیشی، سنووری ئەو دەوڵەتە نەتەوەییانەی تێنەدەپەڕاند کە لەناویاندا نیشتەجێبوو.

بەڵام ئەم دۆخە لە ئێستادا گۆڕاوە، ئەمڕۆ وێنەیەکی کورد لە جیھاندا ئامادەیە کە لای زۆرینەی خەڵک بینراو و ناسراوە. ئەم وێنەیە ھەم نوێیە و ھەم تەنھا وێنەی کەمینەیەکی ئەتنی غەدرلێکراو و چەوساوە نییە، بەڵکو وێنەی میلەتێکیشە بڕیاریداوە نەتوێتەوە، وێنەی شوناسێکە دەیەوێت ھەبێت و بژیی، وێنەی مافێکە بەدوای شوێنی خۆی لە جیھاندا دەگەڕێت.

ھەموو ئەمانە لە فۆرمی تەحەدایەکی گەورەدا دەبینرێن بۆ ئەو دەوڵەتانەی کورد لەناویاندا دەژی. ئامادەگیان وەک میلەتێکی بێماف، وێناکردنیان وەک ھەڕەشەیەکی ئەمنیی، یان مامەڵەکردنیان وەک کەمینەیەک کە پێویستە کۆنترۆڵبکرێن، بڕ و ڕادەی ئەو تەحەدایانەی بۆ ڕەوایەتی ئەو سیستمە سیاسییانە گەورەتر کردوە کە لە ناوچەکەدا ھەن و دروستکراون.

لە دەساڵی ڕابردووشدا دەرگیربوون لەگەڵ داعشدا، وەک ڕایدکاڵترین ھێزی ئیسلامی سیاسیی و ئۆرگانێک کە تێرۆر جەوھەرەکەی دەستنیشاندەکات، یان وەک ھەڕەشەیەکی گەورە ھەم لەسەر ناوچەکە و ھەم لەسەر جیھان، وێنەیەکی تری بۆ کورد دروستکردوە کە ئەویش دیسانەوە وێنەیەکی پۆزەتیڤ و مانادارە. وێنەی کورد وەک میەلتێک کە ڕادیکالیزمیی دینیی قبووڵ نییە و ژنەکانیان وەک پیاوەکانیان توانای بەرەنگاربوونەوەی فۆرمە جیاوازەکانی پەڕگیریی دینیی و نادینیان ھەیە و پارێزگاریی لە پلورالیزمی دینیی و فەرھەنگیی و سیاسیی دەکەن.

ئەم وێنە تازەیە وێنە باڵادەستەکەی ناو ڕای گشتیی و ناو بەشێکی گەورەی میدیا و ناو کۆمەڵگای مەدەنیی بەشێکی گەورەی وڵاتانی جیھانە. بەڵام ئەوانەی شارەزایی زیاتریان لە مەسەلەی کورد و ھێزەکانیدا ھەیە، ئەوانەی لە نزیکەوە ھێزە سیاسییەکانی کوردستان دەناسن، ئاگاداری دیوە تاریک و ناشیرینەکانی مەسەلەی کوردن. ئاگاداری ئابوریی مافیایی و ئەخلاقیاتی جەردەیی و کوشتن و بڕین و تاڵانیی و گەندەڵیی ھێزە باڵادەستەکانن، بەتایبەتی ھێزە سەرەکییەکانی ھەرێمی کوردستان.

ڕووکارە سوڵتانیی و خێزانیی و بنەماڵەییەکانی ئەم سیاسەتە دەناسن، بەو دابەشبوونە ناوەکییە گەورانەش ئاشنان کە ھێزە جیاوازەکانی ئەم مەسەلەیەی، ھەم کردوە بە دوژمنی یەکتر و ھەم ھەریەکێکیانی فڕێداوەتە باوەشی یەکێک لە ھێزە ئیقلیمییەکانەوە.

لە نێوان ئەو دوو وێنەیەدا ناکۆکیی گەورە و قووڵ و ھەمەلایەن ھەیە کە ڕەگەکانیان لەناو سیاسەتی کوردیی خۆی و ئاکاری ھێزە باڵادەستەکانیدایە، نەک لە ناو شێوازی وێناکردنی دونیای دەرەوەدا بۆ مەسەلەی کورد. یەکێک لە تەحەدا سەرەکییەکانی مەسەلەی کورد لە سەدەی بیست و یەکدا کۆتاییھێنانە بەم ناکۆکییە ناوەکییە، کۆتایھێنانە بە ناکۆکیی مەسەلەی کورد وەک مەسەلەی میلەتێک کە تەسلیم نابێت و بەرگریی لەخۆی و شوناسەکانی دەکات، لەگەڵ ھێزە سیاسییە سەرەکییەکانیدا، وەک ھێزی سوڵتانیی مافیایی نادیموکراس و کورتبین.

بەردەوامبوونی ئەم ناکۆکییە ھەموو مانایەک لە مەسەلەی کورد لەم سەدەیەشدا، دەسێنێتەوە. سەرلەنوێ داڕشتانەوەی مەسەلەی کورد لە دەرەوەی لۆژیکە سوڵتانیی و بنەماڵەیی و خێزانییەکانی سیاسەت و لە دەرەوەی فۆرە جیاوازەکانی پەڕگیری دینیی و ئەتنیی و ئایدیۆلۆژییدا، ئەو تاقە ڕێگایەیە کە دەبێت لەم سەدەیەدا بیگرینە بەر. لەدەرەوەی ئەم ڕێگایەکدا ھیچ شتێکی تر بوونی جگە لە تاریکیی، تاریکییەکی گەورەش.