خێزان

ئەمەی خوارەوە چەند کاریکاتێرێکە کە   نیشانی دەدات کچ بوون چۆنە!

زیپکە تەقاندن

خەڵك- بەشی هەواڵ

شاری سنە كە دووهەم گەورە شاری كوردنشینە لە ئێراندا و كەلتوورێكی ڕەسەن و جیاوازی هەیە و كاریگەری تایبەتی خۆی هەبووە لە سەر فەرهەنگ و كەلتووری كوردەواری و تەنانەت ئێرانیش، خاوەن گەلێك شوێن و شوێنەواری جوان و دێرینە و ئەم شوێنانە نەك هەر مێژووی شار و گەلێك دەگێڕنەوە و سەرەنجی گەشتیاران بۆ لای خۆیان ڕادەكێشن، پشتیوان و بناغەی فەرهەنگ و كەلتووری گەلن.

ژمارەی زۆر شوێن و بینای لەم جۆرە لە شاری سنە هەیە و دەمانەوێ یەك بە یەك سەردانی گەڕەك و كۆڵانەكان و شوێنەوار و بینا ڕەسەنەكان و كەسایەتییە ناسراوەكانی بكەین.
لە سەردانی ئەمجارەمان دەگەینە عیمارەتی خەسراوای شاری سنە كە دەكەوێتە نێزیك گەڕەكی قەتارچیان و ئێستا لە نێوان شەقامی وەكێڵ و دو سایدی شیبلیدایە.
عیمارەتی خەسراوا مێژوویەكی گرینگی هەیە و كاریگەری زۆری هەبووە لە سەر چارەنووسی شاری سنە و دانیشتووانەكەی چونكە لە سەردەمی خۆیدا شوێنی دەسەڵات و بڕیاردانی ئەردەڵانەكان بووە، كە حوكمی ناوچەكەیان دەكرد.

دەبێ سەرەتا ئاماژەیەك بدرێتە مێژووی ئەردەڵانەكان كە بۆ ماوەی ساڵانێك لە سنە میر و خاوەن دەسەڵات بوون و میژووەكەیان لە كتێبی مێژووی ئەردەڵان لە نووسینی مەستوورەی ئەردەڵان، خاتوونی شاعێری كورد و یەكەم ژنی مێژوونووسی جیهان بە جوانی وتراوە.

ئامانوڵا خانی والی، وەكوو حاكمی شاری سنە، لە ساڵی 1786 ی هەتاوی/1808ی زایینی دەستی كردووە بە دروست كردنی ئەم عیمارەتە و لە بەر خۆشەویستی خەسرەو خانی كوڕی، ناوی ئەم بینایە دەنێتە خەسراوا.

خەسراوا لە ڕووبەرێكی 6000 مەتری بونیات نراوە و هەندێ شارەزایان لەسەر ئەو بڕوایەن، بەشی ڕۆژهەڵاتی بیناكان لە سەردەمی زەندییەكان دروست كراوە و دواتر ئەمانوڵا خان تەواوی كردووە، بڕێكی دیكەش دەڵێین لە بنەڕەتەوە خۆی بونیاتی ناوە.

پاش دروست كردنی عیمارەتی خەسراوا، قەڵای دەسەڵات لە ناوەندی شاری سنە، بەردەوام وەكوو شوێنی دەسەڵات و بڕیاردان مایەوە و هەژمونی كەم نەكرا، بەڵام دواتر هێدی هێدی، خەسراوایش وەكوو شوێنی دەسەڵات و حوكم دان، گرینگی پێ درا و وەكوو شوێنی ڕێوڕەسمی فەرمی و پرۆتۆكۆڵی بەكار دەهێنرا و كرایە شوێنی پێشوازی و مانەوەی پاشا و بەرپرس و والی و دەسەڵاتدارانی ئەو سەردەمە.

بۆ نموونە لە كاتی سەردانی ناسرەددین شا، بۆ كوردستان لە عیمارەتی خەسراوا شوێنی مانەوە و خەیمەی بۆ بەرپا دەكرێت.

ئەمانوڵا خان لەو سەردەمە بۆ پتەوكردنەوەی دەسەڵات و هێزی خۆی لە ناوچەكە و نێزیك بوونی لە بارەگای پاشایەتی ئێران، كچی فەتح عەلی شای قاجار، وەكوو بووك و هاوژینی خەسرەوخانی كوڕی دێنیتە سنە و لەو كاتە ڕێوڕەسمی زەماوەند و ئاهەنگ و گۆڤەندێكی زۆر گەورە و بەشكۆ بەڕێوە دەبات و عیمارەتی خەسراوا دەبێتە ماڵی كچی شای قاجار.

دواتر خەسرەو خان بە هۆی خۆشەویستی زۆرەوە ژیانی هاوسەگیری لەگەڵ ماه شەرەف خانم، شاعیری كورد، ناسراو بە مەستوورەی ئەردەڵان، پێك دەهێنێت و خەسراوا دەبێتە مەكۆی شیعر و هۆنراوەكانی مەستوورەی ئەردەڵان و زایەڵەی شیعرەكانی لە حەوش و كۆشك و ژوورەكانی خەسراوا دەنگ دەداتەوە و لەو كۆشكە دڵڕفێنە بە باخ و حەوز و قەڵبەزەی ئاوەكانی، دیوانی شیعرەكانی دەهۆنێتەوە.

مەستورە خان كتێبێك لە سەر ئایین و هەروەها كتێبێكی لەبارەی مێژووی ئەردەڵانەوە نووسی و وەكوو یەكەم ژنی مێژوونووس لە جیهان ناوبانگی دەركرد.

خەسراوا لە ڕووی تەلارسازی و نژیارڤانییەوە، تایبەبەتمەندی و گرینگی خۆی هەیە، خەسراوا تەنیا یەك بینای تێدا نییە و كۆمەڵێك بینا و تەلاری لە پەنای یەكە و دوو بەشی سەرەكی لە خۆ دەگرێت، بەشێكی كۆشكی حوكمڕانییە كە زیاتر لە دیكەی بەشەكان گرینگی پێدراوە و چوار خەندەق و چوار شەقام لە دەوری بیناكە دروست كراوە و چوارباخ لە نێوان ئەم شەقامانە چێ كرابوون كە لە ئێستادا تەنیا دارەكانی ماوەتەوە و هێشتاكە شوێنی گەشت و سەیران و حەوانەوەی خەڵك و گەشتیارانن.

پاش مەرگی خەسرەوخان و كۆچی مەستوورەخان و بنەماڵەكەی بەرەو شاری سلێمانی، عەلی ئەكبەر خان شەرەف ئەلموڵك ئەردەڵان، نەوەی ئەردەڵانەكان و میراتگری عیمارەت، هەمووی دەفرۆشێت بە میرزا سادق خانی ئەعزازەلمولك و لەو كاتەوە خەسراوا بوو بە موڵكی ماڵباتی سادق وەزیری و لە سەر دەستی ئەوان، چەندین جار و چەندین بینا لە سەر شێوازی جۆراوجۆر لە بەشی باكووری ڕۆژهەڵات و باكووری ڕۆژئاوا و باشووری ڕۆژهەڵات و باشووری ڕۆژئاوای عیمارەت زیاد كران.

سەرچاوە: جام كورد