بەکردنەوەی ناوەندەکانی خوێندن و دەستپیکردنەوە بە دەوامی خوێندنگاکان، هەندێک لە منداڵان گرفتی دروستکردنی هاوڕێ و گونجاندنیان لەگەڵ قوتابخانە بۆ دروست دەبێت، بەتایبەت قۆناغی یەکەم لە گشت قوتابخانەکاندا، لێرەدا چەند هەنگاوێک نیشانی دایکان و باوکان دەدەین بۆئەوەی ئاسانتر لە گرفتی منداڵەکانیان تێ بگەن.
پشت بەستن بە توێژینەوە زانستییەکان، لێرەدا کۆمەڵێک هەنگاوی کرداری هەیە بۆ پاڵپشتیکردنی منداڵەکەت لە دروستکردنی هاوڕێیەتی، بەپێی ڕاپۆرتێک کە لە “پەیمانگای مێشکی منداڵ” (Child Mind Institute) بڵاوکراوەتەوە:
چۆن لێهاتووییە کۆمەڵایەتییەکانی منداڵەکەت پەرە پێدەیت؟
لێهاتووییە کۆمەڵایەتییەکان لە هەموو منداڵێکدا بە یەک ئاست دروست نابن. پزیشکی دەروونی د. ماری ڕۆنی ئاماژە بەوە دەکات کە منداڵانی زوو تووڕە و هەڵەشە ڕەنگە بە شێوازێک مامەڵە بکەن کە ئارەزووی گەورەیان بۆ دروستکردنی هاوڕێیەتی کەم دەکاتەوە (بۆ نموونە، کێشەیان لە گۆڕینەوەی ڕۆڵ و تێگەیشتن لە چاوەڕوانی هاوڕێکان هەیە).
هەنگاوەکانی ڕاهێنان:
- ڕاهێنان لە ماڵەوە: ڕاهێنانی پێ بکە لەسەر شتگەلێک وەک گۆڕینەوەی ڕۆڵ و بەشداریکردن لە کاتی یاریی خێزانیدا.
- ڕاهێنانی چارەسەرکردنی ناکۆکی: منداڵانی زوو تووڕە لە ڕێگەی “بەرجەستەی ڕۆڵەکان” (Role-Playing) بۆ لاساییکردنەوەی بارودۆخە جیاوازەکان سوود وەردەگرن.
- بوونی نموونەیەکی باش: دایک و باوک پێویستە خۆیان ببنە نموونە لە ڕەفتاری کۆمەڵایەتییان لەگەڵ ئەندامانی خێزان و هاوڕێیان.
- گفتوگۆ کۆمەڵایەتییەکان: بۆ ئەوانەی پێویستیان بە ڕێنمایی قووڵتر هەیە (بەتایبەت منداڵانی تووشبوو بە حاڵەتی ئۆتیزم)، دەتوانرێت شێوەی گفتوگۆی سادە بەکاربهێنرێت بۆ فێربوونی لێهاتووییەکانی وەک پەیوەندی چاو و وەڵامدانەوە بۆ هەستەکانی بەرامبەر.
کاتی یاری: دەرفەتێک بۆ ڕاهێنان
کاتی یارییەکانی دەرفەتێکی نایابن بۆ بنیادنانی لێهاتووییە کۆمەڵایەتییەکان. د. ڕۆنی پێشنیار دەکات کە دایک و باوکان پێش کاتی یاری لەگەڵ منداڵەکانیان هەندێک ئاماژەی کۆمەڵایەتی پێداچوونەوە بکەن:
- میوانداری: لەگەڵ منداڵەکەت قسە بکە دەربارەی واتاى میوانداری و چۆن میوانەکانیان ئاسوودە دەکەن.
- پشکنین: بپرسە چۆن دەزانین کە میوانەکان چێژ وەردەگرن؟ ئایا پێدەکەنن؟
- هەڵبژاردنی یاری: با منداڵەکەت یارییەکان پێشوەختە هەڵبژێرێت، و ڕێکبکەون لەسەر چۆنێتی گواستنەوە بۆ یاری داهاتوو.
- سروشتی بڕۆ: تا یارییەکە سەلامەت بێت، ڕێگە بدە کاتەکە بە شێوەیەکی سروشتی بڕوات، چونکە منداڵان لە ئەنجامە سروشتییەکانی کارەکانیانەوە فێر دەبن.
پشتگیریکردنی منداڵانی شەرمن
- خۆ بەدوورگرتن لە فشار: ئەگەر منداڵەکەت کۆمەڵایەتی نییە، دڵەڕاوکێ مەکە و خۆت لە فشاری ناواقعی بەدوور بگرە بۆ ئەوەی وەک سەرکردەی گرووپ بێت.
- دەستپێک لە ماڵەوە: بە کاتی یاریکردن لە ماڵی خۆتان دەست پێبکە، چونکە منداڵەکەت زۆرترین ئاسوودەیی هەست پێ دەکات.
- چالاکیی ڕێکخراو: یانەکان و چالاکییە ڕێکخراوەکان سوودبەخشن چونکە کەشیک دابین دەکەن کە دڵەڕاوکێ کەم دەکاتەوە.
- ئامادەکاری پێشوەختە: یارمەتی منداڵەکەت بدە کە پێشوەختە خۆی بۆ بارودۆخە دڵەڕاوکێکان ئامادە بکات، وەک ئاهەنگێکی ڕۆژی لەدایکبوون.
هەر منداڵێک کەسایەتی تایبەتی خۆی هەیە
- جیاوازی شەرمن و گۆشەگیر: هەندێک منداڵ کاتی هێمنی بۆ خوێندنەوە یان وێنەکێشان پێ باشترە (گۆشەگیر)، ئەمەش بە واتای دوورکەوتنەوە لە خەڵک نایەت.
- دانانی چاوەڕوانی گونجاو: پێویستە زانیاری زۆرت دەربارەی سنوورە کۆمەڵایەتییەکانی منداڵەکەت هەبێت و چاوەڕوانییەکانت بەپێی ئەوە ڕێکبخەیت.
- تەوژمی کۆمەڵایەتی خۆت مەخەرە سەر منداڵەکەت: ئەوەی تۆ چاوەڕێی دەکەیت، لەوانەیە منداڵەکەت پێویستی پێی نەبێت؛ هەندێکیان بە ئەنجامدانی چالاکییەکی خۆشەویست بۆیان تەنها جارێک لە هەفتەیەکدا بەسە، لە کاتێکدا هەندێکی تر حەز دەکەن ڕۆژانە ئەنجامی بدەن.