پرۆسەی ڕزگارکردنی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ ڕووداوێکی مێژوویی و وەرچەرخانێکی گرنگ بوو لە مێژووی عێراقدا. ئەم پرۆسەیە کۆتایی بە دەسەڵاتێکی خوێنڕێژ و دیکتاتۆری هێنا کە بۆ ماوەی زیاتر لە سێ دەیە خەڵکی عێراقی لەژێر چەپۆکی ستەم و چەوساندنەوەدا هێشتبووەوە. بەم هەنگاوە، دەرگای ئازادی بۆ گەلی عێراق کرایەوە و ئەو گەلە بۆ یەکەمجار لە مێژووی نوێی خۆیدا هەناسەیەکی ئازادی هەڵمژی.
لە ئەنجامی ئەو پرۆسەیەدا، چەندین دەستکەوتی گرنگ بەدی هاتن:
کۆتایی هاتن بە سیستەمی دیكتاتۆری بەعس و سەدام حسێن کە بە هەزاران کوردی ئەنفال و کیمیاباران کردبوو، بە سەدان هەزار عێراقی لە گۆڕی بەکۆمەڵدا شاردبووەوە، و بە ملیۆنان کەسی ئاوارە کردبوو.
بۆ یەکەمجار، عێراقییەکان توانیان لە هەڵبژاردنێکی ئازاددا بەشداری بکەن و نوێنەرانی خۆیان هەڵبژێرن. دەستوورێکی نوێ نووسرایەوە کە مافی هەموو پێکهاتەکانی عێراقی دەستەبەر کرد.
دەیان میدیای ئازاد و سەربەخۆ دامەزران، مینبەرێک بۆ دەنگی جیاواز و بیروڕای جۆراوجۆر پێکهات.
عێراق توانی پەیوەندی لەگەڵ کۆمەڵگای نێودەوڵەتی دروست بکاتەوە و گەمارۆ ئابوورییەکانی لەسەر هەڵبگیرێن.
بۆ یەکەمجار، ناسنامەی فرەیی و فرەنەتەوەیی عێراق بە ڕەسمی ناسێنرا و مافی پێکهاتە جیاوازەکان لە دەستووردا چەسپێنرا.
پەنجەرەی هیوا کرایەوە و هەموو عێراقییەکان خۆزگەیان بە ئایندەیەکی گەشاوە و ژیانێکی باشتر لە ژێر سایەی دیموکراسی و ئازادیدا دەخواست. خەونی بنیاتنانی عێراقێکی نوێ لەسەر بنەمای دادپەروەری، یەکسانی و ئاشتی لە دڵی هەموو عێراقییەکدا گەشایەوە.
بەڵام ئەمڕۆ، دوای بیست و دوو ساڵ لە پرۆسەی ڕزگارکردن، وێنەکە زۆر جیاوازە لەوەی چاوەڕوان دەکرا. هەنگاوەکانی عێراق لە ڕێگای دیموکراسی و گەشەکردن بە کۆمەڵێک بەربەست و ئاستەنگ دەوردراون. قەیرانی متمانە وەک دەردێکی کوشندە، پەیوەندی نێوان پێکهاتە سیاسییەکانی ژەهراوی کردووە. ئەو بێ متمانەییە، کە لە نێوان لایەنە سیاسییەکان و لە نێوان گەل و دەسەڵاتدا بوونی هەیە، سەرچاوەی زۆربەی کێشەکانی ئەمڕۆی عێراقە.
بەشێكی زۆری لایەنە سیاسییە عێراقییەکان، لەبری هاوکاری بۆ بنیاتنانی وڵاتێکی بەهێز، سەرقاڵی ململانێی دەسەڵات و دابەشکردنی سامان و پۆستەکانن. ڕێککەوتننامە سیاسییەکان دەکرێن و دەشکێنرێن، بەڵێنەکان دەدرێن و پشتگوێ دەخرێن هەر ئەمەشە وایکردووە کە هاووڵاتیان متمانەیان بە سیستەمی سیاسی و ئیداری عێراق لەق و لاواز بێت.
قەیرانی متمانە لە عێراق تەنها ئەنجامی ململانێی ناوخۆیی نییە، بەڵکو بەرهەمی دەستێوەردانی دەرەکی، میراتی دیکتاتۆریەت و شەڕە لەگەڵ کەلتوورێکی سیاسی کە گرنگی بە بەرژەوەندی گشتی نادات. چارەسەری ئەم قەیرانەش ئاسان نییە، بەڵام دەکرێت لە ڕێگای دامەزراندنی سیستەمێکی شەفاف، بەرپرسیار و دادپەروەر، بە دروستکردنی دیالۆگێکی ڕاستەقینە لە نێوان هەموو پێکهاتەکانی کۆمەڵگادا هەنگاو بەرەو دروستکردنەوەی ئەو متمانەیە بنرێت.
بیست و دوو ساڵ دوای ڕزگارکردن، عێراق لە دوو ڕێیانێکی سەختی مێژووییدایە، یان ڕێگای دروستکردنەوەی متمانە و بنیاتنانی وڵاتێکی بەهێز و سەقامگیر هەڵدەبژێرێت، یان درێژە بە بازنەی بێ متمانەیی و دواکەوتن دەدات. هیوا و داواکاری هەموو هاووڵاتیانی عێراقیش ئەوەیە کە سەرکردەکانیان ڕێگای یەکەم هەڵبژێرن و بەرژەوەندی نیشتمانی لەسەرووی هەموو بەرژەوەندییەکی دیکەوە دابنێن.
ئەو پرۆسەی ڕزگارکردنەی کە هیوای بۆ گەلی عێراق هێنایە کایەوە، پێویستی بە بەردەوامبوون هەیە، بەڵام ئەمجارە بە هەنگاوی پتەو و دروست. تەنها بەم شێوەیە دەتوانرێت ئەو هیوایەی لە ساڵی ٢٠٠٣ گەشایەوە، بکرێتە ڕاستییەکی بەرجەستە کە هەموو عێراقییەک لە سایەیدا بە ئاشتی و کەرامەتەوە بژی.
ئەمیر عومەر