کاتێک بیر لە پیسبوون دەکەینەوە، بەزۆری بیر لە هەوری کاربۆنی ڕەشی کارگە و گواستنەوە دەکەینەوە کە شارەکانمان پڕ دەکەنەوە، ئەو ڕژانە نەوتەی کە کەناراو و زەریاکانمان پیس دەکات، یان ئەو پاشماوە پلاستیکیانەی کە لە هەموو شوێنێکی هەسارەکەدا هەیە.
پیسبوون بەگشتی بە زیادکردنی ماددە یان جۆرەکانی وزەی نوێ بۆ ژینگەی دەوروبەر بە ڕێژەیەکی خێراتر لەوەی سروشت یان مرۆڤ دەتوانێت مامەڵەی لەگەڵدا بکات بە شلکردنەوە، شیبوونەوە، لابردنی، دووبارە بەکارهێنانەوە، یان هەڵگرتنی لە فۆرمێکی بێ زیاندا بەو پێیەی چالاکییەکانی مرۆڤ ئاستێکی بێ وێنەی ڕووناکی دەستکردی بۆ سروشت زیادکردووە، پیسبوونی ڕووناکی دەتوانرێت وەک فۆرمێکی نوێی پیسبوون پۆلێن بکرێت کە بووەتە جێگەی نیگەرانی بۆ لێکۆڵەران، چالاکوانانی ژینگە، و بەرگریکارانی هەسارەکە، کە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ بەربڵاوتر دەبێتەوە و نیگەرانییەکان لەو بارەوە زیاتر دەبن، یەکێکە لە بەرهەمەکانی گەشەسەندنی تەکنەلۆژی و پیشەسازی کۆمەڵگاکان، و کاریگەریی حاشا هەڵنەگری لەسەر تەندروستی مرۆڤ هەیە، هەروەها لەسەر سیستەمی ژینگەیی و بایۆلۆجی و هاوسەنگی.
پیسبوونی ڕووناکی بە گۆڕانکاری لە ئاستی سروشتی تاریکیدا پێناسە دەکرێت بە زیادکردنی چڕیی تەنۆلکەکانی ڕووناکی لە ژینگەی شەودا، لە ئەنجامی چالاکییەکانی مرۆڤ.
نەخشەی ڕووناکی سروشتی لە ماوەی درێژخایەنی مێژووی زەویدا تاڕادەیەک یەکگرتوو بووە، ئەمەش وایکردووە پیسبوونی ڕووناکی ببێتە تێکچوونێکی ڕۆمانسی کە پێناچێت زیندەوەران توانای ڕووبەڕووبوونەوەی پەرەیان سەندبێت، بۆیە سەیر نییە کە ڕووناکی دەستکرد لە شەودا توانای تێکدانی فیزیۆلۆژی و ڕەفتاری زۆرێک لە زیندەوەرانیان هەبێت.
بۆ وێناکردنی ڕادەی پیسبوونی ڕووناکی لە شارە گەورەکاندا، هەندێک لە دانیشتوانی شارەکان تەنانەت نازانن ئاسمانی شەوێکی ئاسایی چۆنە.
لە ساڵی 1879دا گڵۆپە گەرمەکانی تۆماس ئەدیسۆن بۆ یەکەمجار شەقامێکی نیویۆرکیان ڕووناککردەوە و سەردەمی مۆدێرن و ڕووناکی کارەبایی دەستپێکرد لەو کاتەوە، گڵۆپی کارەبایی بە درێژایی شەو شەقام و گۆڕەپان و شوێنی وەستانی ئۆتۆمبێل و تابلۆی بازرگانی و پەنجەرەی بینا بازرگانی و ئۆفیسەکانی ڕووناککردەوە و جیهانیان لە تاریکییەوە گۆڕی بۆ ڕووناکی کارەبایی.
ڕووناکی دەستکرد سەرچاوەیەکی سەرەکی بۆ مرۆڤایەتی دابین کردووە، ئەمەش وایکردووە کۆمەڵگاکان چالاکییەکانیان درێژبکەنەوە بۆ درەنگانی شەو و چەندین شوێنی ناوماڵ کە ڕووناکی سروشتی پێویستیان نییە بۆ کارکردن لە ڕۆژدا، ئەمەش سودێکی بەرچاوی ئابووری و پەروەردەیی و پزیشکی بۆ مرۆڤ هێناوە.
ڕووناکی دەستکرد وایکردووە شەقامەکان سەلامەتتر و ئاسوودەتر بن بۆ مرۆڤ لە شەودا، بەڵام وەک هەر دەستکەوتێکی تری مرۆڤ کاریگەرییەکی ڕوونی لەسەر ژینگەی دەوروبەر و زیندەوەرە زیندووەکان و تەنانەت لەسەر خودی مرۆڤیش بەجێهێشتووە.
ئاستی ڕووناکی دەستکرد بە شێوەیەکی بەرفراوان کاریگەری لەسەر ڕەفتاری جۆرەکان هەیە، لەوانەش زاوزێکردن، کۆچکردن، خۆراک دۆزینەوە، ڕاوەدوونان و شێوازەکانی تری ڕەفتار و بەم شێوەیە، گۆڕینی شێوازی ڕووناکی سروشتی دەتوانێت کاریگەری نەرێنی لەسەر گیانلەبەرە کێوییەکان هەبێت و مەترسی لەسەر جۆراوجۆری زیندوو دروست بکات.
ڕووناکی دەستکردی شەوانە دەتوانێت ڕیتمەکانی ڕۆژانەی ئاژەڵە کێوییەکان تێکبدات، کاریگەرییە ژینگەییەکانی ڕووناکی یان لە ڕێگەی بەرکەوتنی ڕاستەوخۆی ڕووناکی لە ناوچە شارییەکان ڕوودەدات، یان بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ لە ڕێگەی درەوشانەوەی ئاسمانەوە، واتە پیسبوونی ڕووناکی لە ڕووناکی دەستکردەوە کە لە شارەکانەوە بڵاوبووەتەوە، کە دەتوانرێت لە شوێنە دوورەکانی دوور لە ناوەندەکانی شارەوە دەستنیشان بکرێت.
بەڵگە زانستییەکان ئەوە دەردەخەن کە ڕووناکی دەستکرد لە شەودا کاریگەری نەرێنی یان کوشندە لەسەر زۆرێک لە زیندەوەران هەیە، لەوانە دوورخراوەکان، باڵندە، شیردەرەکان، مێرووەکان و ڕووەک.
لەگەڵ زیادبوونی چالاکییە ئابوورییەکانی مرۆڤ لە سەردەمی ئێستادا، بەردەوام ژمارەی ئەو کەسانەی کە بە شۆفتی شەوانە کاردەکەن لە هەموو جیهاندا بە تایبەتی لە وڵاتانی پیشەسازیدا لە زیادبووندایە، بەو پێیەی زۆرێک لە وڵاتانی جیهان مۆدێلی کۆمەڵگەیەکی 24 کاتژمێری دەگرنەبەر، جا چ لە ماڵەوە بێت یان لە شوێنی کاردا.
مرۆڤیش وەک هەموو جۆرەکانی سەر هەسارەکەمان، پرۆسەی بایۆکیمیایی و فیزیۆلۆژی خۆی، وەک سووڕی خانەکان، مردنی بەرنامە بۆ داڕێژراوی خانەکان، دەربڕینی جینەکان، یان دەردانی هۆرمۆنەکان، بە ڕیتمێکی ڕۆژانە کە تەقلیدی خولانەوەی زەوی دەکات، کە تێیدا ماوەی خۆرهەڵاتن و خۆرئاوابوون ڕێکوپێکە.
بەڵام کاری شۆفت، لە ژێر ڕووناکی دەستکرددا، ئەم ڕێکخستنە دەگۆڕێت بە تێکدانی ڕیتمەکانی ڕۆژانە لە سیستەمی دەماری ناوەندیدا، هەروەها گۆڕینی شێوازی خۆراک.
لە مانگی حوزەیرانی 2019، دەزگای نێودەوڵەتی بۆ لێکۆڵینەوە لە شێرپەنجە (IRAC) کاری شەوانی وەک ئەگەری شێرپەنجەیی مرۆڤ (گرووپی 2A شێرپەنجەیی) پۆلێن کرد، بە پشتبەستن بە بەڵگەی سنووردار لە توێژینەوە پەتازانییەکان و بەڵگەی پێویست لە مۆدێلی ئاژەڵان.
تێکچوونی ڕیتمەکانی ڕۆژانە میلاتۆنین سەرکوت دەکات، ئەمەش دەبێتە هۆی تێکچوونی خەو، کێشەی تەندروستی دەروونی و خراپتر لە توێژینەوەکانی ئەو پەرستارانەی کە بە شێوەی شەوانە کاردەکەن، پەیوەندییەکیان لە نێوان شێرپەنجەی مەمک و شۆفتی شەوانەدا دەرکەوتووە کە پەیوەندییان بە ئەمەوە هەیە، کاریگەری گۆڕانکاری لە هەندێک لە نیشاندەرەکانی ڕیتمەکانی ڕۆژانە (وەک تێلۆنین) هەیە meres) لەسەر دەردانی هۆرمۆنەکانی زاوزێ.
زۆربەی زیندەوەران خۆیان گونجاندووە بۆ بەکارهێنانی ڕووناکی وەک سەرچاوەی وزە یان زانیاری بەرهەمهێنەرانی سەرەتایی (وەک ڕووەک، چڵکن و بەکتریا) ڕووناکی بەکاردەهێنن بۆ کۆکردنەوەی مۆلیکولە ئاڵۆزەکان، گەشەکردن و هەڵگرتنی وزە.
ڕووەکەکان پێویستیان بە ڕووناکی هەیە وەک سەرچاوەیەکی وزە کە لە فۆتۆسێنتێزەوە بەدەستی دەهێنن.