لوقمان غەفوور

گۆڤاری نیو ئینگلاند جۆرنالی پزیشكی-ی ئەمریكی لە ژمارەی 24ی جێنیوەری وتارێكی 6 لاپەڕەیی بڵاوكردۆتەوە لەسەر نەخۆشی كۆرۆنا، بەپێویستمزانی بەشی پێویستی بۆ خوێنەرانی كورد بگوازمەوە:
ڤایرۆسى كۆرونا كە بە (nCoV-2019) ناسراوە تا رۆژی 24ی جێنیوەری لە وڵاتی چین 45 كەسی كوشتووە و 1429 كەسی تۆماركراوە. لەئەمریكاش دوو حاڵەت تۆماركراوە ئەویش پیاوێكی تەمەن 30 ساڵ لەویلایەتی واشنگتۆن و ژنێكی تەمەن 60 ساڵ –ی خەڵكی شیكاگۆ-ی ویلایەتی ئیلینۆیا، دوای ئەوەی لە چین گەڕاونەتەوە، دەركەوتووە هەڵگری ڤایرۆسەكەن و لەژێر پشكنیندان.

هەروەها لەوڵاتانی فەرەنسا و كۆریای باكوور و ژاپۆن و نیپاڵ و تایلاند و سەنگاپۆرە و مالیزیا و ڤێتنام و تایوان و ڕوسیا و عەرەبستانی سعودیە و ئوسترالیا-شی گرتۆتەوە و لەهەروڵاتەش بە ژمارەی جیاواز 3-4 كەس دیاریكراوە.

تا ئەمساتە زانایان هەوڵدەدەن لە چۆنێتی تەشەنەسەندنی ڤایرۆسەكە بگەن، بەڵام لەوە دڵنیا بوون كە لەمرۆڤەوە دەگوازرێتەوە بۆ مرۆڤ.

سەنتەری كۆنترۆڵكردن و خۆپاراستن لەنەخۆشییەكان (CDC) كە رێكخراوێكی نیشتمانی گشتییە بۆ تەندروستی لەئەمریكا و سەنتەری كۆنترۆڵكردنی نەخۆشییە ترسناكەكانە و سەر بەئاژانسی حكومەتی فیدرالی ئەمریكای وەزارەتی تەندروستییە و بارەگای سەرەكی لە ویلایەتی جۆرجیایە، لەئێستادا زیاتر سەرقاڵی خۆپاراستن و چاودێریكردنی تەندروستییە بۆ روبەرووبوونەوەی ڤایرۆسەكە.

چی لەرووخساری كەسی تووشبوودا دەبینرێت:
بەپێی سەنتەری كۆنترۆڵكردن و خۆپاراستن (CDC)، دەشێت ئەو كەسە هەست بە ترس بكرێت لە تووشبوونی ئەگەر:
*تا-ی لەرادەبەدەر و بەئەستەنگ هەناسەدان-ی تیابینرا، ئەویش دوای ئەوەی زانرا كەسەكە گەشتی وڵاتی چین-ی كردووە یاخود پەیوەندی هەبووە بە كەسێكەوە كە گومانی لێدەكرێت یان لە گەشت گەڕاوەتەوە.

*كۆكەی توند و سوتانەوەی قوڕگ

*هەستی كرد بە گیان داهێزرانێكی لەناكاو و شەكەتی ماسولكەكان و سەریەشە و گێژبوون.
هەرچەندە دۆن هۆڵت، پسپۆری نەخۆشییە هەناوییەكانی منداڵان لە پۆرتلاند، دەڵێت:”یەكێك لە گرفتەكانی ئەم ڤایرۆسە ئەوەیە هەمان نیشانەی ئەنفلۆنزای ئاساییە، بۆیە پێویستە هەركەس هەستی بە ئەنفلۆنزا كرد سەردانی پزیشك بكات بەبێ هیچ خۆ دواخستنێك”.

كێ زیاتر ئەگەری مردنی زیاترە؟

ئەوكەسانەی كە سیستمی بەرگرییان لاوازە ئەگەری مردنیان خێراترە ئەوانیش منداڵ و كەسی بەتەمەنە.

خۆپاراستن هیچ بودجەیەكی ناوێت:
*پێویستە سەردانی وڵاتی چین راگیرێت بۆ ماوەیەك تا كۆنترۆڵی نەخۆشییەكە دەكرێت لەو وڵاتە. هەر ئەوانەشی كە لەوێوە دێنەوە لەم ماوەیە بێ هیچ چەند و چونێك پێویستە لەلایەن (چاودێری پزیشكی خێرا) پشكنینیان بۆ بكرێت.

*تائێستا هیچ كوتانێك دژی نەخۆشییەكە نەدۆزراوەتەوە تا پێشوەخت هاووڵاتی تووشنەبوو بیدات لەخۆی، بۆیە لەئێستا خۆپاراستن بە پلەی یەكەم دێت لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا.

*ئاژەڵ و باڵندەی ماڵی ئەگەری تووشبوونی هەیە بە ڤایرۆسەكە بۆیە نابێت رێگەی بدرێت لە شوێنی پیس خواردن بخوات. ئەو خواردن و پاشماوەی خواردنانە بۆ باڵندە و ئاژەڵی ماڵی بەكارنەهێنرێت چونكە دوور نییە لەلایەن شەمشەمەكوێرەوە قەپی لێگیرابێت و ئەویش سەرچاوەی هەڵگری ڤایرۆسەكەیە لەگەڵ مار-دا.

*ئەو شوێنانەی شێدارن و ئاژەڵ و باڵندە و زیندەوەری ئاوی لێدەفرۆشرێت پێویستە بە هەموو شێوەیەك لەلایەن لیژنەی خۆپاراستنەوە چاودێری بكرێت تا ئاستی داخستن ئەگەر گومان كرا شوێنەكە شیاو نییە.

ئەی چۆن خۆت ئەپارێزیت؟

بەپێی (CDC) و ئەوانەی پسپۆرن لە چاودێری تەندروستی پێیانوایە پێویستە:
*جلوبەرگی هیچ كەس بەكارنەهێنیت.

*دەست مەبە بۆ چاو و لوت و دەم، چونكە ئەم سێ ئەندامە سەرچاوەی گواستنەوەی ڤایرۆسەكەیە.

*لەئێستا پێویستە هەر 20 دەقیقە جارێك دەستت بە سابون و شامپۆ بشۆیت لە هەر جێگەیەك بیت و هەوڵبدە جێڵی پاكژكەرەوە لەناو دوكان و شوێنی كار و ناو ئۆتۆمبێلەكەت دانێ لەهەر 5 دەقیقە جارێك دەستی پێ تەعقیم بكە، خۆ ئەگەر ماددە و گیراوەی كهولی هەبێت باشتر و بەهێزترە بۆ لەناوبردنی ڤایرۆسەكە.

*لەماڵەوە هەوڵبدە هەموو كەس قاپ و كەوچك و كەلوپەلی خۆی بەكاربهێنێت تا دەنگۆی ڤایرۆسەكە كۆتایی دێت.

*تا ئەتوانی رۆژانە ئاوی زۆر بخۆرەوە بۆ ئەوەی لەئەگەری تووشبووندا، بەرگەی سەرەتای نەخۆشییە بگریت تا چارەسەر دەكرێیت.

*ئاگاداربە بە هیچ شێوەیەك ئەسپرین بۆ منداڵ بەكارنەهێنرێت لەكاتی هیچ ئەنفلۆنزایەكدا.

*تا ئەتوانی دوور كەوەرەوە لە شوێنی فرۆشتنی ئاژەڵ و باڵندە و زیندەوەری دەریایی، ئەوانەش كە فرۆشیارن ئەبێت (دەستكێش لەدەست بكەن، كەمامە بە دەمولوتیانەوە بێت، بەدلەیەك لەبەربكەن كە ئاو نەگرێتە خۆی).

كەسی تووشبوو چۆن مامەڵەی لەگەڵ بكرێت:

*كەسەكە ئەبێت دوورخرێتەوە لە كۆمەڵگە، لە نەخۆشخانەی تایبەت دابنرێت و ئەو پزیشك و كەسانەی دەچنە لای بە جلوبەرگی تایبەتەوە لەدووی 6 پێ لێیەوە دوور بن.

*بەهیچ شێوەیەك نابێت هیچ كەسێك جگە لە تیمی پزیشكی سەردانی نەخۆشەكە بكات و لە شوێنێكی تایبەت بە شوێنی چاودێری سەردانیكارەكان بمێننەوە تا بتوانرێت خۆ لەسەردانی كردنی بپارێزیت تا نزیك چاكبوونەوە.

لەئەمریكا:

هەرچەندە پسپۆرانی ویلایەتی ئۆریگۆن حكومەتی فیدرال-یان ئاگاداركردۆتەوە دۆخەكە لەئەمریكا ترسناك نییە بەڵام رێوشوێنی خۆپاراستن، زۆر پێویستە و ئاگاداركردنەوەی هاووڵاتیان ئەركێكی نیشتمانییە، سەنتەری خۆپاراستن و كۆنترۆڵكردن (CDC) ئەوەی راگەیاند كە لەرۆژی 25 جێنیوەرییەوە فرۆكەخانەی جۆن كەنەدی لە نیۆیۆرك و فرۆكەی سان فرانسیسكۆ و فرۆكەخانەی لۆس ئەنجلس، فرۆكەخانەی هارتسفێڵد جاكسۆن ئەتلەنتا و فرۆكەخانەی شیكاگۆ، هەستاوە بە پشكنینی ئەوانەی كە دەگەڕێنەوە لە وڵاتی چین.

دواهەمین ڤایرۆسی كوشندەش، كە لە رۆژی 16ی جێنیوەری بەرپرسانی تەندروستی چین ئاشكرایان كرد بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسێكی نوێی-یە هاوشێوەی سارس-ە كە لە ساڵی 2003 جیهانی تووشی شۆككرد.

نەخۆشیی ڤایرۆسی كۆرۆنا بریتییە لە هەوكردنی توندی قوڕگ و دواتر پوكانەوەی گورچیلە و مردنی كەسەكە. زانایانی پزیشكی پێیانوایە ئەمە نەوەیەكی نوێی (سارس) ڤایرۆسی كۆرۆنا-یە. كە بۆ هەمان خێزانی ئەو ڤایرۆسە دەگەڕێتەوە و نەخۆشییەكی توندە و تووشی كۆئەندامی هەناسە دەبێت. هەروەك ڤایرۆسی كۆرۆنا مرۆڤ تووشی تا و كۆكە و پوكانەوەی گورچیلە دەكات.

ڤینسینت مۆنستەر، زانای ڤایرۆلۆجست لە تاقیگەی رۆكی ماونتن، پێوایە كە ڤایرۆسی كۆرۆنا وەك سارس وایە لەنێو شەمشەمە كوێرەدا سوڕی ژیانی تەواو دەكات و زیندەوەرێكی تر دەیگوازێتەوە بۆ مرۆڤ ئەویش بەشێوەیەك كە شەمشەمە كوێرەكە خواردێك دەخوات و پاشماوەكەی بەجێدێڵێت، دواتر بەراز و سەگ و باڵندەكان دەیخۆن، یان راستەوخۆ شەمشەمەكوێرەكە لەرێگەی مارەوە دەخورێت. دواتر كاتێك مرۆڤ پەنا دەباتە بەر خواردنی مارەكە، تووشی نەخۆشییەكە دەبێت، یان ئەگەر مرۆڤ گۆشتی بەراز و سەگ و پەلەوەرەكان بخوات، ئەوكات تووشدەبێت، دەشڵێت: “خۆ ئەگەر مرۆڤ راستەخۆ شەمشەمە كوێرە بخوات ئەوە ترسناك ترە، هەر ئەوەندە مرۆڤێكیش تووش بوو زۆر بەخێرایی دەگوازرێتەوە بۆ مرۆڤێكی تر”.

هەروەها زانایانی چین، پاڵپشتی قسەكانی ڤینسینت مۆنستەر-یان كردەوە، رۆژی 25 جێنیوەری رایانگەیاند كە كۆدەكانی بۆماوەیی (ترشی ناوكی) ی مردووان و تووشبووانیان بە ڤایرۆسی كۆرۆنا بە كۆدەكانی بۆماوەیی ئەو زیندەوانەیان بەراوردكردووە كە تووشبوون بە ڤایرۆسەكە لە نێویاندا ماری ئاسیا-یی و كۆبرا و شەمشەمەكوێرە، بۆیان دەركەوتووە هەمان كۆدە.

خەڵك – لوقمان غەفوور

لەدوای بڵاوبوونەوەی ئەو گرتە ڤیدیۆییە قێزەونەی لە یەكێك لە چێشتخانە كەشخەكانی وڵاتی چین كە تێدا نمایشی شۆربای شەمشەمەكوێرە دەكرێت، ڕۆژی 24ی جێنیوەری ناوەندە تەندروستییەكانی جیهانی توڕەییان دەربڕیوە و پێیانوایە هۆكاری بڵاوبوونەوەی ئەو هەموو جۆرە پەتا بێشومار و ڤایرۆسە كوشندانە بۆ خواردنی ئەو جۆرە ئاژەڵ و زیندەوەرانە دبگەڕێتەوە كە لەڕووی تەندروستییەوە شیاو نین.

دواهەمین ڤایرۆسی كوشندەش، كە لە ڕۆژی 16ی جێنیوەری بەرپرسانی تەندروستی چین ئاشكرایان كرد، بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسێكی نوێی-یە هاوشێوەی (سارس) كە لە ساڵی 2003 جیهانی تووشی شۆك كرد.

لەگەڵ بڵاوبونەوەی ئەم گرتە ڤیدیۆیەدا، گرتەیەكی تر بڵاوبۆتەوە كە ژنێكی تەمەن 25ساڵ شۆربای شەمشەمەكوێرەكە ئەخوات، كاتێك قەپ لە شەمشەمە كوێرەكە ئەگرێت مێردەكەی پێی دەڵێت:”پێستەكەی مەخۆ، گۆشتەكەی بخۆ”.

لەنێو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی ئەمریكا-دا ڕەخنەی توند دەگیرێت، لەبڵاوبوونەوەی وێنە و گرتەكانی شۆربای شەمشەمەكوێرە، یەكێك نووسیویەتی:”عیسای مەزن، چی لەمە ترسناك تر هەیە!”، كەسێكی تر نووسیوێتی: “تەواو قێزەونە!”، كەسێكی تر بەترسەوە دەڵێت:”چۆن لەئێستادا ڤایرۆسی “كۆرۆنا” دوردەخرێتەوە لە ئەمریكا؟”

شارەزایانی بواری تەندروستی ئەمریكایی ئەوەیان دەرخستووە كە خواردنی شەمشەمەكوێرە یەكێكە لەهۆكارەكانی بڵاوبوونەوەی پەتای ڤایرۆسی “كۆرونا” كە لە چین بڵاوبۆتەوە و خەریكە جیهان بەخۆیەوە سەرقاڵ دەكات.

بەپێی ڕاپۆرتێكی ڕۆژنامەی (بزنس ئینسایدەر)، سەنتەری بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەكە شوێنی فرۆشتنی ئەو ئاژەڵ و زیندەوەرە دەریاییانەی شاری (ۆوهان) لەناوەڕاستی كەرتی (هێبی)یە و لەوێشەوە گوازراوەتەوە.

بەپێی ڕاپۆرتەكەی (بزنس ئینسایدەر)، ئاژەڵەكانی سێڤێس كە لەشێوەی سەگدایە، مار، چەندەها ئاژەڵی تر لەڕێگەی شەمشەمە كوێرەوە ڤایرۆسەكەیان گواستۆتەوە بۆ مرۆڤ.

بەپێی ڕاپۆرتێكی (سی ئێن ئێن)، كە تێیدا دەڵێت: “بۆ بەدبەختی لە كیشوەری ئاسیا، شەمشەمەكوێرە یەكێكە لەو شیردەرانەی كە بۆ زۆر چارەسەری سروشتی كەڵكی لێوەردەگیرێت”.
هەروەها لە ئەندۆنیسیا دڵی شەمشەمەكوێرە وەك چارەسەری سروشتی بەكاردەهێنرێت بۆ چارەسەری ڕەبۆ.
لە ناوەندەكانی (چین)یش ڕوانینێكی سەیر هەیە بۆ شەمشەمەكوێرە كە وەك چارەسەری بەدخۆراكی منداڵ بەكاردەهێنرێت.

نەخۆشی ڤایرۆسی (كۆرۆنا و سارس) لە چین كە هەردووكیان سەر بە خێزانی یەك جۆری ڤایرۆسن بەناوی “كۆرۆنا”، لەو شوێنانەوە بڵاوبوونەتەوە كە فرۆشیاری گۆشتی گیاندار و زیندەوەرەكانن و شوێنەكەیان شێدارە.
بەتایبەتی لەو شوێنانەی داڵانی تەسكی شێدارن كە بە سەدان مریشك و كەروێشك و باڵندە تێیدا لەقەفەز خنراون، ئەو شوێنانەی كە بەسەدان پارچەی پاشماوەی گۆشتی سەگ و ئاژەڵی نەخوازراوی تێدا جێماوە و بۆگەنیان كردووە، لەگەڵ ئەو شوێنە شێدارانەی كە گۆشتی مار و بۆق و باڵندەی تێدا پێكەوە دەفرۆشرێت.

نەخۆشیی ڤایرۆسی “كۆرۆنا” بریتییە لە هەوكردنی توندی قوڕگ و دواتر پوكانەوەی گورچیلە و مردنی كەسەكە، زانایانی پزیشكی پێیان وایە ئەمە نەوەیەكی نوێی (سارس) ڤایرۆسی كۆرۆنا-یە، كە بۆ هەمان خێزانی ئەو ڤایرۆسە دەگەڕێتەوە و نەخۆشییەكی توندە و تووشی كۆئەندامی هەناسە دەبێت.
هەروەك ڤایرۆسی “كۆرۆنا” مرۆڤ تووشی تا و كۆكە و پوكانەوەی گورچیلە دەكات.

هەرچی ڤایرۆسی سارس-ە (ڤایرۆسی كۆرۆنا-ی پێشوو) لەساڵی 2002-2003 لە كۆی 8 هەزار حاڵەت 773یان مردن، بەڵام ئەم جۆرە نوێیەی ڤایرۆسی كۆرۆنا تا ڕۆژی 24ی جێنیوەری 2019، 45 كەسی كوشتووە و زیاتر لە هەزار كەسیش تووشبووە.

پەتاكەش، جگە لە وڵاتی چین، لە هەریەك لە فەرەنسا، كۆریای باكوور، ژاپۆن، نیپاڵ، تایلاند، سەنگاپۆرە، ڤێتنام، تایوان، ئوسترالیا و ئەمریكا، نیشانەكانی لەسەر نەخۆش دەستنیشانكراوە.

كریستیان والتز بەڕێوەبەری جێبەجێكاری پرۆگرامی تەندروستیی ڕێكخراوی پاراستی ئاژەڵەكێوییەكان، دوا لە وڵاتی چین دەكات تێكڕای ئەو دوكان و شوێنانە دابخات كە كاری فرۆشتنی ئاژەڵ و پەلەوەر و زیندەوەری كێوی و ناتەندروستی تێدا دەكەن.

هەروەها ڤینسینت مۆنستەر، زانای ڤایرۆلۆجست، لە تاقیگەی ڕۆكی ماونتن، پێی وایە، كە ڤایرۆسی كۆرۆنا وەك سارس وایە لەنێو شەمشەمە كوێرەدا سوڕی ژیانی تەواو دەكات و زیندەوەرێكی تر دەیگوازێتەوە بۆ مرۆڤ ئەویش بەشێوەیەك كە شەمشەمە كوێرەكە خواردنێك دەخوات و پاشماوەكەی بەجێدێڵێت، دواتر بەراز و سەگ و باڵندەكان دەیخۆن، یان ڕاستەوخۆ شەمشەمەكوێرەكە لەڕێگەی مارەوە دەخورێت، دواتر كاتێك مرۆڤ پەنا دەباتە بەر خواردنی مارەكە، تووشی نەخۆشییەكە دەبێت، یان ئەگەر مرۆڤ گۆشتی بەراز و سەگ و پەلەوەرەكان بخوات، ئەوكات تووشدەبێت.
دەشڵێت: “خۆ ئەگەر مرۆڤ ڕاستەخۆ شەمشەمە كوێرە بخوات ئەوە ترسناك ترە، هەر ئەوەندە مرۆڤێكیش تووش بوو زۆر بەخێرایی دەگوازرێتەوە بۆ مرۆڤێكی تر”.

هەروەها زانایانی چین، پاڵپشتی قسەكانی ڤینسینت مۆنستەر-یان كردەوە، ڕۆژی 25 جێنیوەری، ڕایانگەیاند” كە كۆدەكانی بۆماوەیی (ترشی ناوكی) ی مردووان و تووشبووانیان بە ڤایرۆسی كۆرۆنا بە كۆدەكانی بۆماوەیی ئەو زیندەوانەیان بەراوردكردووە كە تووشبوون بە ڤایرۆسەكە لە نێویاندا ماری ئاسیا-یی و كۆبرا و شەمشەمەكوێرە، بۆیان دەركەوتووە هەمان كۆدە”.

خەڵك- بەشی هەواڵ
هەفتەی ڕابردوو پەڕلەمانی كوردستان یاسای “چاكسازی لە مووچە و دەرماڵە و خانەنشینی و ئیمتیازەكانی دیكە”ی پەسەند كرد و ڕەوانەی سەرۆكی هەرێمی كرد بۆ واژۆ كردنی، بەڵام ژمارەیەكی زۆری هاووڵاتیان و چالاكوانانی مەدەنی و كەمئەندامان و بەشێك لە پەڕلەمانتاران ناڕەزاییان دەربڕی بەرامبەر خانەنشینی پلەباڵاكان، بۆیە هەندێك پەڕلەمانتار و فراكسیۆن بۆ وەڵامی ناڕەزایی شەقام بڕیاریاندا خانەنشینی ڕەتبكەنەوە.

تا ئێستا 10 پەڕلەمانتار ڕەتیان كردۆتەوە
وەك وەڵامێك بۆ ناڕەزایی شەقام و نادادپەروەری لە خانەنشینی پلەباڵاكان بە بەراورد بە خانەنشینی فەرمانبەران، كە تا ئێستاش بەشێكیان مووچەیان 220 هەزار دینارە، ژمارەیەك پەڕلەمانتار خانەنشین بوونیان ڕەتكردەوە و ڕایانگەیاند، كە دەگەڕێنەوە سەر كاری پێش بوونیان بە پەڕلەمانتار.

چوار پەڕلەمانتاری نەوەی نوێ‌ (كازم فاروق، مژدە مەحمود، سیپان ئامێدی، كاوە عەبدولقادر) و (سیروان بابان) كە ئێستا وەك پەڕلەمانتاری سەربەخۆ خۆی ڕاگەیاندووە هەریەكەیان لە ڕێگەی نووسراوێكەوە بۆ سەرۆكایەتی پەڕلەمان داوایان كرد خانەنشین نەكرێن و ئەو جۆرە خانەنشینیەیان ڕەتكردەوە.

هاوكات سێ‌ پەڕلەمانتاری گۆڕان (شیرین ئەمین، شایان عەسكەری، عەلی حەمەساڵح) و دوو پەڕلەمانتاری پارتی (سەروان هەركی، جەلال پەرێشان) بە نووسراوی جیا بۆ سەرۆكایەتی پەڕلەمان، خانەنشینی پلەباڵاكانیان ڕەتكردۆتەوە.

بەڵام تا ئێستا هیچ پەڕلەمانتارێكی حزبە ئیسلامیەكان و یەكێتی و كەمە نەتەوایەتییەكان دەربارەی وەرگرتن یان ڕەتكردنەوەی خانەنشینی پلەباڵاكان نووسراوی ڕەتكردنەوەیان بڵاونەكردۆتەوە و بۆ ئەوەش (خەڵك) پەیوەندی كرد، بە جەمال حەوێز، سەرۆكی فڕاكسیۆنی یەكێتی لە پەڕلەمانی كوردستان، بەڵام پەیوەندییەكەی بەردەست نەبوو.

یەكگرتوو: هەر پەڕلەمانتارێك پێوەرەكانی تێدابوو با خانەنشین ببێت
د. شێركۆ جەودەت، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لە پەڕلەمانی كوردستان بۆ (خەڵك) ئاماژەی بەوەكرد، ئێمە وەكو فراكسیۆنی یەكگرتوو لە 18-2-2019ەوە پاكێجی چاكسازیمان وەك پێشنیارە یاسا داوەتە سەرۆكایەتی پەڕلەمان و ئەوانیش ناردیان بۆ حكومەتی هەرێم و دواتر وەڵامی داوەتەوە و مانگێك لەمەوبەر ناردویەتییەوە بۆ پەڕلەمان.

ڕاشیگەیاند، ئێمە لەو پێشنیارە یاسایەدا بە زەقی داوای جێبەجێ‌ كردنی یاسای خانەنشینی یەكگرتووی عیراقی-مان كردووە، كە باس لە پێوەری 15 ساڵ خزمەت و تەمەنی 45 ساڵی دەكات، كە سیستمێكی دادپەروەرانەیە و داوامان كردووە لە هەرێمیش پەیڕەو بكرێت.

دەربارەی پڕكردنەوەی فۆڕمی ڕەتكردنەوەی خانەنشینی وتیشی، “ئێمە بڕوامان وایە هەر پەڕلەمانتارێك مافی خانەنشینی هەیە بەپێی پێوەرەكانی خزمەت و تەمەن و لێبڕینی خانەنشینی داوە، ئەوا با خانەنشین ببێت، بەڵام ئەوەی مافی نییە خانەنشین نەكرێت”.

جەختیشی كردەوە، كە ئێمە لەگەڵ ئەوە نیین بە 4 ساڵ هیچ پلە تایبەتێك خانەنشین بكرێت و دژی وەستاوینەتەوە.

كۆمەڵ: ئەو نووسراوەی پەڕلەمانتاران بەهای یاسایی نییە
ڕووپاك ئەحمەد، ئەندامی پەڕلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی بۆ (خەڵك) ڕایگەیاند، كە تا ئێستا هیچ فۆڕمێك لە سەرۆكایەتی پەڕلەمانەوە ڕانەگەیەنراوە دەربارەی ڕەتكردنەوەی خانەنشینی بۆ ئەوەی پەڕلەمانتاران پڕی بكەنەوە.

ڕاشیگەیاند، تا ئێستا یاسای چاكسازی بەركار نەبووە و نەبۆتە یاسا، چونكە دەبێت لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە پەسەند بكرێت و لە وەقائیعی كوردستان بڵاوبكرێتەوە ئەوجا بەركار دەبێت، چونكە كێ‌ ناڵێت سەرۆكی هەرێم بەشێكی یان هەمووی ڕەتناكاتەوە و دەینێرێتەوە بۆ پەڕلەمان بۆ دەستكاری كردنی.

وتیشی، “هەر كات سەرۆكی هەرێم یاساكەی پەسەند كرد و لە وەقائیعی كوردستان بڵاوكرایەوە، حكومەت 60 ڕۆژی بۆ دانراوە بۆ دیاری كردنی بەرنامەی جێبەجێ‌ كردنی یاساكە و 30 ڕۆژیش دانراوە تاوەكو سەرۆكایەتی پەڕلەمان فۆڕمێك دروست بكات و لەو ماوەیەدا ئەو پەڕلەمانتارەی خانەنشینی ناوێت پڕی بكاتەوە”.

ئەو پەڕلەمانتارەی كۆمەڵ جەختیشی كردەوە، ئەو نووسراوەی لەلایەن پەڕلەمانتارانەوە بڵاودەكرێتەوە بۆ ڕەتكردنەوەی خانەنشینی هیچ بەهایەكی یاسای نییە.

بۆ بەدواداچوونی زیاتر (خەڵك) چەند جارێك پەیوەندی كرد بە عەبدولستار مەجید، سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵی ئیسلامی لە پەڕلەمانی كوردستان، بەڵام وەڵامی پەیوەندییەكەی نەدایەوە.

سەرۆكی پەڕلەمان: دوای بەركاربوونی یاساكە فۆڕم دەدرێت
د. ڕێواس فایەق، سەرۆكی پەڕلەمانی كوردستان لە ڕوونكردنەوەیەكدا ئاماژەی بەوەكرد، سەبارەت بە پەڕلەمانتارانی هەموو خولەكانی پەڕلەمان، بە پێی بڕگەی (چوارەم) لە ماددەی (۷)ی یاسای چاكسازی، تەمەنیان هەرچەند بێت و خزمەتیان هەرچەند بێت و بڕوانامەیان هەرچی بێت، دەتوانن دەستبەرداری خانەنشینی ببن وەك پەڕلەمانتار و ئەم دەستبەرداربونە ڕێگر نیە لەوەی دواتر بە پێی یاسای خانەنشینی بەركار لە هەرێم (شارستانی یان سەربازیی)، خانەنشین ببن، بۆیە هەر بەڕێزێك لە پەڕلەمانتارانی خولی پێنجەم و خولەكانی تر، كە خواستیانە بەم یاسایە خانەنشین نەبن، لە ماوەیەك كە لە (۳٠)ڕۆژ لە ڕێكەوتی بەركاربوونی یاساكە تێپەڕنەكات، دەتوانن لە دیوانی پەڕلەمان داوا پێشكەش بكەن.

ڕاشیگەیاندووە، دوای بەركاربوونی یاساكە، دیوانی پەڕلەمان بەڕاگەیەنراوێك دەستپێكردنی وادەی (۳٠) ڕۆژەكە بەشێوەی یاسایی ڕادەگەیەنێت و هەر پەڕلەمانتارێك لەو (۳٠) ڕۆژەدا داوای دەستبەرداربوون پێشكەش بكات ئیتر مافی خانەنشینی نامێنێت، بەڵام پێش ئەو وادە و ڕێوشوێنەی لە بڕگەی چوارەمی ماددەی (۷) باسكراوە، هەر پەڕلەمانتارێك پێشتر فۆرمِ و داوا پێشكەش بكات، لەڕووی یاساییەوە بەهای نابێت و مافی خانەنشینبوونی هەر دەمێنێت.

لەدوای پەسەند كردنی یاسای چاكسازی لە پەڕلەمانی كوردستان و ناڕەزایی هاووڵاتیان بۆ خانەنشینی پەڕلەمانتاران، كە لە ماددەی 7ی یاساكە چەسپێنراوە، 10 پەڕلەمانتار لەكۆی 111 پەڕلەمانتاری كوردستان نووسراویان بەجیا ڕادەستی سەرۆكایەتی پەڕلەمان كردووە بۆ ڕەتكردنەوەی خانەنشینی.