له‌ئاكامی بڵاوبوونه‌وه‌ی ڤایرۆسی كۆرۆنا، جیهان به‌خێرایی نزیك ئه‌بێته‌وه‌ له‌خاڵی وه‌رچه‌رخان، و پسپۆرانیش ئاگاداری ده‌ده‌ن كه‌ نه‌خۆشییه‌كه‌ سه‌ركه‌وتووه‌ به‌سه‌ر توانا به‌كارهاتووه‌كانی مرۆڤ، بۆ كۆنترۆڵكردنی نه‌خۆشییه‌ قورسه‌كان، ئه‌وه‌ش دوای ئه‌وه‌ی كه‌ كۆریای باشور باری نائاسایی راگه‌یاند و له‌ئه‌وروپاش، ئیتالیا و له‌ ئاسیاش، ئیران، دۆخێكی سه‌خت رووی تێكردوون.

دوای دڵنیابوون له‌ 79 هه‌زار و 365 كه‌یسی كۆرۆنا ڤایرۆس COVID-19 له‌ جیهاندا، پسپۆران جه‌خت له‌وه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ نه‌خۆشییه‌كه‌ چۆته‌ حاڵه‌تی مۆڵه‌قه‌وه‌. چونكه‌ بڵاوبوونه‌وه‌ له‌ ئه‌وروپا، كه‌وتنی ژیانی سه‌ر رووی زه‌وییه‌. ئێستا 11 شاری باكوری ئیتالیا كه‌ 50 هه‌زار كه‌س تێیدا نیشته‌جێیه‌ دوو رۆژه‌ قه‌تیس ماون و ژیانیان به‌رووی شاره‌كانی تری ئیتالیا و ئه‌وروپا وه‌ستاوه‌. به‌شێوه‌یه‌ك پۆلیس هه‌ر كه‌سێك شاره‌كه‌ی به‌جێبهێڵێت، ده‌ستگیرده‌كات، و غرامه‌ی ماددی ده‌كرێت. له‌ئاسیا ئێران 14 شار و شارۆچكه‌ خوێندنگه‌ و زانكۆكانی داخستووه‌.

وۆردد پۆل هانتێر مامۆستای پزیشكی له‌ كۆلێژی ئێست ئه‌نگلیا له‌ به‌ریتانیا، تیدرۆس گبرێسیس به‌رێوه‌به‌ری گشتی WHO ئاگادارده‌كاته‌وه‌ كه‌ ئیتر كاتی ئه‌وه‌نده‌ لێدوانی بێئه‌نجام نییه‌و كاتی كۆنترۆڵكردنی ده‌رده‌كه‌یه‌ به‌ر له‌وه‌ی دنیا وێران بكات. هانتێر كه‌مكردنه‌وه‌ی رێژه‌ی تووشبوون له‌ چین و زیادبوونی له‌ ئه‌وروپا به‌ده‌ستكه‌وت نازانێت بۆ رێكخراوه‌كه‌. زیادبوونی ژماره‌ی تووشبوون له‌ ئه‌وروپا نائارامییه‌كی گه‌وره‌ی دروستكردووه‌. ده‌رباره‌ی ئێران-یش زانایان پێیانوایه‌ ئه‌بێته‌ سه‌رچاوه‌ی نه‌هامه‌تی بۆ خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست دوای ئه‌وه‌ی 23ی فێبریوه‌ری به‌ره‌سمی پاكستان و توركیا هه‌موو سنووره‌كانیان له‌گه‌ڵ ئێران داخست. ئه‌مه‌ جگه‌ له‌وه‌ی ناوچه‌یه‌كه‌ ململانێی چه‌كداری تیایه‌.

دكتۆر رۆبن تۆمسۆن توێژه‌ری ئیپێدیمیالۆژی له‌ زانكۆی ئۆكسفۆرد، به‌ نیگه‌رانییه‌وه‌ باسی ئیتالیا ده‌كات و ده‌ڵێت: “پێویسته‌ هه‌موو ئه‌وروپا بیر بكه‌نه‌وه‌”، ئه‌م بیركردنه‌وه‌ی تۆمسۆن له‌وه‌وه‌ سه‌رچاوه‌ی گرتووه‌ كه‌ ئۆردن هه‌موو هاتوچۆیه‌كی ئاسمانی له‌گه‌ڵ ئێران و چین و كۆریای باشور داخست. كه‌ دوور نییه‌ بڕیار بدرێت به‌داخستنی گه‌شتی ئاسمانی تێكڕای وڵاتان له‌گه‌ڵ ئیتالیا، به‌ڵام ئه‌ی چی له‌و سه‌دان مایل میترۆیه‌ی نێوان ئیتالیا و سه‌رجه‌م ئه‌وروپا ئه‌كه‌یت!.

لێدوانه‌كه‌ی 23ی فێبریوه‌ری، شی جین بینگ –ی سه‌رۆكی چین هیچی تیا نه‌هێشته‌وه‌ كاتێك وتی:”هێشتا ژیان له‌ چین تاریك و تنوك و پڕ گرێوگۆڵه‌” سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی جه‌ختی له‌وه‌كرده‌وه‌ كه‌ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی به‌رده‌وامه‌، به‌ڵام نه‌یشارده‌وه‌ كه‌ به‌ره‌و وه‌رزی كشتوكاڵ ده‌ڕۆن و ئه‌بێته‌ په‌كخستنی كه‌رتی كشتۆكاڵی وڵاته‌كه‌ی.

كۆتا ئه‌وه‌یه‌، دوا پێشهاته‌كان بۆ كۆریای باشور و ئێران و ئیتالیا سه‌خته‌، چونكه‌ ته‌نیا له‌ 24 سه‌عاتدا له‌ كۆریای باشور له‌ 602 كه‌یسه‌وه‌ سه‌ركه‌وتووه‌ بۆ 763 كه‌یس و مردنیش بوو به‌ 7 كه‌س، له‌ ئێرانیش دوو كه‌سی تر مرد به‌مه‌ ئێران بووه‌ به‌ 8 كه‌س كه‌ گیانیان له‌ده‌ستداو 43 كه‌سیش تووشبوون.

پارێزگای هەڵەبجە نازی بەسەر هەموو تاکێکی کوردەوە هەیە، کیمیابارانی هەڵەبجە خاڵی وەرچەرخان بوو لە مێژووی کوردا و دۆزی کوردی بە دنیا ناساند، بەڵام لە ڕوی خزمەتگوزاری و ئاوەدانی و وەبەرهێنانەوە لە ئاستی پێویستدا نیە و دەبێت گرنگی زیاتری پێبدرێت.

پارێزگای هەڵەبجە بریتیە لە شاری هەڵەبجە و ناحیەکانی خورماڵ و بیارە و سیروان و بەمۆ، بە هەموو گوندەکانیانەوە و ژمارەی دانیشتوانەکەی نزیکەی ١٢٠ هەزار کەسە.

تاوانی قێزەونی دەستدرێژی کردنە سەر کچێکی تەمەن( ٧ )ساڵان لە هەولێری پایتەخت،وویژدانی هەموومانی بریندارکرد،سەبارەت بەو کەیسەی لە هەولێر روویداوە کە چەند تۆمەتبارێک( اغتصابی) كیژۆڵەیەکی تەمەن( ۷ )ساڵانیان کردوە و پاشانیش تۆمەتبارەکان بە کەفالەت ئازاد کراون،وەک باوکی دەڵێت بەهۆی ئەوەی حیزبێکی دەسەڵاتدار لەپشتیەتی،لە ئێستادا هەرەشەی کوشتن لەسەرخۆم و ئەندامانی خێزانەکەشم هەیە.

ئەگەر لە رووی یاساییەوە لەم کەیسە بڕوانیین ڕاستە خودی مادەی( ۳۹۳) کفالەی تێدایە ، بەڵام لەبەر ئەوەی لەم کەیسەدا سێ خاڵی سەرەکی تێدایە کە دەبێتە هۆی زیادکردنی سزاکەی بە پێی فقرەی 2 بڕگەی ( أ و ج ) تۆمەتباران باری سزایی قورسیان بەسەردا دەسەپێندرێت و بەڵکو زۆر جار سەردەکێشێت بۆ اعدامیش ( وەک دەزانرێت سزای تاوانێکیش اعدام بێ کفالەی تێدا نیە ) ئەویش هەرسێ خاڵی وەک:

1- تاوان لەسەر کراو اغتصاب کراوە،تەمەنی تاوان لە سەرکراویش لە خوار ۱٨ ساڵەوەیە.

2-رفاندوویانە واتە(خطف) ماددە (421) لەیاسای سزادانی عێراقی(  ئەگەر مەبەست لە كردەوەکە بە دەستهێنان يان دەست درێژى كردنەسەر ناموسى تاوانلێكراو يان تولە سەندنەوە لێی يان لە كەسێكى تربو بێت

3-وە زیاد لە یەک کەسیش  تاوانەکەیان ئەنجامداوە، بۆیە (تشدید)ی (عقوبە)یان بۆ دەکرێ و بەهیچ شێوەیەک ناتوانرێ بە (کفالە)ت ئازادبکرێ ، بەڵکو دەبێ تۆمەتبار لە( توقیف )دا بمێنێتەوە تا رۆژی دادگایکردن و دەرچونی حوکم.

یاسای سزادانی عێراقی سزای یاسای دەستدرێژی سێکسی لەگەڵ هەر کەسێک کە تەمەنی لە ١٨ ساڵ کەمتر بێت جا دەستدرێژی بێت یان بە خواستی خۆی بێت بە تاوان دادەنریت، ئەگەر بە دەستدرێژی بێت بە پێ مادەی ٣٩٣ لە یاسای سزا دانی غیراقی بەپێی ئاستی دەست درێژیەکە سزاکەی دیاری دەکرێت لە سالێک تا ١٥ ساڵ و هەتا زیندانی هەتا هەتای و وە لەسێدارە دانیش دەگەرێتەوە ئەگەر دەستدرێژی کوشتنی لێبکەوێتەوە”. وەسزای رفاندنیش واتە (خطف) ماددە (421) لەیاسای سزادانی عێراقی سزاكەى بريتيە لە بەند كردن كە لە ماوەى پانزدە سال زياتر نەبێت.(  ئەگەر مەبەست لە كردەوەکە بە دەستهێنان يان دەست درێژى كردنەسەر ناموسى تاوانلێكراو يان تولە سەندنەوە لێی يان لە كەسێكى تربو بێت.

ڕۆڵی یاسا لە تاوانی دەستدرێژی سێکسیدا ئەگەر تاوانەکە دوای ئەنجام دانی ببێتە کەیسێکی یاسایی، ئەوا یاسا زور بە وردی کاری لەسەر دەکات،ئەوانەی لەو تۆمەتە تۆمەتباردەبن بە کەفالەت ئازاد کردن نایانگرێتەوە، دادگاکان و رێکارە یاساییەکان لە دژیان دەبێت، وە سزای قورسە وردبینیشی تێدا قورسە، زور جار ئەو تاوانانە نابیتە ئامار کاری لەسەر بکرێت، بەڵام بەڕێژەیەکی زور لە هەلکشان دایە،زور جار ئەو منداڵانەی ڕوبەڕوی دەستدرێژی سێکسی دەبنەوە لە لایەن خانەوانەدەیان کارەکە پەردە پوش دەبێت لەبەر زاڵ بونی دابو نەریت وە زور جاریش کە دەبێتە کەیسی یاسایی سوڵحی عەشایەری دەکرێت تەنازول لە مافی تاوان لێکراو دەکریت، بەڵام گرنگی ئەوەیە کە دەبێتە کەیسی یاسایی و تەنازول بکرێت و نەکرێت تاوانبار هەر سزا دەدریت لە بەر ئەوەی مافی گشتی تێدایە.بۆیە دەبێت لەم کەیسەدا داواکاری گشتی بەڕۆڵی خۆی هەستێ و هەم ببێتە سکاڵاکار لەلایەک و هەم چاودێر لەسەر بەڕێوەچوونی دادبینیەکە.