ئەوەی دواجار بڕیاری کۆتایی دەدات لە سەر ھەموو پرسە چارەنووسسازەکان لە ئەمریکا دا بە گوێرەی دەستووری ئەو وڵاتە ئەوە سەرۆک کۆمارە بە گوێرەی سیستمی ئەمریکا سەرۆک خاوەنی بڕیاری کۆتایی و یەکلا کەرەوەیە بە تایبەتی ئەوەی پەیوەندی بە سیاسەتی دەرەوەش ھەبێت ، جگە لەوەش سەرۆک خۆی فەرماندەی گشتی ھێزی چەکدارە و بۆیە ترەمپ ھیچ سڵ ناکەتەوە لەوەی ڕاوێژو پێشنیاری تیمی ڕاوێژکاران و یاریدەدەرکانی بۆ سیاسەتی دەرەوە بەلاوە بنێت ، ھەروەکو ئەوەی ڕویدا لە کاتی کشانەوەی لە ڕێککەوتننامەی ( ٥+١) لە گەڵ ئێران لە ساڵی ٢٠١٨ و یان ئەوەی لەم دواییانەدا ڕوویدا کاتێک لە چرکەساتەکانی دوایی بڕیاری پەلاماری ئێران پاشگەزبووە و کاتێک فڕۆکە بێ فڕۆکەوانەکەی ئەمریکا لە لایەن ئێرانەوە خرایە خوارەوە ، چونکە لە ھەردوو بارەکەدا بڕیاری خۆی بوو پێچەوانەی بڕیاری تیمی ڕاوێژکاران و یاریدەدەرانی سیاسەتی دەرەوە یەکلایی کردەوە .

ھەموو ئەو بڕیارانەش لە بۆچوونێکی سەرۆک ترەمپەوە سەرچاوەی گرتووە کە ئەمریکا دەتوانێت بە سزاو ئابڵووقەی ئابووری و فشاری توند و تۆڵ کۆماری ئیسلامی ئێران ناچار بکات ڕێککەوتنێکی نوێ لە جێی ڕێککەوتننامەی (٥+١) لە گەڵدا واژۆ بکات کە زیاتر جێی ڕەزامەندی ئەمریکا و تەنانەت ئیسرائیلیش بێت .

بەڵام بۆ بەد بەختی سەرۆک ترەمپ تا ئێستا دەوڵەتی کۆماری ئیسلامی ئێران بە ھەموو جۆرێک پێشنیارو داخوازییەکانی ئیدارەی ئەمریکا بۆ دانوستان و دایەلۆگ بۆ ڕێککەوتنێکی نوێ ڕەت دەکەنەوە سەرباری زیان و لێکەوتە قورس و ئازاربەخشەکانی سزاو فشارەکانی ئەمریکا بۆ سەر ئێران چونکە وەکو ترەمپ دەڵێت تا ئێستا سزای وا بە سەرھیچ دەوڵەت و لایەنێکدا نەسەپێنراوە و بێ نەزیرە .

بۆ ترەمپ حەزی لە وتوێژە ؟ بۆ ئێرانیش قایل نابێت ؟

سەرۆک ترەمپ ناخوازێت ئەمریکا بگلێنێتە ناو شەڕێکی ترەوە ھەروەکو بەڵێنی بە دەنگدەرەکانیشی داوە کە ئەمریکا بەرەو شەڕی نوێ بە تایبەتی لە ڕۆژھەڵاتی ناوین نەبات واتە بنکەی جەماوەری سەرۆک و تەنانەت خۆیشی پێیان خۆش نیە بچنە شەڕێکی تازەوە لە ناوچەکە و لە گەڵ ئێران دا، ئێرانیش دەزانێت ئەمریکا وا بە ئاسانی پەلاماری نادات لە بەرئەوە تا بۆی بکرێت ئارام دەگرێت و مل بە داخوازییەکانی ئیدارەی ترەمپ نادات سەرەڕای قورسی بارەکەی و لێکەوتە کاریگەرەکانی سزا توندەکانی ئەمریکا، بەڵام لە ھەمان کاتیشدا نابێت ئێرانییەکان ئەوەندەش بێ خەم بن کە ئەو بۆچوونەی ترەمپ دەیانپارێزێت و شەڕ ڕوونادات و پەلامار نادرێن بەڵکو ڕوودانی ھەر ھەڵەیەکی تەنانەت بچووکیش بێت بەرامبەر بەرژەوندییەکانی ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانی لە ناوچەکەدا بۆی ھەیە ئاگرێکی وای لێ بکەوێتەوە کە تەڕو و وشک بە یەکەوە بسووتێنێت .

ئەوەی تا ئێستا ڕوون و ئاشکرا نیە لە سیاسەتی ئەمریکادا لە مەڕ ئێران نەبوونی دیدێکی دیاری کراوە بۆ ھەڵسووکەوت لە گەڵ ئێراندا ھەر ئەوەشە وای کردووە کە جۆرێک لە شڵەژان و لێڵی بە وتەو کردەکانی ئەو وڵاتەوە دیار بێت لە پاش کشانەوەی ترەمپ لە ڕێککەوتننامەی (٥+١) لە ٨ مایۆی ٢٠١٨ ئەویش ئەو داخوازییانەیە ھێشتا پێناچێت ئیدارەی ترەمپ یەکلایی بووبێتەوە لە سەر جێگیرکردنیان چونکە تا ئێستا ھەر ڕۆژەی لێدوانێک و توێتێکی ترەمپ و ستافەکەی دەبیستین ئایا دەخوازن :

ڕژێمی کۆماری ئیسلامی ئێران بگۆڕن یان سزای بدەن ؟

یان ڕێککەوتنامەی (٥+١) بە شێوەیەکی نوێ دابڕێژنەوە یان ھەمواری بکەنەوە؟

یان دەخوازن ئێران لە ھاوپەیمانەکانی لە ناوچەکە دابڕن و جیابکەنەوە؟

یان دەخوازن سوود لەم ھەڕەشانەی ئێران وەربگرن بۆ ئەوەی ھاوپەیمانێتییەکی نوێ لە نێوان ئیسرائیل و ڕژێمە میانڕەوە عەرەبیە سوونیەکانی ناوچەکە پێک بھێنن ؟

تا ئێستا ئامانجی واشنتۆن جێگیر نیە چ دەخوازێت لە ئێران ڕۆژانە گۆڕانکاری بەسەردا دێت ھەرچەندە ئەگەر جارجار جۆرێک لە خاوی و شل بوونەوە بە ھەڵوێستەکانیاندا دیارە بەڵام لە کۆتاییدا ھەر پێداگری لە سەر ١٢ خاڵەکەی بۆمبیۆ دەکەنەوە.

‎ دوای 16 ساڵی ئاڵۆزیی و پشێوی و پێنج ساڵی جەنگێكی خوێناوی لەگەڵ رێكخراوی تیرۆریستی داعش، كە مەترسی خستە سەر تەواوی مرۆڤایەتی، قۆناخێكی نوێمان لە پێناو بنیاتنانی كوردستانێكی بەهێزتر دەست پێ كردووە.

‎چوار ساڵی داهاتوو، كاتێكی گرنگ دەبێت بۆ ئێمە و دراوسێ و هاوپەیمانەكانمان، بە جۆرێك وەك حكوومەتی هەرێمی كوردستان، چاو دەبڕینه تێپەڕاندنی ڕووداوه شۆكهێنەرەكانی ئەم دواییانە، هەروەها كار بۆ پتەوكردنی پێگەكەمان له ناوچەكه و مسۆگەركردنی بوون و ئامادەییمان لە سەر گۆڕەپانی نێودەوڵەتی دەكەین. به كورتی، دەمانەوێت سەرەتاییەكی نوێ دەست پێ بكەینەوه.

‎هەفتەی رابردوو حكوومەتێكم بۆ بەڕێوەبردنی هەرێمی كوردستان پێكهێنا. ئەركی من ئەوەیە، لە ئاستی ناوخۆیی و دەرەوەدا، ئەو شێوازە بگۆڕم كە كارەكانی پێ ئەنجام دەدەین. وەك سەرۆك وەزیران، رێگایەكی جیاواز بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەكان دەخەمەڕوو، كە پشت بە دەستكەوتەكانمان دەبەستێت و وەڵامگۆی داینامیكییەتێكی جیهانی پێشكەوتووە.

‎شەڕكردن له ‌دژی داعش، كە لەبری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕابەرایەتیمان كرد، له ‌ڕووی ئابوورییەوه زیانی پێ گەیاندین. بارگرانییەكە بە جۆرێك بوو بەرگەی ناگیرێت. تێچووی جەنگ و كەمكردنەوەی بڕی بودجەی فیدراڵی لە لایەن حكوومەتەوە لە بەغدا، هەروەها كۆچی بە كۆمەڵی پەنابەر و ئاوارەكان بۆ هەرێمەكەمان، هەموو ئەمانە، چەندین ملیار دۆلار قەرزیان بۆ جێ هێشتووین.

‎لە هەموو ئەو سەختی و ئازارانەی چەشتمان، وەك هاوڕێ و هاوپەیمانی ڕۆژئاوا و هاوبەشێك لە ناوچەكەدا ماینەوە. لەو كاتەی داعش لە ناوەڕاستی 2014ـدا، دەستی بەسەر ڕووبەرێكی فراوان و بەشێكی گەورەی رۆژئاوای عێراق و رۆژهەڵاتی سووریادا گرت، سەلماندمان، كە جەنگی ئێمە لە دژی تیرۆریستان، بە قەد ئەوەی پەیوەندیی بە پاراستنی خۆمانەوە هەبوو، ئەوەندەش پەیوەندیی بە پاراستنی هاوپەیمانەكانمانەوە هەیە.

‎زانیارییە هەواڵگرییەكانمان چەندین هێرشی تیرۆریستیان لە وڵاتانی دەرەوە پووچەڵ كردەوە، داڵدەی نزیكەی ‌2 ملیۆن كەسمان دا كە لە دەستی ستەم و زۆردارییەوە ڕایان كردبوو. زۆر بەڕوونی نیازپاكیی خۆمان وەكو هاووڵاتییەكی جیهانیی نیشاندا، ئەمە جیا لە پەنادان و پاراستنی عەرەب، كورد، موسڵمان، ئێزدی، كریستیان، توركمان و پێكهاتەكانی تر. به ‌دووریی تەنیا 10 كیلۆمەتر لە باڵەخانەی پەرلەمانی كوردستان، ناوچەیەكی كریستییانەكان هەیە كە لە هەموو سووچێكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە هاتوون، كڵێسا درووست دەكەن و بە ئاشتی رێورەسمە ئایینییەكانیان بەجێ دەگەیەنن.

‎لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، تێچووی پەنابەرانی دیكە ‌روو لە زیاندبوونە و بە شێوەیەكی نیوەچڵ كۆمەك دەكرێن. لەم نێوەدا ناتوانین بە تەنیا وەك خانەخوێی میواندۆست ڕۆڵی خۆمان بگێڕین، بەڵكو پێویستیمان به مسۆگەركردنی ‌داهاتووی خۆمان و ئاوارەكانە، بۆ ئەمەش چاومان له هاوكاریی هەمەجۆری ‌دۆست و هاوڕێكانمانە له ‌ڕۆژئاوا.

‎ئالنگارییەكان له ‌ناوخۆی هەرێمی كوردستانەوه ‌دەستپێدەكەن، كه بە ‌درێژایی مێژوو نیشتمانی ئێمە بووە. وەك سەرۆك وەزیران، بەرمەبنای باشترین رێكار و رێوشوێنە جیهانییەكان، كۆمەڵێك چاكسازی دەكەم كە تەواوی كەرت و باڵە خزمەتگوزارییەكان بگرێتەوە و ئەنجومەنی وەزیرانیش ڕووبەڕووی لێپرسینەوە بكاتەوە.

‎حكوومەتەكەم ئابووریێكی هەمەچەشن بونیاد دەنێت، كە خۆشگوزەرانیی زیاتر بۆ هەمووان بەدی بهێنێت. یاساگەلیك دادەڕێژین بۆ ئەوەی كوردستان پێگەیەكی سەرنجڕاكێشی هەبێت بۆ ڕاكێشانی وەبەرهێنەرەكان. هێزە چەكدارەكانمان دەكەینە یەك و رێكیان دەخەینەوە و نوێیان دەكەینەوە. كار بۆ ئەوە دەكەین خزمەتگوزارییە گشتییەكان و چارەسەكردنی گەندەڵیی، ببنە زامنی ئەوەی كە حكوومەت خزمەتی هاونیشتمانیان بكات، نەك ‌پێچەوانەوەكەی. بۆ ئەم گۆڕانكارییەش، دۆستەكانمان لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە رووی سیاسی و داراییەوە هاوكارمان بن.

‎بۆ دووبارە ریكخستنەوە و راگرتنی ‌پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا، كه ‌له ‌ماوەی 16 ساڵی رابردوو بەردەوام لەگرژیدا بووە، هەنگاوی پێویست دەگرمەبەر. زۆربەی ئەو ماوەیە بە شێوەیەكی سەرەكی، پشتمان بە خۆمان بەست، بەبێ ئەوەی پەیوەندییمان لەگەڵ عێراق ببڕین.

‎بە رێككەوتن پشكێكمان لە ‌بودجەی عێراق ‌بەدەست دەگەیشت، بەڵام زۆر بە دەگمەن دەرماڵە و هەقە داراییەكانی دیكەمان بە تەواوی وەرگرتووە. ئێستا كاتی ‌ئەوە هاتووە هاوبەشی و پەیوەندییەكی بنیاتنەر ‌و هاوسەنگ و سەقامگیرمان لەگەڵ بەغدا هەبێت.

‎وەك سەرۆك وەزیران، ئەم هەفتەیە سەردانی عادل عەبدولمەهدی، سەرۆك وەزیرانی عێراقم كرد و بە ئامانجی چارەسەركردنی ناكۆكییەكانی نێوانمان لە پەیوەست بە نەوت، ناوچە جێناكۆكەكان، بودجە و ڕۆڵی هێزە چەكدارەكانمان، كۆمەڵیك پێشنیازم خستنە روو. دەمەوێ لە رێگای دابەشكردنی هاوسەنگ و دادپەروەرانەی بودجەوە، رێز لە ڕێككەوتنەكانمان بگیرێت. ئەم بڕیارەش دەتوانێت بناغەیەكی پتەوی هاوكاریی نێوانمان بێت بۆ ئایینده. دواڕۆژی ئێمە پەیوەستە بە عێراقێكی سەقامگیر و دیموكرات.

‎ساڵی 2017، هەرێمی كوردستان ریفراندۆمی سەربەخۆیی ئەنجامدا، دەنگدانەكە هیچ پابەندبوونێك یان مولزەم نەبوو، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا 93%ی خەڵك، به (‌بەڵێ) دەنگیان دا. ئەمە لەكاتێكدا بوو كە چاوەڕوانی ئەوەمان لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەكرد، لە پەیوەست بە مافی بڕیاردانی چارەنووس، پشتگیریی زیاترمان بكات. كاری لەپێشینەمان بونیادنانی كوردستانێكی بەهێز و سەقامگیرە، بۆ ئەمەش چاومان لە پشتگیریی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە. لەم ڕووەوە چاوەڕوانی ددانپێدانان بە ڕۆڵی جیهانی و بونیادنەرانەمان لەوانە دەكەین، كە لە پاراستنیاندا هاوكاریان بووین، ئەمەش بە هاوكاریكردنمان لە بونیادنانی ئابوورییەكەمان.

‎بەدرێژایی تەمەنی چەندین نەوە، بە هۆی شەڕو ئاڵۆزی، هەموو خێزانێك له ‌هەرێمی كوردستانی عێراق، زیانی كەسیی بەركەوتووە. چیتر نامانەوێ و ناشتوانین بە هۆی شەڕو ناكۆكی لایەنەكان و دراوسێكان، كە دەرهاوێشتەیەكی خراپی بە جێهێشتوە، دەستبەرداری هەماهەنگی و هاوسۆزیی بین، یان ئەو قوربانییانە لەبەرچاو نەگرین، كە خەڵكێكی زۆر داویانە.

‎لەنێو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا هاوڕێ و دۆستی زۆرمان هەن، كە هیوای باشمان بۆ دەخوازن، بەڵام هەنووكە كاتی ئەوە هاتووە هەوڵی زیاتر بدەن و كاری لەمە زیاتر بكەن. سەر لەنوێ ڕۆڵی نێوەندگیرێكی پاك دەگێڕین، كە هەمووان متمانەی پێ بكەن. ئەمەش لە روانگەی دۆستایەتی و هاوڕێیەتی راستەقینەوە دەكەین. دوای ئەوەی پاڵشتیی نەگۆڕی خۆمان بۆ بەرژەوەندیی هاوپەیمانەكانمان نیشاندا، لە نێویاندا ئەمەریكا، هەروەها پابەندیی خۆمان بە بەها و پرەنسیپە دیموكراتییەكان سەلماند. ئێستا پێویستیمان بەوەیە دۆستەكانمان، هاوكارمان بن لە سەرلەنوێ دەستپێكردنەوە.